rize tanıtım

Ardeşen İlçesi





Tarihçe


Uzun yıllar Roma ve Bizans İmparatorluğunun yönetimi altında kalan
Ardeşen, daha sonra Trabzon Rum Pontus İmparatorluğunun yönetimine
girmiştir. 1461 yılında Fatih Sultan Mehmet Rum Pontus İmparatorluğunu
yıkınca Ardeşen bir süre özerk kalmıştır.
Ardeşen, 1 Mart 1953 tarihinde İlçe olmuştur.
Coğrafi Yapı ve Ulaşım


İlçenin yüzölçümü 743 km² dir. Doğusunda Fındıklı, batısında Pazar,
güneyinde Altıparmak Dağları ve kuzeyinde Karadeniz ile çevrilmiş olup,
kıyı uzunluğu 10 km dır.
Sahilden 50 km kadar iç kısımlara uzanır. Bölgede Doğu Karadeniz
Dağlarının uzantıları ve tepeleri yer alır. İlçenin akarsuları Fırtına
Deresi, Durak Deresi, Tunca Deresi, Işıklı Deresi, Dolana Çayı ve
Yeniyol Deresidir.
Ardeşen’in çevre ile bağlantısı karayolu ile sağlanmaktadır. İlçe,
Rize Merkezinden 48 km uzaklıkta sahilde kurulmuş bir yerleşim
birimidir. İlçe merkezinden Rize - Hopa - Sarp karayolu geçmektedir.
İdari Yapı ve Nüfus


Ardeşen’in 1 merkez belediyesi, 1 belde belediyesi, 25 mahalle ve 38 köyü bulunmaktadır.
2000 Genel Nüfus Sayımına göre merkez nüfusu 45.392, köyler toplamı
13.107 olmak üzere toplam nüfus 58.499’dur. Nüfus artış hızı %4.71 dır
. Genel olarak km²’ye düşen nüfus yoğunluğu 78 kişidir.
Ekonomik ve Sosyal Durum


Karadeniz ile denize paralel olarak uzanan dağlar arasında kalan
İlçe arazisinin tarıma elverişsiz oluşu ve yağışlı iklim, Ardeşen’in
ekonomik yapısını da biçimlendirmiştir. Bu arazi yapısı nedeniyle
tarımsal üretimin düşük olması, gurbetçiliğin İlçe ekonomisi içinde
önemli bir yer tutması sonucunu doğurmuştur.
Bölgemizde gayri resmi olarak yapıla gelen silah üretimini yasal
çerçeveye oturtmak ve istihdam yaratmak amacıyla ASİLSAN A.Ş. 1991
yılında KOSGEB öncülüğünde 99 ortaklı 6 milyar TL. sermayeli olarak İl
Özel İdaresi ve TESK iştiraki ile kurulmuş ve ilçe ekonomisine büyük
katkı sağlamıştır.
Tarım ve Hayvancılık


İlçenin genel arazi dağılımı;
Tarıma elverişli arazi %13, orman alanı %24, çayır mera alanı %32, taşlık, kayalık, akarsu ve yerleşim alanı %31‘dir.
Ardeşen’de süt sığırı, yerli koyun ve kıl keçisi besiciliği mevcuttur.
İlçede nispeten yaygın olan ikincil tarımsal faaliyetlerden biri de
arıcılıktır. Kafkas ırkı arılarla yaklaşık yıllık 10 ton bal ve 100 kg
balmumu üretimi yapılmaktadır.
İlçede su ürünleri üretimi kıyı balıkçılığı şeklinde yapılmakta
olup, açık deniz balıkçılığı yapan büyük tekne ve işletmeler yoktur.
Deniz balıkçılığı dışında, İlçede mevcut akarsu, tatlı su ve kültür
balıkçılığı yönünden önemli bir potansiyel oluşturmaktadır. İklimin
etkisiyle her mevsim temiz ve soğuk olan akarsular alabalık bakımından
zengindir.
Çalışma Hayatı


Çay tarımından önce toprakların engebeli yapısı ve yetersizliği
yüzünden Ardeşen halkı denizcilik, inşaatçılık, fırıncılık gibi işlerde
gerek yurt içinde gerekse yurt dışında çalışmak üzere ilçe dışına
çıkmıştır.
Eğitim, Kültür ve Sağlık


Çay tarımının sağladığı refah artışı ve şehirleşme yoluyla dışa
açılma sonucu kültürel değişim yaşansa da, şehirleşmenin görece
azlığının etkisiyle, özellikle kırsal alanlarda geleneksel kültürel
unsurlar yaşama imkânı bulabilmiştir. Bu unsurlardan yerel diller
(Lazca) özellikle yaşlı nüfus arasında kullanılmakta, geleneksel
kıyafetler de kırsal alanlarda yaygın olarak gözlenebilmektedir.
İlçede 2 adet matbaa, 1 gazete, 1 radyo ve 2 adet televizyon kanalı faaliyet göstermektedir.
Gençlik ve spor alanında 1 açık spor sahası, 1 spor salonu bulunmaktadır.
İlçede Okuma yazma oranı % 99.88 dir.
Merkezde 6 Genel ve Mesleki Lise, 1 Halk Eğitim Merkezi, 2 Anaokulu, 1 Öğretmenevi vardır.
Ayrıca 4 Özel Dershane, 1 M.T.S.Kursu ve 4 Öğrenci Yurdu faaliyetini sürdürmektedir.
Köylerimizde 6 adet 8 Sınıflı İlköğretim okulu, İlçe Merkezinde 7
adet 8 Sınıflı ilköğretim okulu olmak üzere toplam 13 İlköğretim okulu
vardır.
Ardeşen’de yataklı sağlık kurumu olarak 75 yataklı devlet hastanesi
bulunmaktadır. Yeni binasında hizmet veren Ardeşen Devlet Hastanesi
Ekim 2000 tarihinde hizmete açılmıştır.
Yeşilkartlı sayısı yaklaşık 7500 olup, ilçe nüfusuna oranı yaklaşık % 16’dır.

Çamlıhemşin İlçesi





Tarihçe


Çamlıhemşin’in eski adı “VİCEALTI”dır.
Cumhuriyetin ilanından önce 1922 yılında karakol merkezi
oluşturulmuştur. 1953 yılında Ardeşen ilçe olunca, Vicealtı “ÇAMLICA”
adı ile bu ilçeye bağlanmış, 1954’de bucak binası yapılmış ve 1955’de
belediye kurulmuştur. 27.06.1957’de yürürlüğe giren 7033 Sayılı Kanun
ile Çamlıhemşin adını alarak İlçe haline getirilmiştir. İlçenin
kuruluşu 1960’larda tamamlanmıştır.
Coğrafi Yapı ve Ulaşım


Çamlıhemşin Doğu Karadeniz Bölgesinde Rize İlinin İlçe
merkezlerinden biri olup, kıyıdan içerde fırtına deresi vadisi 41.8
kuzey enlemi ile 41.01 doğu boylamının kesinleştiği noktada, vadi
tabanında denizden yüksekliği 300 metre dolayında bulunmaktadır. Bazı
mahallelerde ise bu yükseklik 700 metreyi aşmaktadır. İlçemiz 885
Kilometrekarelik bir alanı kaplamaktadır. Bu alanın %80’i ormanla
kaplı, dağınık ve tepelik alanlardan ibaret olup, düz alanlar hemen
hemen yok gibidir. Çamlıhemşin İlçesi Rize İlinin denize sınırı olmayan
ilçelerinden biridir. Denizden güneye doğru 22 Km. lik karayolu
uzunluğunda ve içeridedir. İlçenin güneyi, doğu-batı doğrultusunda
kavis çizen ve denize paralel olan, yükseklikleri 2000-4000 metreyi
bulan “KAÇKAR DAĞLARI” ile çevrilidir. Bu dağ silsileleri içinde 3932
metre yüksekliğe sahip “KAÇKAR DAĞI” yine yüksekliği 3344 metreye
ulaşan “CİMİL DAĞI” ve yükseltileri 2000 metreyi geçen bir çok dağ ve
tepeleri mevcuttur. Kaçkar Dağları üzerinde jeomorfolojik olaylar
sonucu oluşmuş bir çok irili ufaklı krater gölleri mevcuttur. (Büyük
Deniz Gölü, Meterez Gölü, Yıldız Gölü, Dönen Gölü, Serincef Gölü ve
Kara Göl bunlardan bazılarıdır.)
Arazinin meyilli olması nedeni ile ilçemizdeki akarsular 70 Km.lik
bir uzaklıktan 3000 m. Rakımdan 0(Sıfır) rakıma düşmektedir. İlçe
merkezinden geçen Fırtına Deresinden dolayı da Fırtına Vadisi olarak
anılır. Fırtına Deresi, Kaçkar ve Verçenik Vadilerinden gelen Elevit
Deresi ve Palovit Deresinin birleşimi olan büyük dere ile Hala
Deresinin (Ayder Deresi) birleşmesinden oluşur. Fırtına Deresi Ardeşen
sınırından Karadeniz’e dökülür. Pazar, Ardeşen, Çayeli, Hemşin, İspir,
İkizdere ve Yusufeli ilçeleri ile sınırları vardır.
İklimi her mevsim yağışlıdır. Sıcaklık kışın -7 dereceye kadar
düşmekte, yazın ise 25 dereceye kadar yükselmektedir. Günlük en yüksek
sıcaklık farkı 23,6 derece olmaktadır. Yıllık metrekareye düşen yağış
miktarı 245 Cm3’ü bulmaktadır. Havadaki nem oranı ise %10 ile %97
arasında değişmektedir.
Çamlıhemşin İlçesi Rize İl Merkezine 64 Km. uzaklıkta olup, komşu
ilçeler olan Ardeşen İlçesine 17 Km., Pazar İlçesine 22 Km.
uzaklıktadır. İlçeden Rize İline ve Komşu İlçelere Belediye Halk
Otobüsü ve minibüslerle ulaşım sağlanmaktadır.
İdari Yapı ve Nüfus


Çamlıhemşin, Rize İlinin 11 ilçesi içinde gerek toplam ilçe nüfusu
gerekse merkez nüfusu bakımından en küçüklerindendir. İlçe
kilometrekareye 16 kişilik nüfus yoğunluğu ile ilin tenha ilçelerinden
biridir. İlçe nüfusu 2000 yılı Genel Nüfus Sayımı kesin sonuçlarına
göre 6.023’tür. Şehir merkezinin nüfusu 877, köylerin nüfusu ise 5.146
’dir. 6 mahalle ve 27 köyden oluşmakta olup, yöredeki nüfusun büyük bir
kısmı mevsimlik işçi olarak kışın büyük şehirlere çalışmaya gitmekte,
yazın ilçeye dönmektedir.
Ekonomik ve Sosyal Durum


İlçede en önemli ekonomik faaliyet olarak turizm ön plana çıkmaya
başlamıştır. Ayder Turizm Bölgesi 1200 yatak kapasitesine müsaittir.
İlçenin kuzey kesiminde kalan bölgesinde ise çay tarımı, hayvancılık
ve yarıcılık ekonomik faaliyetler olarak ön palana çıkmaktadır. Ayrıca
arıcılık ve kültür balıkçılığı da önemli ekonomik faaliyetler
arasındadır.
Eğitim, Kültür ve Sağlık


İlçede eğitime karşı ilgi düşüktür. İlköğretimden sonra özellikle
kız çocuklarında liseleşme oranı düşüktür. Ayrıca Liseden mezun olanlar
arasında Üniversiteleşme oranı da istenilen düzeyin çok altındadır.
İlçe köylerinde ve ilçe merkezinde toplam olarak 27 ilkokul mevcuttur.
Bunların 6’sı eğitim öğretime devam etmekte, 3 tanesi taşımalı sistemle
eğitim öğretim vermektedir. İlçe merkezinde 1 İlköğretim Okulu, 1 Lise,
1 İmam-Hatip Lisesi, Dikkaya ve Topluca Köylerinde 1’er İlköğretim
Okulu bulunmaktadır. İlçede okuryazarlık oranı %97’dir.
İlçe Merkezinde 10 yataklı sağlık merkezi, bir sağlık ocağı ve B
Tipi 112 istasyonu bulunmaktadır. Köylerinde ise toplam 4 adet sağlık
evi mevcut olup bunlardan Ayder Sağlık Ocağı yaz aylarında 112 sağlık
hizmeti verilmektedir. Dikkaya Köyünde 1 Sağlık Ocağı mevcuttur.

Turizm Değerleri


Ayder Termal Turizm Merkezi


Ayder Termal Turizm Merkezi Rize İline 87 km, bağlı bulunduğu
Çamlıhemşin ilçesine 16 km mesafede yer almaktadır. Ayder Termal
Kaplıca Bakanlar Kurulu Kararı ile Turizm Merkezi ilan edilmiş,
19.04.1987 tarih ve 19426 sayılı Resmi Gazetede yayınlanmıştır.
Turizm İşletme Belgeli Termal Tesisin mülkiyeti İl Özel İdare Genel
Sekreterliğine ait olup, 01.01.2003 tarihinden 01.01.2013 tarihine
kadar işletilmesi yapılmak kaydıyla Ayder Turizm Anonim Şirketine
kiralanmış olup; 25 kişilik 2 adet havuz, 8 adet özel oda ve sıra
banyoları ile 12 ay hizmet vermektedir. Tesisin toplam kapasitesi
günlük 300 kişidir.
Kaplıcanın, 46 C sıcaklıktaki renksiz, kokusuz, berrak suyu (PH
Değeri 8, Sodyum, Sülfat, Kükürtlü ve Radyoaktif bileşim)
inflaboratuvar romatizmam hastalıkların kronik dönemlerinde; kronik bel
ağrısı, osteoartrit gibi eklem hastalıkları, miozit tendinit travma,
yumuşak doku hastalıkları, ortopedik operasyonlar, beyin ve sinir
cerrahi sonrası gibi uzun süreli hareketsiz kalma durumlarında
mobilizasyon çalışmalarında, rehabilitasyon amacıyla stres
bozukluklarında ve spor yaralanmalarında ayrıca kalp ve kan dolaşımı,
solunum yolları rahatsızlıklarında tamamlayıcı tedavi unsuru olarak
kullanılabilir niteliktedir.
Rize-Çamlıhemşin-Ayder Kültür ve Turizm Koruma Gelişim Merkezi


1987 yılında turizm merkezi ilan edilen Ayder Termal Turizm Merkezi
birçok aktiviteyi barındırması (yayla, kaplıca, kış turizmi) nedeniyle
20.11.2006 tarih ve 11264 sayılı Bakanlar Kurulu Kararı ile "Kültür ve
Turizm Gelişim Bölgesi" ilan edilerek, 08.12.2006 tarih ve 26370 sayılı
Resmi gazetede yayımlanmıştır.
Ayder Yaylası doğa güzelliği, yöreye has otantik mimarisi ve birçok
hastalığa şifa olduğu bilimsel olarak tespit edilmiş Termal Kaplıcası
ve özellikle 2004 yılından itibaren İlimizde ilk defa gerçekleştirilen
Heliski Kayak Sporu, yörenin çekiciliğini arttırmış, yerli ve yabancı
turistlerin odak noktası haline gelmiştir.
Ayder Turizm Merkezinde kış turizm potansiyelinin değerlendirilmesi,
bu alanda turizm çeşitliliğinin artırılması, kış aylarında yeterli
doluluk oranlarına ulaşamayan tesislerin değerlendirilerek, bölge
turizminin canlandırılması ve turizm sezonunun maksimum seviyeye
çıkarılması hedeflenmiştir. Bu amaçla Gençlik ve Spor Genel Müdürlüğü
ve Afet İşleri Genel Müdürlüğü'nün olumlu raporları neticesinde,
bölgenin Çevre Düzeni Planı'nda değişiklik yapılmış ve Bakanlığımız,
Yatırım ve İşletmeler Genel Müdürlüğü'nce Ayder Yaylası'nda "Bady Lift
Mekanik Tesisat Projesi" geliştirilmesi planlanmıştır.
Yörenin doğal, tarihi, sosyo-kültürel turizm değerleri, kış ve
sağlık turizmi ile mevcut diğer turizm potansiyelinin dikkate alınarak
değerlendirilmesi ve bu alanların koruma-kullanma dengesinin kurularak,
sektörel kalkınma ve planlı gelişim sağlanması amacıyla Bakanlığımızca,
Ayder Bölgesi, Kültür ve Turizm Koruma Gelişim Merkezi ilan edilmiştir.
Yayla Turizmi


İlimizin iç kesimlerinde, zengin orman dokusu civarında yer alan
yaylalarda mevcut altyapıyı kullanarak yapılabilecek fazla yatırım
gerektirmeyen bir turizm çeşididir. Bu aktivite için gerekli potansiyel
tüm yaylalarımızda mevcut olup, halen Ayder, Anzer, Çad, Elevit gibi
yaylalarımızda yapılmaktadır.
Rize’nin güneyindeki Kaçkar Dağları ile yüksek dağların eteklerinde
birbiriyle bağlantılı birçok güzel yayla vardır. Bütün bu yaylalar yaz
mevsiminde insanlarla dolup taşar. Olağanüstü güzellikteki bu
yaylaların hemen hepsinde ot biçme şenlikleri yapılmaktadır. Bu
şenliklere katılmak mümkün olduğu gibi yayla eteklerindeki yamaçlarda
rehberlerle birlikte doğa yürüyüşü yapma imkanı da bulunmaktadır.
Akarsu Turizmi


Kaçkar Dağları, hızlı akışlı akarsuların kaynağıdır. Bunların en
önemlileri Fırtına Deresi, Taşlıdere, İkizdere, Karadere ve
İyidere'dir. Bu derelerde akarsu sporları (kano-rafting) için gerekli
debi rejim miktarı vardır.
Bu akarsularımızda ulusal rafting gösterileri ve 2004 yılı ulusal
rafting şampiyonası gerçekleştirilmiştir. Akarsular dışında irili
ufaklı birçok dere de bulunmaktadır.
Fırtına Deresi


Kaçkar Dağları'nın Karadeniz'e bakan yamaçlarındaki derelerin
birleşmesi ile oluşan Fırtına Deresi, Ardeşen'in yaklaşık 2 km.
batısında Karadeniz'e dökülür. 57 km uzunluğundaki Fırtına Deresi,
akarsu turizmi (kano-rafting) açısından elverişli parkura sahiptir.
Fırtına deresi, debisi en yüksek ve hızlı akan bir dere olma özelliği
taşımaktadır. Bu nedenle yerli ve yabancı sporcular bu dereyi özellikle
tercih etmektedirler.
Çay bahçelerinin ve yer yer ağaçlık adaların arasından geçen derenin
üzerindeki kemer köprüler doğayla uyumlu görüntüleriyle huzur verici
bir manzara sunar.
Göller


Rize Dağları'nın 2400 m'yi aşan bölümlerinde buzul aşandırması ve
biriktirmesi sonucu oluşmuş olan 19 adet küçük alanlı göl tespit
edilmiştir. Bu göllerin en büyükleri 0.07 km² yüzölçümündeki
Ambar Gölü (2950m) ile Büyük Deniz Gölü'dür.(2900m.) 2400-3000m
yükseklikler arasında yer alan bu göllerin en küçüğü ise 0.01 km² yüzölçümündeki Öküzyatağı Gölü'dür.(2775 m) Bunların bir kısmı buzyalağı, bir kısmı da moren set gölüdür.
Bitki İnceleme


Rengarenk kır çiçekleri, dağ çayırları ile kaplı olan yaylalarımızın
çevresi genellikle ladin türü çam ağaçları ile kaplıdır. Karadeniz
kıyıları sahip olduğu yeşillikleri sadece bol yağmuruna değil, nemli ve
sisli havasına da borçludur. Ancak sahil şeridindeki şehirlerde yüksek
nem ve sisli hava yükseklere çıkıldıkça yerini pırıl pırıl bir güneşe,
bol oksijenli tertemiz havaya bırakır.
Yaylalarda bitki örtüsü genel olarak köknar, ladin, sarıçam, sedir,
kayın, meşe, ıhlamur, karaağaç, gürgen, kızılağaç, yabani fındık gibi
ağaç türleriyle kardelen, yabani açelya, orman gülü, gökovan gibi
binlerce çeşit kır çiçeği ile kaplıdır.
Yaban Hayatı


Ormanlık alanda geyik, ceylan, bozayı, kurt, çakal, tilki gibi
hayvanların yanı sıra çayırlık, fundalık alanda huş tavuğu, ur kekliği,
yalçın tepelerde ise çengel boynuzlu keçi gibi türlere rastlamak
mümkündür. Atmaca avcılığı ve yakalanan bu hayvanların eğitimi
sonrasında yapılan bıldırcın avcılığı yöre kültüründe önemli bir yer
teşkil etmektedir.
Dağ ve Doğa Yürüyüşü


Rize ve civarı, Alp-Himalaya kıvrım kuşağı üzerinde yer alması
nedeniyle flora ve faunasıyla çok zengin olan dağ ve sıradağlara,
dolayısıyla dağ-doğa yürüyüşüne elverişli önemli bir potansiyele
sahiptir. Rize ve Hopa arasnda yer alan yıl boyunda gözlenebilen keskin
buzulları masmavi gölleri, yeşilin her tonuna sahip ormanları, coşkulu
dereleri, bin bir çeşit bitkileri ve hayvanları ile doğal bir park
görünümünde olan Kaçkar sıradağlarının en yüksek tepeleri Altıparmak
(3480 m.), Kavran (3932 m.) ve Verçenik'tir (3710 m.). Bu tepeler,
dağcılık sporları (özellikle tırmanış) için çok elverişlidir.
Güney rotasından çıkışı kolay olan Kaçarlar' ı her yıl yüzlerce
dağcı ziyaret etmektedir. Tırmanış esnasında, eğer sis yoksa Doğu
Karadeniz Dağları'nın muhteşem görüntüsü izlenebilmektedir. Kuzey
rotasını ise daha çok deneyimli dağcılar tercih ederler. Kuzeyden zirve
yapmanın bir avantajı geri dönüşte Ayder Yaylası'nda kaplıcalara
uğrayabilme olanağıdır.
Motosiklet ve Bisiklet Turizmi


Potansiyel bir turizm alanı olan Kaçkar Dağları, dağ bisikleti
faaliyeti ve motosiklet gezileri için de imkanlar sunar. Kendi
organizasyonunuzu yapmak kaydıyla, yaylaların güzelliklerini, iki
tekerin keyfiyle birleştirebilirsiniz. her yıl dünyanın farklı
bölgelerinden gelen bisiklet ve motosiklet severler yayla yollarını
kullanarak kendi rotalarını çiziyorlar. Haziran-Eylül ayları arasını
kapsayan geniş bir sezonda, her mevsimin farklı güzelliklerini
görebileceğiniz bir geziyi gerçekleştirebilirsiniz. Türkiye Çevre
Koruma ve Yeşillendirme Kurumu'nun "Kaçkarlarda Dağ Alanları Yönetimi
(DAY)" adlı çalışması çerçevesinde bisiklet geçiş rotalarına yönelik
çalışmalar da yürütülmektedir.
Kamp ve Karavan Turizmi


Rize yaylaları kampçılar için mükemmel mekandır. Kaçkar Dağları
Milli Parkı içinde de çadırlı ve karavanlı konaklama sağlanabilmektedir.
Sportif Olta Balıkçılığı


Rize'nin hemen her deresinde ve gölünde sportif olta balıkçılığı
yapmak mümkündür. Yaylardaki akarsularda ve özellikle de bu yaylalar
arasına yayılmış krater göllerinde tatlı su balığı bulunur.
Atlı Doğa Yürüyüşü


Rize yaylaları arasında atlı doğa yürüyüşü yapılmaktadır. Yemyeşil
doğası, temiz havası ve eşsiz manzarasıyla görenlere büyük bir seyir
zevki veren yaylalar, atlı doğa yürüyüşü için önemli bir potansiyel
oluşturmaktadır.
Bulut Şelalesi


Çamlıhemşin ile Ayder Yaylası arasındaki Tar Deresi'nden vadiye
birçok küçük düşümlü şelale akar. Bunların en uzunu ve seyrine doyum
olmayanı, 250 metre yükseklikten üç kademeli olarak akan Bulut
Şelalesi'dir. Çamlıhemşin ilçe merkezine 2 km uzaklıkta bulunan
şelaleye ağaçların arasından, su sesleri eşliğinde yapılan bir yürüyüş
ile varmak mümkündür.
Palovit Şelalesi


Kaçkar Dağları Milli Parkı içindeki doğal güzelliklerden biri olan
Palovit Şelalesi, ilimizdeki şelaleler içerisinde en yüksek debiye
sahip olanıdır. Zil Kale harabesini geçtikten sonraki yol ayrımında
başlayan Palovit Vadisi'nin duraklarından biri olan heybetli şelale 15
metre yüksekliğindedir. Doğa yürüyüşü yapan gruplar için, şelalede
verilen molanın ardından yürüyüş Çinçiva Köprüsü'nden devam eder.

Çayeli İlçesi





Tarihçe


Çayeli, M.Ö.700’lerde Miletoslularca kurulduğu sanılan bir yerleşim
yeridir. Önce Roma, sonra Bizans ve Rum Pontus İmparatorluklarının
egemenliği altında kalmışken, 1461’de Fatih Sultan Mehmet tarafından
Osmanlı Devletine katılmıştır.
1878 yılında Nahiye olan Çayeli’nde belediye teşkilatı 1915 yılında kurulmuş, 1 Eylül 1944 tarihinde ilçe statüsüne kavuşmuştur.
Coğrafi Yapı ve Ulaşım


İlçe, İl Merkezinin Doğusunda 473 Km²’lik alan üzerine
kurulu olup, doğuda Pazar ve Hemşin İlçeleri, batıda İl merkezi ve
Güneysu İlçesi, Kuzeyi denize bitişik, güneyde ise Çamlıhemşin ve
İkizdere İlçesi ile sınırlıdır. İlçe merkezinin İl Merkezine uzaklığı
18 km’dir.
İklimi her mevsim yağışlıdır. İlçe Çay bahçeleri ve ormanlık
alanlardan oluşmaktadır. Yeryüzü şekli oldukça engebeli ve dağlıktır.
En önemli akarsuları Büyükdere, Şairler, Aşıklar ve Büyükköy
dereleridir.
Çayeli İlçesi, Rize İl merkezi ve komşu ilçelerle karayolu
bağlantısına sahiptir. İl merkezine 18 km, komşu ilçelerden Pazar’a 19
km, Hemşin’e 37 km, Çamlıhemşin’e 51 km, İkizdere’ye 72 km ve
Güneysu’ya 22 km mesafededir.
İlçeden İl Merkezine her 15 dakikada bir halk otobüsü ve minibüs
bulunmaktadır. Komşu ilçelerden Pazar’a Rize-Pazar, Ardeşen, Fındıklı,
Hopa gibi aynı güzergahı kullanan dolmuşlarla ulaşım mümkündür diğer
komşu ilçeler olan Hemşin, Çamlıhemşin, İkizdere ve Güneysu’ya direkt
ulaşım söz konusu değildir.
İlçeye bağlı 54 köyün toplam yol ağı uzunluğu yaklaşık 800 km olup;
bunun 45 km’si asfalt (Karayolları ağı), 142 km’si beton yol, 510 km’si
stabilize, geri kalanı ise ham yol niteliğindedir. Köylerin 40
tanesinin ilçe merkeziyle bağlantısı asfalt veya beton yollarla, 14
tanesinin ise kısmen beton, kısmen stabilize yollarla yapılmaktadır.
İdari Yapı ve Nüfus


473 Km2’lik alan üzerine kurulu ilçemize bağlı, Madenli ve Büyükköy
olmak üzere 2 belde, 54 köy. 33 mahalle olmak üzere toplam 87 muhtarlık
mevcuttur. Köylerin ilçe merkezine uzaklığı 5 ile 41 km arasında
değişmektedir. Arazinin dağlık ve denizden itibaren yükselmesi ile
engebeli bir yapı oluşturması ve sahil şeridinin dar olması ilçede
dağınık bir yerleşimi zorunlu hale getirmektedir. İncesu köyü dışında
toplu yerleşime sahip bir başka köy bulunmamaktadır. Köylerimizde arazi
yapısına uygun olarak dikey yapılaşma hakimdir. İlçedeki sosyal yaşam
genellikle köy yaşamı ile şehir yaşamının karışımını andırmaktadır.
Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemine göre İlçe merkezi nüfusu 25.205, köyler nüfusu 16.904 olmak üzere toplam nüfus 42.109.’tür.
BELEDİYELERADIKURULUŞUNÜFUSUMAHALLE SAYISI

Çayeli Belediyesi	1915	25205	17
Büyükköy Belediyesi	1953	3289	8
Madenli Belediyesi	1973	2352	8

Ekonomik ve Sosyal Durum


Tarım ve Hayvancılık


İlçenin ticari ve gelir getirici bitkisel üretimi ağırlıklı olarak tek bir ürüne, yani çay tarımına dayanmaktadır
Çay yetiştiricilerine ait çay bahçeleri, kamuya ait bir devlet kuruluşu olan Çay-Kur tarafından alan m² olarak tespit edilerek mevcut bahçeler müstahsiller adına ruhsatlandırılmıştır. Bu anlamda İlçede;
Çay- Kur’dan ruhsatlı toplam müstahsil sayısı: 18.929 kişi,
Çay-Kur tarafından ruhsatlı toplam çay bahçesi alanı: 82.244 dekar dır.
Ticari ve gelir getirici ikinci bir ürün olarak kivi
yetiştiriciliğinden bahsedebiliriz. İlçemizde, 1996 yılı ve sonrası
itibariyle ticari kivi yetiştiriciliği düşüncesi ivme kazanmıştır. Bu
doğrultuda 1996 ve 1997 yıllarında kaynağı İlçe Kaymakamlığı (SYDV)
tarafından karşılanıp, direk imalatı, fidan ve muhtelif malzeme temini
ve teknik destek Tarım İlçe Müdürlüğü tarafından sağlanarak, 500’er m2'
lik 165 adet (82.5 dekar) kivi bahçesi projeli olarak tesis edilmiştir.
Bilahare vatandaşlarımızın kendi gayret ve teşebbüsleri
doğrultusunda tesis etmiş oldukları bahçelerle birlikte, bu gün
İlçemizde toplamda 215 dekar civarında kivi bahçesi mevcuttur.
Çok genel bir ifadeyle İlçemizdeki hayvan yetiştiriciliği,
ekseriyetle zati ihtiyaca yönelik ve aile işletmeciliği şeklinde
yapılmaktadır.
İlçe genelinde ortalama 15.000 civarında arı kolonisi mevcut olup
bunun 800 adet kolonisi yuvarlak kara kovan niteliğindedir. Diğer
koloni varlığı fenni kovanlardan ibarettir.
İlçede ticari anlamda deniz balık avcılığı yaygın olarak
yapılmaktadır. İlçe sahilinde Limanköy, Büyükcaferpaşa, Çayeli Liman ve
Taşhane olmak üzere 4 adet çekek ve balıkçı barınağı mevcuttur.
Mevcut Su Ürünleri kooperatifinin 411 aktif üyesi olup, bunlardan
170 tanesi irili ufaklı olarak Çayeli’nde balık avcılığı noktasında
faaliyet göstermektedir.
Ağırlıklı olarak ortalama yıllık 2.000 ton hamsi olmak üzere,
mezgit, istavrit, palamut ve sargan gibi diğer çeşitler de, yıllık
olarak ortalama 100-150 ton civarında istihsal edilmektedir.
Ticaret ve Sanayi


İlçede sanayi, ağırlıklı olarak çay sanayine dayalıdır. Bu kapsamda
Çay-kur’a ait 5, özel sektöre ait 12 çay fabrikası faaliyettedir. Bu
fabrikalarda 422 daimi, 1497 geçici personel çalışmaktadır.
1995 yılında faaliyete geçen İlçe Küçük Sanayi Sitesinde toplam 160
işyeri bulunmakta, bu iş yerlerinde yaklaşık 130 esnaf ve sanatkar
çalışmaktadır.
Çayeli Bakır İşletmeleri (ÇBİ)


İlçenin en önemli sanayi kuruluşu, Madenli Beldesinde faaliyet
gösteren Çayeli Bakır İşletmeleridir. 7 Temmuz 1983 tarihinde Türk ve
yabancı sermaye ortaklığı olarak kurulmuş bir madencilik şirketidir.
(Eti Maden İşletmeleri genel müdürlüğü % 45, İnmet Mining Co. % 49
Kanada, Gama % 6). Şirket ortaklarından İnmet, 2001 yılında Gama’nın %
6 hissesini, akabinde özelleştirme kapsamında 2004 yılında da devlete
ait % 45 lik hisseyi satın alarak şirketin % 100 hissesi sahip
olmuştur.
1983-1991 yılları arasında arama, araştırma, test ve fizibilite
çalışmaları devam etmiş, 1992 yılında yatırımlara başlanıp 1994 Ağustos
ayında üretime geçilmiştir. Madendeki ham cevher yaklaşık olarak
ortalama % 4 Bakır ve % 6 Çinko içermektedir. İşletme tesisleri, 18
hektar alan üzerine kurulu olup şirketin işlettiği maden işletme ruhsat
sahası 134 hektardır.
İşletmede yılda 1 milyon ton cevher üretme ve işletme kapasiteyle,
ortalama 150 bin ton % 25 tenörlü Bakır ve 70 bin ton % 50 tenörlü
Çinko konsantresi üretilmektedir. Üretilen Bakır ve Çinko Konsantreleri
Rize limanından gemiler vasıtasıyla yurt dışında çeşitli ülkelere ihraç
edilmektedir. Şirket, sektörel ihracatta Türkiye ikincisi ve Rize il
birincisidir.
İşletmede toplam çalışan sayısı 475 olup buna ilaveten belirli işlerde 100 civarında müteahhit elemanı istihdam edilmektedir.
Eğitim, Kültür ve Sağlık


İlçede düzenli eğitim faaliyeti ilk olarak; şimdiki adı 9 Mart
ilköğretim okulu olan ve 1923 yılında faaliyete başlayan Çayeli
İlkokulunun kuruluşu ile başlamıştır. Akabinde 1949 yılında şimdiki adı
Merkez ****** ilköğretim okulu olan Çayeli ortaokulu hizmete
girmiştir. 1970 Yılında da Çayeli lisesi açılmış olup, şuanda Vakıfbank
lisesi adıyla hizmet vermektedir.
İlçede şuanda 1’i özel, toplam 20 ilköğretim okulunda 295 derslikle eğitim verilmektedir.
Ortaöğretim kurumu olarak da ilçede 1’i genel lise, 1’i Anadolu
lisesi, 5’i Meslek lisesi olmak üzere 7 lise mevcuttur. Toplam derslik
sayısı 89 dur.
İlçe merkezindeki iki anaokulunda ve diğer okullarımızın bünyesinde
açılan anasınıflarında okul öncesi eğitim verilmektedir. Okul öncesi
eğitimde okullaşma oranı % 70 'dir.
İlçe genelinde 73 merkezden yaklaşık 1600 öğrenci 105 araçla 13
merkeze taşınmaktadır. Ayrıca 2 YİBO’ da 433 öğrenci pansiyonlarda
kalmaktadır.
Rize Üniversitesi eğitim Fakültesi


Çayeli Eğitim Fakültesi, 03 Eylül 1997 tarih ve 23099 sayılı resmi
gazetenin mükerrer sayısında yayınlanan 97/9892 sayılı Bakanlar Kurulu
kararı ile kurularak 05 Ekim 1998 tarihinde öğretime başlamıştır.
Fakültede Sınıf öğretmenliği bölümü, Eğitim bilimleri bölümü,
Bilgisayar ve öğretim Teknolojileri bölümü olmakla birlikte sadece
Sınıf öğretmenliği bölümünde öğretim sürdürülmektedir.
YURT-KUR ÇAYELİ AHMET MESUT YILMAZ ÖĞRENCİ YURDUBölümKapasiteToplam400

Kız Öğrenci Yurdu	200
Erkek Öğrenci Yurdu	200

Kütüphaneler


İlçe Halk Kütüphanesinde 20 bin civarında kitap bulunmakta olup 1953
yılından bu yana hizmet vermektedir. Madenli beldesinde bulunan Halk
Kütüphanesi şubesinde de 4500 kayıtlı kitap bulunmakta, 1990 Yılından
itibaren hizmet vermektedir.
110 yatak kapasiteli olan ve 2004 yılında hizmete giren Çayeli
Hizmet İçi Eğitim Enstitüsü ve Akşam Sanat Okulu, kurs ve seminer
dolayısıyla yöremize gelen Milli Eğitim Bakanlığı mensuplarına hizmet
vermektedir.

Turizm Değerleri


Yeşiltepe Köyü (Tolenis-Kestanelik) Köprüsü


Tahmini 1905 yılında Uzundere Köyünden Kalyoncu Hacı Sabit ve Ahmet
Efendiler tarafından hayır için yaptırılmıştır. Köprünün ustası Pazar
Apso Köyündendir. Köprünün yapımına 106 lira harcanmıştır. Tahmini 15
metre yüksekliği, 30 metre ayak genişliği vardır.
Uzundere Köprüsü


Yenice Köyünden Kaçar Mahmut Efendi öncülüğünde halkın yardımları
ile yaptırılmıştır. Tahmini 1940 yılında Pazar Apso Köyünden Purputoğlu
Ali Usta tarafından yapılmıştır. Yeşiltepe Köprüsünden biraz daha
küçüktür.
Şairler (Marvaya) Köprüsü


1946 Yılında Ahmet SARIÇAM usta tarafından yapılmıştır. Masrafını
halk karşılamıştır. Tahmini yüksekliği 7 metre iki ayak arası 18
metredir. Köprünün üzerinde yapılış tarihini gösteren, son konulmuş bir
mermer tabela bulunmaktadır.
Seslidere Köprüsü


Kaptanpaşa yolu üzerinde, Seslidere Köyü yol kavşağında ve eski yaya
yolu üzerinde bulunmaktadır. O yöre sakinlerinden Süleyman
Hesapoğlu’nun rivayetine göre köprü tahmini 1950 li yıllarda
yapılmıştır. Köprüyü İncesırt Köyünden Kireçli Hasan Dayı kendi hayrına
yaptırmış olduğu, ancak ustasının bilinmediği söylenmektedir.
Yüksekliği 6 metre, ayak genişliği 10 metredir.
Yamaç (Ehteni) Köprüsü


Ehteni Köprüsü tahminen 1910 yıllarında yapılmıştır. Ustaları Pazar
Apso Köyündendir. Halen sarmaşık kaplıdır. Yüksekliği 6 metre, ayak
genişliği 12 metredir.
Sırt Köyü Çakırlı Köprüsü


1920'li yıllarda yapıldığı tahmin edilmektedir. Bunun ustası da Apso
Köyündendir. Halk tarafından yaptırılmıştır. 8 metre yüksekliği, 12
metre ayak genişliği vardır.
Aşıklar Deresi Yanıkdağ Köprüsü


Yörede Usta Ömer veya Ayı Ömer Köprüsü diye anılır. Halk taralından
yaptırılmıştır. Ustası bilinmemektedir. 1940 yıllarında yapıldığı
tahmin edilmektedir. Yüksekliği 7 metre, ayak genişliği 20 metredir.
Çataklıhoca Çıkarun Köprüsü


Yanıkdağ'Iı usta Ahmet Sarıçam tarafından yapılmıştır. 1949 yılında
yapıldığı üzerine kazınmıştır; Tahmini yüksekliği 8 metre, ayak
genişliği 14 metredir. Köprü halen arızalıdır. Yıkılmaya yüz tutmuştur.
Kullanılan taşların kalitesizliği, buzdan etkilenmiş olması köprünün
sakatlanmasına sebep olmuştur.

Derepazarı İlçesi





Tarihçe


Merkez İlçeye bağlı olarak 1949 yılında bucak ve 1954 yılında da belediye teşkilatı kurulmuştur.
9 Mayıs 1990 gün ve 3644 sayılı Kanunla İlçe haline getirilmiş olup,
6 Ağustos 1991 tarihinde fiilen faaliyete geçmiş ve 3 Ekim 1991
tarihinde resmen açılışı yapılmıştır.
Coğrafi Yapı ve Ulaşım


İlçenin yüzölçümü 29 km² dir. Doğu ve güneyinde Rize, batısında İyidere, kuzeyinde Karadeniz ile çevrilmiştir.
Karadeniz ikliminin koşulları İlçe için de geçerli olup, ılık ve bol yağışlıdır. Yıllık ortalama sıcaklık 14-15 C derecedir.
Derepazarı’nın çevre ile bağlantısı karayolu ile sağlanmaktadır.
İlçe, Rize Merkezinden 7 km uzaklıkta sahilde kurulmuş bir yerleşim
birimidir. İlçe merkezinden Trabzon - Hopa karayolu geçmektedir.
İdari Yapı ve Nüfus


Derepazarı’nın 1 merkez belediyesi, 7 mahalle ve 11 köyü bulunmaktadır.
Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemine göre İlçenin toplam nüfusu 7651 olup, bunun 4273’ü merkezde, 3378 ise köyde yaşamaktadır.
Ekonomik ve Sosyal Durum


İlçe arazisinin tarıma elverişsiz oluşu ve yağışlı iklim,
Derepazarı’nın ekonomik yapısını da biçimlendirmiştir. Bu arazi yapısı
nedeniyle tarımsal üretimin düşük olması, gurbetçiliğin İlçe ekonomisi
içinde önemli bir yer tutması sonucunu doğurmuştur. Halkın %90’ı çay
tarımıyla uğraşmakta, ailenin ihtiyacını karşılayacak kadar balıkçılık
yapılmaktadır. İlçe’de 2’si Çay Kur’a, 2’si özel sektöre ait olmak
üzere toplam 4 çay fabrikası bulunmaktadır. Çay-Kur fabrikalarının
günlük çay işleme kapasitesi 120-150 ton civarındadır.
Tarım ve Hayvancılık


Çok büyük kısmı, arazi yapısı ve iklim nedeniyle, diğer bitkisel
üretime imkan vermeyen tarım alanının %89 unu çaylıklar
oluşturmaktadır. İlçe’de çay dışındaki bitkisel ürünler genelde aile
içi tüketimde kullanılmaktadır. Bu ürünlerin üretim miktarları
bakımından kayda değer olanları, tarla ürünlerinden mısır, fasulye,
sebzelerden yaprak lahana, meyvelerden de portakal ve mandalinadır.
İlçe’de su ürünleri üretimi kıyı balıkçılığı şeklinde yapılmakta olup,
açık deniz balıkçılığı yapan büyük tekne ve işletmeler yoktur. İlçe’de
avlanan deniz balığının başını hamsi oluşturmakta, hamsi dışındaki
başlıca balık ürünleri ise mezgit ve istavrit oluşturmaktadır.
Sanayi


Derepazarı, sanayi bakımından az düzeyde gelişmiş bir ilçedir.
İlçe’de küçük ölçekli imalat sanayi işletmeleri ağaç ürünleri ve
mobilya dallarında yoğunlaşmaktadır. Endüstriyel etkinlikler
yetersizdir. 3 adet kereste atölyesi, 3 adet mobilyacı bulunmaktadır.
Çalışma Hayatı


İlçe halkının kendi ihtiyaçlarını karşılayacağı birer konutu
bulunmakta, yaşantıları köy ve şehir karışımı bir ortamda süre
gitmektedir.
İlçe halkının sosyal yaşantısı, iş ve çalışma hayatı İl merkeziyle
bağlantılıdır. İlçede çay tarımının yanında ticaretle uğraşanlar da
vardır. Ancak İlçenin yeni ve İl merkezine çok yakın olması nedeniyle,
eski alışkanlıklar devam etmekte bu nedenle İlçede ticaret hayatı
hareketlenememektedir. Bir çok esnaf İl merkezinde faaliyetini
sürdürmektedir.
İlk çay üretiminin yapıldığı 1938 yılından sonra, sağlanan destekle
hızlı bir gelişme gösteren çay tarımı ve çay sanayi İlçe’de temel
çalışma alanı olmuştur.
Mayıs-Ekim döneminde mevsimlik istihdam sağlayan çay tarımında daha
çok kadın nüfus çalışmaktadır. Erkek nüfus ise çay sanayi başta olmak
üzere diğer alanlarda istihdam edilmektedir.
İlçe’de çalışanların iş gurupları itibariyle dağılımına
bakıldığında, nüfusun ağırlıklı olarak tarımsal mesleklerde istihdam
edildiği görülmektedir.
İlçeden büyük illere, özellikle İstanbul başta olmak üzere, Ankara ve Bursa’ya göç oldukça fazladır.
Eğitim, Kültür ve Sağlık


Çay tarımının sağladığı refah artışı ve şehirleşme yoluyla dışa
açılma sonucu kültürel değişim yaşansa da, şehirleşmenin görece
azlığının etkisiyle, özellikle kırsal alanlarda geleneksel kültürel
unsurlar yaşama imkanı bulabilmiştir.
İlçe nüfusunun eğitime ilişkin göstergelerine genel olarak
bakıldığında, İlçe’de eğitim düzeyinin ülke ortalamasının üstünde
olduğu görülmektedir.
İlçede 1 lise ile 3’ü 1-8 sınıflı ve 1’i birleştirilmiş sınıflı olmak üzere toplam 4 ilköğretim okulu bulunmaktadır.
Taşımalı ilköğretim kapsamında bulunan 265 öğrencimiz İlçedeki tek
taşıma merkezi okulumuz olan Fıçıcılar İlköğretim Okulunda
öğretimlerini devam ettirmektedirler.
İlçe’de 1 kütüphane bulunmaktadır.
İlçemizde sağlık hizmetleri, SSK Sağlık İstasyonunda hizmet
verilmekte olup, ana görevi sağlık hizmetlerini vermek, gerekli
önlemleri almak ve gerektiğinde müdahale etmektir. Ayrıca tedavi edici
hizmetleri de vermektedir. Sağlık ocağına bağlı 3 sağlık evi
bulunmaktadır.

Fındıklı İlçesi





Tarihçe


Fındıklı ilçesi, Fatih Sultan Mehmet’in 1461 yılında Trabzon’u
fethinden sonra Osmanlı egemenliği altına girmiştir. Önceden bölgede
Tranlılar, Makedonyalılar ve Bizanslılar yaşamıştır. 1886 yılına kadar
karye (köy ile nahiye arasında idari birim) olan Fındıklı’nın eski adı
VİÇE ‘dir. Kaynaklara göre Viçe 1887 yılında Hopa ilçesine bağlı bir
nahiye oldu. 15. Şubat 1916 tarihinde Rus İşgaline uğrayan Viçe 11 Mart
1918 tarihinde işgalden kurtulmuştur. Viçe 11 Haziran 1947 tarihinde
Fındıklı adı ile Çoruh (Artvin) iline bağlı bir ilçe olmuş ve 1948
yılında Belediye teşkilatı kurulmuştur. Fındıklı 27 Kasım 1953 yılında
Artvin ilinden ayrılıp Rize iline bağlanmıştır.
Coğrafi Yapı ve Ulaşım


Yüz ölçümü 409 km² olan ilçenin doğusunda Arhavi,
batısında Ardeşen, Güneyinde Yusufeli ilçeleri kuzeyinde ise Karadeniz
ile çevrili olup, 13 km kıyı şeridi vardır. Kıyıda çok az olan düzlük
alanlar kaçkarlara doğru, tepeler ve dağlar şeklinde yükselir. Vadiler
arasında yer yer düzlükler mevcuttur. İlçe topraklarını Sümer, Arılı ve
Çağlayan derelerinin etrafındaki vadiler oluşturur. Bu dereler boyunca
otlaklar ve yaylalara rastlanır. Kaçkar eteklerine doğru yükseldikçe
daimi kar sınırları ile karşılaşılır.
Tipik karadeniz arazi yapısı iklimine sahip olan ilçemizde yılın
altı ayı kapalı, 4 ayı çok bulutlu, 1,5 ayı bulutlu, 19 gün açık hava
bulunmakta ve 365 günün yarısı yağışlı geçmektedir. Yıllık yağış
miktarı 2.500 mm’den 3.000 mm’ye çıkmakta olup en yüksek nem oranı %95,
en küçük nem oranı %40 civarındadır. En yüksek sıcaklık 30 derece, en
düşüğü ise -4 derece civarındadır.
İdari Yapı ve Nüfus


İlçemizde 22 köy bulunmaktadır. Bunlar, Arılı, Aslandere, Avcılar,
Beydere, Cennet, Çağlayan, Çınarlı, Derbent, Doğanay, Gürsü, Hara,
Ihlamurlu, Karaali, Kıyıcık, Meyvalı, Saat, Sulak, Sümer, Tepecik,
Y.Şehitlik, Yaylacılar, Yeniköy Köyü ve Merkez belediyesinin Merkez,
Yeni, Hürriyet, Ilıca, Liman, Tatlısu, Sahil ve Aksu mahalleleri olmak
üzere toplam 8 mahallesi vardır.
Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemine göre ilçenin toplam nüfusu
15.556 olup, merkezde 9.909 kişi yaşamaktadır. Nüfusu 150’nin altında 6
Köy bulunmaktadır.
Ekonomik ve Sosyal Durum


Yöre halkının bölge şartlarına göre geçim kaynağı başta çay ve
fındık olmak üzere kısmen narinciye, meyvecilik, su ürünleri, arıcılık
ve hayvancılıktır. İlçe mülki sınırları içerisinde Çay İşletmeleri
Genel Müdürlüğüne bağlı Fındıklı Çay Fabrikası ve bu fabrikaya ilaveten
özel sektör bünyesinde 4 fabrika faaliyetlerini sürdürmektedir. İlçede
yaklaşık 2.500 çiftçi ailesi tarımsal gelir ekonomik refahı sağlamada
yeterli olmadığından, nüfusun büyük bir çoğunluğu işçi, memur ve esnaf
gibi tarım dışı alanlarda çalışmaktadır. İlçede tarımsal faaliyetlerden
yılda 15.000 ton yaş çay, 1.110 ton kuru kabuklu fındık , 400 ton kivi,
103 ton turunçgiller, 800 ton sebze ve mısır ve 211 ton meyve
üretilmekte ve kıyı balıkçılığından da 35 ton çeşitli cins balık
avlanmaktadır. Ayrıca Çağlayan köyünde 60 ton/ Ihlamurlu Köyünde 30
ton/yıl kapasiteli alabalık üretim tesisi ve değişik köylerde küçük
aile işletmeciliği kapsamında 5 adet alabalık işletmesi, ayrıca ilçede
1 Liman, 1 Balıkçı Barınağı ve 3 adet çekek yeri mevcuttur.
İlçede büyük baş ve küçük baş hayvan besiciliği ile birlikte
arıcılıkla da uğraşılmakta ve Halk Eğitimi Merkezi işbirliği ile
arıcılık eğitimi verilmektedir.
İlçede tarımsal amaçlı bir fındık tarım satış kooperatifi, bir tarım
kredi kooperatifi ve üç adet tarımsal kalkınma kooperatifi ve 10 adet
yapı kooperatifi mevcuttur.
Sosyal yaşantı oldukça yüksektir. Özellikle 1952 yılından sonra çay
ziraatının başlamasıyla halkın ekonomik gücü yükselmiş, sahil yolunun
açılmasından sonra dışa açılım hızlanmış olup, köylerle şehir merkezi
arasında sosyal yaşantı bakımından fark yok denecek kadar azalmıştır.
Köyde yaşayan Nüfus genelde hareketlidir. Yazın tarlasında, bağında
ve bahçesinde çalışır, kış mevsiminde ilçe merkezindeki evinde yada
kiraladığı evde kalmaktadır. İlçemizde modern toplum yapısı hakimdir.
Düğün, davet, cenaze gibi toplum olaylarında azami yardımlaşma görülür.
Giyimi, yaşamı ve davranışı ile köylü kentli ayrımı yapmak
olanaksızdır. %98 üzerinde okur-yazar olan ilçe halkı okula ve okumaya
çok önem vermektedir. Okuldan ayrılanlar halk eğitim merkezinde
düzenlenen kurslara büyük ilgi gösterip bu kurslarda çeşitli bilgi
becerilerle kendilerini yetiştirmektedirler.
Halk Eğitim Merkezince bayanlara yönelik biçki - dikiş, makine
nakışları ve diğer sanatlarına devam etmektedirler. Yöre folkloru
oldukça zengindir. Enstrüman olarak kemençe var ise de genelde Hopa,
Çayeli ilçeleri arasında oynanan oyunlarına tulum eşlik etmektedir.
Yöre oyunu kadın erkek ayrımı göstermeksizin halka şeklinde dizilerek
oynanır. Bir zamanların yörede ün salmış ozanları (şairleri) azalmış
ise de yeni yeni yetişen kuşaklarda da benzer yetenekler görürüz. Ani
buluş hazır cevaplılık bir yetenek işidir. Bu yetenek karadeniz
insanının özünde vardır.
Eğitim, Kültür ve Sağlık


Fındıklı’da okumaya karşı halkın ilgisi oldukça fazladır. Her aile
ilkokul öğreniminden sonra çocuklarını üst öğrenime gönderme
zorunluluğunu hisseder.
İlçe merkezinde Muammer ÇİÇEKOĞLU, 11 Mart ve Aksu ******
İlköğretim Okulu olmak üzere 3 adet, Köylerde ise Arılı, Çağlayan ve
Sümer İlköğretim Okulu olmak üzere 3, toplam 6 adet İlköğretim Okulu
vardır.
İlçede halen toplam 28 ilköğretim okulu, 6 merkezi okula, (3’ü ilçe
merkezi, 3’ü grup köy) taşınmaktadır. Taşımalı eğitimden faydalanan
öğrenci sayısı 1003 (%49)’dir.
İlçe merkezinde Fındıklı Lisesi, Anadolu Lisesi, Ticaret Meslek
Lisesi ve Endüstri Meslek Lisesi birleştirilerek (Mesleki ve Teknik
Eğitim Merkezi) METEM olmuştur (Elektrik, Mobilya ve
Dekorasyon)(Pansiyonlu), ve Sağlık Meslek Lisesi ( İlk yardım ve Acil
Bakım Teknisyenliği) vardır.
Sağlık Meslek Lisesi 1991/1992 öğretim yılında eğitim – öğretime
başlamış, halen 77 öğrenci ile yeni binasına taşınan Ahmet şahinler
ilköğretim okuluna ait eski binada 1 Müdür V., 1 Hizmetli ve kadrolu
öğretmenleri olmayıp diğer okullardan görevlendirilen öğretmenle , Acil
Tıp Teknisyenliği bölümü adı altında eğitim- öğretime devam etmektedir.
İlçe Merkezinde bulunan Pratik Kız Sanat Okulu 03.01.2008 tarih ve
311/142 sayılı Valilik Oluruyla kapatılarak bütün demirbaş, öğretmen ve
öğrencileriyle beraber METEM’e devredilmiştir.
İlçede Özel Kalem Çözüm Dershanesinin Fındıklı Şubesi açılmış olup öğretime devam edilmektedir.
İlçede Rize Üniversitesine bağlı Fındıklı Meslek Yüksek Okulu
açılmış olup, Muhasebe, İşletme, Turizm ve Otelcilik bölümleri
bulunmaktadır.
İlçede 1994 yılında Sabancı Vakfı tarafından 49 yıllığına bağışlanan
Sabancı Öğretmen Evi 40 yatak kapasiteli otel bölümü, restoran, lokal
bölümü ve 1 katıda Kütüphane olarak hizmet vermektedir.
İlçe Gençlik ve Spor Müdürlüğünce gençlik faaliyetleri adı altında,
amatör futbol müsabakaları, atletizm yarışmaları, okullar arası futbol
turnuvası, (kızlar ve erkekler ) düzenlenmekte, ilçede köyler arası
voleybol ve futbol turnuvaları ve ayrıca ilçede yaz spor okulu (ilçe
spor merkezi ) 8-16 yaş arası futbol ve voleybol dalında faaliyet
gösterilmekte olup, ilçenin 2.lig deplasmanlı Türkiye Erkekler Voleybol
liginde Fındıklı Spor adı altında bir takımı bulunmaktadır.
İlçede 1 adet Guatr Araştırma ve Tedavi Merkezi, 1 Adet Sağlık Ocağı ve buna bağlı 7 köyde Sağlık evi bulunmaktadır.
Arılı, Sümer, Çınarlı, Sulak, Meyvalı, Çağlayan ve Yaylacılar
köylerinde Merkez Sağlık Ocağına bağlı birer adet olmak üzere toplam 7
adet sağlık evleri bulunmaktadır.

Sarp sınır kapısının açılması ve Karadeniz Turizminin canlanması ile
birlikte turizm hareketlerinde hızlanma görülmektedir. İlçede halen
belediyeye ait olup, müstecire kiralanan 65 yataklı bir otel ile özel
kişilere ait toplam 3 adet otel bulunmaktadır. Söz konusu otellerden
yurt içi tur şirketleri ve özellikle BDT vatandaşları yararlanmaktadır.
Bunun dışında ilçede tabii plajlar çağlayanlar, çay bahçeleri ve
lokantalar turistlere hizmet etmektedir. Sınır ve kıyı ticaretinin
artması turizmi hareketlendirmektedir.
İlçemizin önemli karakteristiğini taşıyan doğu Karadeniz tipi Kültür
ve Tabiat Varlıklarınca koruma altına alınmış dolmataş tarihi evler
bulunmaktadır.

Tarihçe


Rize’nin tarih öncesi çağları ile ilgili yapılan araştırmalara göre,
bölge yontma taş çağından sonra iskan görmüştür. Rize’nin M.Ö.650-500
yıllarında Miletliler tarafından küçük bir liman ve pazar yeri olarak
kurulduğu tahmin edilmektedir. Rize, M.Ö. 606 yılında kısa bir süre
için Med’lerin hakimiyeti altına girmiş, daha sonra sırasıyla
Persler’in, Pontus Devleti’nin, Roma İmparatorluğu’nun, Bizans
İmparatorluğu’nun ve Trabzon Rum Devleti’nin egemenliğine girmiştir.
Malazgirt Zaferinden sonra bir ara Selçuklular’ın yönetimine girmiş ise
de Trabzon Rum Devleti bölgeye tekrar hakim olmuştur. 1461 yılında
Fatih Sultan Mehmet’in Trabzon’u fethinden sonra, Rize de Osmanlı
İmparatorluğu’na katılmıştır.
Güneysu İlçesi’nin eski adı ve halk arasında da yaygın olarak
kullanılan ismi Potomya’dır. Çünkü Karadeniz bölgesinde kaynağını
dağların kuzeyinden alan birçok kısa mesafeli, gür akışlı akarsulardan
olan Taşlıdere Havzası'nın iki önemli kolu olan Salarha Deresi ve
Potamya deresi arasında kaldığından bu ismi almıştır. Yani iki akarsu
ortasında yer aldığından Potamya denilmiş ve zamanla halk dilinde
Potomya'ya dönüşmüştür. Dolayısıyla araştırmamızın asıl konusu Güneysu
İlçesi olup Güneysu Havzası sınırları dahilinde olan her yer araştırma
kapsamına alınıp ayrıca araştırmaya daha geniş perspektif kazandırıp
daha kolay mukayeseyi sağlama amacıyla zaman zaman Taşlıdere Havzası ve
Salarha Deresi Havzası’ndan da bahsedilmiştir.
Güneysu 1942 yılına kadar Rize İline bağlı köy olarak yönetilmiştir.
1942 yılında Bucak Merkezi iken 19.06.1987 tarih ve 3392 sayılı yasa
ile İlçe olarak yapılandırılmış olup, 09.08.1988 tarihinde
teşkilatlanma çalışmasını tamamlayarak İlçe statüsüne kavuşmuştur.
Coğrafi Yapı ve Ulaşım


Güneysu İlçe sınırları yaklaşık olarak batıda 40 34 doğu
boylamından, doğuda 40 44 doğu boylamından, güneyde 40 50 kuzey
enleminden ve kuzeyde 41 02 kuzey enleminden geçmektedir. Güneysu, Rize
il merkezinin güneydoğusunda Taşlıdere'nin Karadeniz'le birleştiği
noktadan güneye doğru gidildikçe dokuzuncu kilometrede yer alan ve 107
km2 alana sahip Rize'nin iç kesim ilçelerinden biridir. Şehir
merkezinin, kıyıya uzaklığı 14 km. olup şehir merkezi rakımı 152
metredir. Doğudan Çayeli, kuzeyden Rize merkeze bağlı topraklar;
batıdan Rize merkeze ve İkizdere toprakları ve güneyden İkizdere
toprakları ve Kaçkar Dağları ile çevrilidir. Kuzey sınırları Karadeniz
kıyısından 9 km içeriden başlayıp şehir merkezinin 14. km'de olduğu
halde rakımı 152 km'de olması akarsu kenarında kurulmasının bir
sonucudur. Oysa şehir merkezi bile tepelerle çevrili olup, buralarda
kurulan yakın köylerde bile (iki üç km. mesafede) rakım bu değerin
birkaç katına çıkabilmektedir.
İlçe çok engebeli bir rölyefe sahip olup, ilçe sınırları dahilinde
yükseltisi 150 m. ile 2000 m. civarında değişen tepelik alanlar
mevcuttur. Bu tepeler yapı, rölyef ve teşekkülat bakımından birbirine
benzer özellikler göstermekte olup, vadilerle birbirinden
ayrılmışlardır. Bu vadilerde büyüklü küçüklü çok sayıda akarsu mevcut
olup bunlar daha sonra Taşlı dere havzasının en önemli kolu olan
Güneysu (Potamya) deresini meydana getirmektedir. Arazinin çoğu dağlık
olup cüzi bir kısmını yaylalar meydana getirmektedir. Denize komşu
olmadığı için de Rize genelinde payı %1 olan ovalarından bile tam
olarak payını alamamıştır. Bu dağlık arazi ise tamamen bitki örtüsü ile
kaplı olup, açık alan görmek mümkün değildir. Bu bitki örtüsü,
vadilerin derin ve keskin görünümünü yumuşatıp göze hoş bir karakter
kazanmasına yardımcı olmaktadır.
Bölgenin iklim özelliğinden kaynaklanan sürekli yağışlar aşınmayı
arttırarak erozyon tehlikesini sürekli gündemde tutmaktadır. Ayrıca bu
yağışlar rölyefteki engebe ve topraktaki namüsait yapı ve doku ile
birleşince ilçenin her köşesine can ve mal kaybına müsebbip olan
sürpriz sel ve heyelanlarla karşılaşmak mümkün olmaktadır. Nitekim 12
Kasım 2001 ve 23 Temmuz 2002 felaketleri bunun sadece acı iki örneğidir.
Yörenin bitki örtüsü özelliğine baktığımızda sınırları dışından
(kıyıdan) başlayan Kolşik Flora’nın hakimiyetini müşahede etmekteyiz.
Ancak belli bir yükseltiden sonra iğne yapraklı ağaçlar hakim duruma
geçmekte ve Kaçkar’ların kuzey sınırlarında sıralanan belli sayı ve
büyüklükteki yaylalarda alpin çayırlardan söz etmemiz mümkündür.
Güneysu, Rize il merkezinin güneydoğusunda Taşlıdere'nin
Karadeniz'le birleştiği noktadan güneye doğru gidildikçe dokuzuncu
kilometrede yer alan Rize'nin iç kesim ilçelerinden biridir. Şehir
merkezinin, kıyıya uzaklığı 14 km.’dir.
Toplu taşımacılık hizmetleri özel halk otobüsleri ile yapılmakta
olup, İl merkezinden İlçeye bu araçlarla 25-30 dakikada
ulaşılabilmektedir.
İdari Yapı ve Nüfus


İlçenin toplam 22 köyü ve 7 mahallesi vardır. Belediye teşkilatı
1969 yılında kurulmuştur. Yerleşim, arazi yapısının etkisi ile dağınık
bir şekil arz etmektedir. Köyler, Anadolu’nun diğer yörelerinden çok
farklı olarak geniş alanlara yayılmış, yerleşim alanları ile tarım
alanları iç içe girmiştir. Genel İdare Kuruluşları yanında ayrıca
Ziraat Bankası, Tarım Kredi Kooperatifi, Köye Yönelik Hizmetler Birimi
Şantiyesi, Şoförler Odası, Ziraat Odası ve Esnaf Sanatkarlar Odası da
ilçede mevcuttur.
2000 yılı nüfus sayım sonuçlarında şehir nüfusu 4.914, köy nüfusu 11.608 olmak üzere toplam 16.522 olarak tespit edilmiştir.
Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sonuçlarına göre şehir nüfusu 4.442, köy
nüfusu 8.174 olmak üzere toplam 12.616 olarak tespit edilmiştir.
Ekonomik nedenlerden kaynaklanan göçten dolayı, İlçe nüfusu sürekli
azalma eğilimine girmiştir. Göçün İstanbul ve Rize merkeze daha
yoğunlukta olduğu gözlemlenmiştir. İlçe nüfusuna kayıtlı insan sayısı
80.004’tür.
Ekonomik ve Sosyal Durum


Engebeli arazi yapısı nedeniyle arazisinin bütünü kullanılmayan
Güneysu İlçesinin ekonomik durumunu da arazi yapısı belirlemiştir.
Halkın büyük bir bölümü geçimini çay tarımından ve buna bağlı olarak
gelişen sanayi kuruluşlarında çalışarak elde ettiği ücretle
sağlamaktadır. 10.700 hektarlık İlçe arazisinin 3.784 hektarlık bölümü
tarım arazisidir. Tarım arazisinin 3500 hektarlık kısmında çay tarımı
yapılmaktadır. Yerleşim alanları civarındaki arazinin büyük bir bölümü
çay tarımına ayrıldığı için son yıllarda hayvancılık sektöründe büyük
bir gerileme olmuştur. İlçede Kamuya ait 2, Özel sektöre (şirket,
şahıs) ait değişik ölçekli 31 olmak üzere toplam 33 çay
fabrikası-atölyesi mevcuttur. Güneysu diğer İlçelere nazaran çay
sanayisi yönünden oldukça gelişmiş bir İlçedir. Bu tesislerde önemli
ölçüde istihdam sağlanmaktadır.
Çay tarımı yanında küçük ölçekli kivi yetiştiriciliği de
yapılmaktadır. Bunun dışında 150’ye yakın aile arıcılıkla
uğraşmaktadır. Bu aileler yaklaşık 4000 civarında arı kovanına
sahiptir. Yıllık bal üretimi 40-50 ton arasında değişmektedir
Ayrıca son yıllarda taşımalı eğitim ve ilçenin il merkezine yakın
oluşundan dolayı yolcu sayısında meydana gelen artış, taşımacılık
sektörünün gelişmesinde etkili olmuş ve 100’e yakın aile geçimini bu
yolla sağlamaktadır.
Yeşil kartlı vatandaş sayısı yaklaşık % 9, Vakıftan yardım alan aile sayısı ise yaklaşık 300 civarındadır.
Maliye kayıtlarına göre toplam aktif mükellef sayısı 471’dir.
İlçe halkının sosyal yaşamı geleneksel bir özellik arz etmektedir.
Geleneksel yapı malzemesi ahşap olmasına rağmen çay tarımının refah
artırıcı etkisi ve şehirleşme ile birlikte betonarme yapılaşma
artmıştır. İlçedeki konutların çoğunluğu betonarme yapılardan
oluşmakta, yüksek köylerde kısmen ahşap yapılara rastlanmaktadır. Gerek
tarımsal gelirin azalması, gerek ticari faaliyetlerde bulunmak
maksadıyla Güneysu halkının büyük bir kısmı büyük şehirlere göç
etmiştir.
Önemli tarımsal faaliyetler arasında yer alan yaylacılık, çay
tarımının ve bunlara bağlı olarak meydana gelen sanayileşme ile
birlikte hemen hemen ortadan kalkmış durumdadır. Sadece aile ihtiyacını
karşılamaya yönelik az sayıda bazı aileler tarafından büyük baş hayvan
beslenmektedir.
İlçenin tüm yerleşim birimlerine yol, su, elektrik ve telefon hizmeti götürülmüştür.
Eğitim, Kültür ve Sağlık


İlçede 1'i özel olmak üzere 7 ilköğretim, 1'i özel olmak üzere 4
ortaöğretim kurumu ile eğitime devam edilmektedir. Ayrıca Halk Eğitimi
Merkezi ve Öğretmenevi bulunmaktadır.
Güneysu Sağlık Grup Başkanlığımıza bağlı 5 adet mahalle ve 21 adet
köy bulunmaktadır. Bunlara sağlık hizmetini 1 adet Güneysu Tenzile
Erdoğan İlçe Hastanesi ve 8 adet (Ortaköy , Gürgen , Ballıdere ,
Islahiye, Yeşilköy, Kıbledağı, Adacami, Kiremit) sağlık evi sunmaktadır.

İlçemizde turizm alanında, İlçe Merkezinden 16 km. uzaklıkta bulunan
ve geniş düzlüğe sahip han düzü yaylası yaz aylarında dağ ve yaylacılık
turizmiyle ilgilenen vatandaşlar tarafından ziyaret edilmektedir.
Yaylada henüz ziyaretçilere hizmet verebilecek nitelikte alt yapı
oluşmamıştır. Bu yaylada, ilki 1999 yılında olmak üzere her yıl düzenli
olarak Ağustos ayı içerisinde yayla şenlikleri düzenlenmektir. Bu
yaylada konaklama tesisleri olmadığından daha çok günübirlik ziyaret
edilmektedir. Yolu betonla kaplanmış olup, her çeşit vasıtayla ulaşmak
mümkündür.
Bunun dışında turistik restoran niteliğinde bir anda 150 Kişiye
hizmet verebilecek kapasiteye sahip İlçe Merkezinde alabalık çiftliği
bulunmaktadır.
Ayrıca Asmalıırmak köyü ile Gürgen köyünde sadece alabalık satan 2 ayrı balık çiftliği vardır.
Başköy ve Çamlıca köylerinde çeşitli hastalıklara iyi geldiği
tecrübe edilen ılıcalar mevcuttur. Rize’den Başköy ve Çamlıca
köylerindeki ılıcalara tek vasıta ile ulaşmak mümkündür.
Rize, Başköy arası 24 Km.’dir. Bunun 14 Km.’ si asfalt 7.5 Km.’ si
beton, 2.5 Km.’ si stabilize yoldur. Çamlıca köyü Rize Merkez’e 20 Km.
uzunluğunda karayoluyla bağlıdır. Bu yolun tamamı beton ve asfalt
kaplamadır.
Tarihi değerlerimizden olan ve 1862 yılında Kıbledağı Köyü
merkezinde yapılan ve daha sonra Çamlıca Köyü Ilıca mevkiine taşınan
cami, bölgenin geleneksel ahşap camilerinden birisidir. Taşınma
sırasında beton bir zemin kat üzerine oturtulmuş, kuzeyine yeni bir
kısım ilave edilmiştir. Bununla birlikte caminin orijinal unsurları
korunmuştur.
Ayrıca Ortaköy ve Asmalıırmak köylerinin sınırında, Kıbledağı
Tepesinde bulunan camii (Ayane Camii) sıkça ziyaret edilen
mekanlardandır. Ulaşım için araçla varılan noktadan sonra 30.dk’lık
yürüme mesafesinde bulunmakta olup, dağ sporları için de uygun bir
yürüyüş parkuruna sahiptir.
İlçemiz Aşağı Kiremit mahallesinde ilçe merkezine 1 km. mesafede
bulunan çok eski yıllardan beri mevcut olan Katarahte Şelalesi yaz
aylarında serinleme ve piknik amacıyla tercih edilen, gezilip görülmeye
değer bir mekandır.

Hemşin İlçesi





Tarihçe


Tarihi geçmişi itibarıyla Hemşin yöresini "Rize ve Çevresinin
tarihi" içerisinde ele almak gerekmektedir. M.Ö’ki dönemlerde Rize ve
çevresinde çeşitli kavimlerin yaşadığı, yörenin, zaman zaman değişik
kavimlerin yönetiminde kaldığı bilinmektedir. M.Ö. 63'te Roma
imparatorluğu egemenliğine girmiştir. Roma imparatorluğunun bölünmesi
ile Rize ve çevresi Bizans Yönetimi sınırları içerisinde kalmıştır.
Bizans döneminde Rize'nin iç kısımlarında Alon, Kıpçak ve Kuman adlı
Türk boylan yerleşmiştir. Bu Türk boyları içerisinde M.5. 623
yıllarında Hamam Beğ idaresinde bugünkü Hemşin yöresinde bir Oğuz
Oymağı da bulunuyordu. Adı geçen bu Türk oymağı, daha önce
Oğuz-Türkmen-Partlı/Arşaklı Devletini kuran 1. Arsak (M.Ö. 250 - M.Ö
247) tarafından Manua idaresinde bir ön kuvvet korucu olarak
Amadan-Mamadan bölgesine yerleştirilmişti. Uzun süre Amadan-Mamadan
yöresini kendilerine yurt edinen bu Türk oymağı, daha sonraları
Sasaniler'in yoğun din baskılarına mahruz kaldılar. Mecusi (Ateşe
tapan) inancına sahip Sasaniler'in bu dine geçmeleri için zorlamaları
üzerine, Bu yörede tutunamayacaklarını anlayınca 623 yıllarında Hamam
Beğ idaresinde Rize yöresine göçüp "Danpur" denilen yıkık kasabayı imar
ettiler. Yeniden imar ettikleri bu beldeye beylerinin adına izafeten
"Hamama Şen (Hamama Bad/ Hamamın Şenlendirdiği) " adını verdiler. Bu
Türkçe ad zamanla Hemşen/ Hemşin biçimine girerek günümüze kadar geldi.
Tarihi kaynaklardan Hemşinliler'in atalarının Hamadan/Hemedan'dan
ayrıldıktan sonra Kars-Göle dolaylarına yerleştikleri; sonradan
Acaristan ve Çoruh bölgesine inerek Çoruh'u karşıya geçtikleri ifade
edilmekte ve Bizans Kralı 6. Kostantin tarafından şimdiki Hemşin
yöresine yerleştirildikleri belirtilmektedir. Ayrıca Osmanlı vergi
defterinde Hemşinliler için; "Muselmanı Kadım" yanı: 1461 Osmanlı Fethi
öncesi eski müslümanlar ifadesini kullanılması da bu durumu
doğrulamaktadır. Akkoyunlu Türk Devleti zamanında (1350- 1502) Rize'nin
güney kesiminde yer alan Hemşin'e birçok Türk boyu yerleşmiştir. Aşağı
Çamlıca (Viçe) ve Molaveyis (Ülkü) köy de bulunan Koç Heykelleri bu
yörelerdeki Türklüğ'ün bariz delilleridir. Benzeri koç heykelleri doğu
Anadolu ve Azerbaycan gibi diğer Türk bölgelerinde de bulunmaktadır.
Koyun ve koç heykelleri orta asya Türk kültüründe yer alan
sembollerdir. Türkler göçüp yerleştikleri yerlerde ölen ilk atalarının
mezar taşlarına, taştan oyma koç heykeli dikerlerdi. Bu bir Türklük
geleneğidir. Fatih Sultan Mehmet’in, 1461 yılında Trabzon'un fethetmesi
ile birlikte Rize ve çevresi de Osmanlı topraklarına katılmıştır. 1486
ve 1534 tarihli Trabzon sancağı mufassal tapu tahrir defterlerine göre
bölgenin merkezi yönetime bağlandığını görüyoruz. Bu kayıtlara göre
Kaza-i Hemşen'e (Hemşin Kazası) bağlı 34 köy bulunuyordu. Hemsin
kazasının; Hemsin, kara Hemsin, Eskanos (Senos-Kaptanpaşa) olmak üzere
üç nahiyesi vardı. 1536 tarihinde yapılan yeni bir idari taksimatla
Hemşin, İspir sancağına bağlandı. 1600 tarihli kaynaklarda da bu
sancağa bağlı olduğu görülür. 1753 ve 1831 tarihli tapu kayıtları ile
ilgili belgelerde de Hemsin kazasının Trabzon sancağına bağlı olduğu
yazılmaktadır. 1836 yılında yapılan yeni bir taksimatla Atina (Pazar)
ilçe, Hemşin'de Pazar'a bağlı bir nahiye olur. Daha sonra 1856-1857
yıllarında Hemşin'in kaza olduğu bilinmektedir. Ancak 1878 yılında
Berlin Antlaşması ile yapılan yeni bir idari düzenleme ile Çoruh iline
bağlı bir bucak, 1904 tarihinden sonra da Trabzon'a bağlı olduğu
görülmektedir. 05.03.1916 tarihinde Rus işgali sonucunda Hemsin, Batum
Sancağına bağlı olarak yönetilmeye başlanmıştır. 15.08.1918 tarihinde
Rus işgalinin kaldırılması sonucunda da Hemşin tekrar Osmanlı
imparatorluğu yönetimine girmiştir.Cumhuriyet dönemi ilk idari taksimat
20.04.1924 tarihinde yapılmıştır. Yapılan bu taksimatla Hemşin tekrar
Pazar'a bağlı bir bucak olmuştur. Son olarak 09.05.1990 tarih ve 3644
sayılı kanunla Hemşin yeniden ilçe olarak kurulmuş; 19.08.1991 tarihi
itibariyle teşkilatlanmaya başlamıştır. Böylece 133 yıl sonra Hemşin
ilçe olma statüsüne yeniden kavuşmuştur.
Coğrafi Yapı ve Ulaşım


Hemşin ilçesi Rize'nin eski yerleşim birimlerinden olup, Rize'nin
yeni ilçelerinden biridir. Denizden 19 Km içerde, ulaşım yönünden
kendisine en yakın konumda olan Pazar ilçesine 19 km, Rize iline 57 km
mesafededir. İlçenin yüzölçümü 176 kilometrekaredir. Doğusunda
Çamlıhemşin, Kuzeyinde Pazar, batısında Çayeli ilçeleri, Güneyinde de
Çamlıhemşin sınırları içerisinde kalan Kito Yaylası ile Kaçkar dağları
yer almaktadır. Hemşin ilçesi Ceğalver tepesinin eteğinde kurulmuştur.
Fiziki Özellik


Genelde 3. zamandaki ALP-HİMALAYA orijini içerisinde yer alan
yörenin güneyindeki dağlık alan, Tatos dağlarının Çatalkaya kesimidir.
Bu yüksek dağlar sayısı pek çok olan ırmaklarla derin şekilde
yarılmıştır. Bundan dolayı zorlama mendereslerinin meydana getirdiği
vadinin Kantarlı serisi ormanların etrafında doğu sınırını teşkil eden
Minaslı tepesi 1800m. Pamukçuk tepesi 1660 m. Üsküt dağı 1475 m
yüksikliktedir. Gedalmaç belinin batısından kıvrılarak devam eden Tokça
tepesi 1653 metredir. Ceğalver tepesi 1476 m yüksekliktedir. Bu dağ
serisi Kantarlı mevkiinde dere içinde seviye 500 metreye inmektedir. Bu
tepeler arasında derin yarıklar meydana gelmiş ve vadi aralarından çok
sayıda yan dereler oluşmuştur. Kaynağını eriyen kar sularından ve yan
kol derelerden alıp güneyden kuzey istikametine doğru akan Hemşin
deresi ilçe merkezinin ortasından geçerek Pazar ilçe sınırından
Karadenize dökülmektedir.
Jeolojik Yapı


Hemşin deresi formasyonunun en yaygın kayaç grubunu andezit, bazalt,
lav ve proklastlar oluşturmaktadır. Lavların genel renkleri gri, koyu
gri ve siyah arasındadır. Bazaltlarda yer yer spritleşme
gözlenmektedir. Birim içinde ayrıca iki seviye halinde yastık lavlara
da rastlanmıştır.Kantarlı ana deresinin son kademesin, teşkil eden
Mağlut ırmağı ile Tozhozina dereleri bol su ve yüksekten çağlıyarak
aktığı için iyi alüvyon taşırlar.Bunlara Hemşin'e doğru pek çok kertik
vadiler oluşturan yan dereler de karışır.Suları tatlı,soğuk ve yılın
hiçbir gününde kurumayan bu akarsularda çok miktarda alabalıkların
bulunması bölgenin önemini dahada artırmaktadır. Alpin bitkiler ve
kayalık sahalar dışında erozyon oldukça kuvvetlidir.Akarsu işlemesi ile
meydana gelen şekillerden en önemlisi birikinti konileridir. Bir diğeri
de şekilledir(taraçlar). Bu taraçlar yol yapımı sebebi ile zaman zaman
ortadan kalkmıştır. Tabanlı vadi olmasına rağmen, yer yer vadi tabanı
çok dardır. Örneğin; Çamlıtepe ile Çipendüzü arasındaki kısım kanyon
vadi tipinde örnektir.
İklim


Kuzeydoğu Anadolu Bölgesinin içinde bulunan Hemşin, ılıman kuşağın
yüksek enlem iklim tipine girmektedir. Her mevsimi yağışlı, yazları
serin, kışları ılıktır. Dağlar denize paralel olduğundan, hava
kütleleri buralarda bol miktarda yağmur bırakırlar.Bu yağışların
mevcudiyeti, Kuzey Avrupadaki yüksek basınç alanından teşekkül eden
hava kütleleri Türkiye'nin güneyindeki alçak basınç alanına doğru
haraket ederken Karadenizden gaçmekte ve Karadenizden bol rutubet
alarak dağlarra yükselerek bol yağış bırakmaktadır. Kar kalınlığı
yükseklerde 3-4m. yi bulur. Yaz aylarında ani sağanaklar, zaman zaman
dolu yağışları rastlanır.
Bitki Örtüsü


Bölgenin iklim özelliğinden kaynaklanan sürekli yağışlar, aşınmayı
artırarak erozyon tehlikesini sürekli gündemde tutmaktadır. Deniz
seviyesinden yüksekliği 210 m’dır. Arazinin tamamı bitki örtüsü ile
kaplıdır. Tabii bitki örtüsü birinci derecede yüksek kısımlarda köknar,
aşağı kısımlarda ladin,alçak kısımlarda kayın,dere kenarlarında
kızılağaç,ekseriyeti teşkil eder. İkinci derecede ise gürgen, meşe,
ihlamur, karaağaç, karaçam, karayemiş ve kumarlıklar görülür. Orman üst
sınırının üstünde ise alpin çayırlara rastlanır. Bu bitki türleri,
yaprakları geniş ve iğne yapraklı olmak üzere değişik yüksekliklerde
topluluklar oluştururlar. Örneğin; kızılağaç 0-500 m. arasındaki
yüksekliklerde bulunur. Gürgen, kestane ve karaağaç 500-1500 m.
arasında topluluklar oluştururlar.
İdari Yapı ve Nüfus


İlçenin toplam 8 köyü ve 4 mahallesi vardır. Belediye teşkilatı 1955
yılında kurulmuştur. Yerleşim arazi yapısının etkisi ile dağınık bir
şekil arz etmektedir. Köyler, Anadolu’nun diğer yörelerinden çok farklı
olarak geniş alanlara yayılmış, yerleşim alanları ile tarım alanları iç
içe girmiştir.
2000 yılı Genel Nüfus sayımı sonuçlarına göre İlçenin toplam nüfusu
4435’dır. Bu nüfusun 3262’si şehir merkezinde, 1173 kişisi köylerde
yaşamaktadır. Nüfus artışı hızı şehir merkezinde 7.77, köylerde
–57.46’dır. 1990 yılında İlçenin nüfusu 5102 iken daha sonraki yıllarda
ekonomik nedenlere bağlı olarak meydana gelen göçün etkisiyle, İlçe
nüfusu azalma eğilimine girmiştir. 2007 adrese dayalı hane halkı tespit
çalışmaları sonuçlarına göre yaklaşık olarak köy nüfus sayısı 600,
şehir nüfus sayısı 1600 civarındadır.
Ekonomik ve Sosyal Durum


Engebeli arazi yapısı nedeniyle arazinin bütünü kullanılmayan Hemşin
İlçesinin ekonomik durumunu da bu arazi yapısı belirlemiştir. Halkın
büyük bölümü tarımsal faaliyetten elde edilen gelirin geçimi temin
etmeye yetmemesinden dolayı büyük illere göç ederek gittikleri yerlerde
çalışıp elde ettikleri gelirle, bir bölümü de bölgemizdeki çay
fabrikalarında ve buna bağlı olarak gelişen sanayi kuruluşlarında
çalışarak elde ettiği gelirle, ilçeyi terk etmeyen vatandaşlarda yaş
çaydan elde ettikleri gelirle geçimlerini sağlamaktadır. İlçede
istihdam yaratacak herhangi bir sanayi kuruluşunun olmaması, ilçe
ekonomisinin sürekli küçülmesine sebep olmuştur. 17600 hektarlık İlçe
arazisinin 3500 hektarlık bölümü çaylık, 1000 hektarlık bölümü de diğer
tarım (çayır, mısır, meyve ve sebze) arazisidir. Az sayıda aile
tarafından aile ihtiyacını temin etmek üzere hayvancılık faaliyeti
sürdürülmektedir. Yerleşim alanları civarındaki arazinin büyük bir
bölümü çay tarımına ayrılmıştır. Bu durumunda hayvancılık sektörünün
giderek küçülmesine etkisi olmuştur. Halkın temel geçim kaynağı çaydır.
Bunun yanında arıcılıkla uğraşan aile sayısı her geçen gün artmakta ve
arıcılık da ilçe ekonomisine önemli katkı sağlamaktadır. İlçede 200
aile tarafından arıcılık yapılmaktadır. Bunun dışında kivi üretimi de
yapılmaktadır. Organik tarımın geliştirilmesi için
Kaymakamlık-Belediye-TEMA Vakfı tarafından yapılan bilgilendirme ve
bilinçlendirme konferansları, halkın organik tarıma olan ilgisini
artırmıştır. Organik tarım ve EKO Turizmin ilçede çok önemli istihdam
alanları yaratacağı düşüncesiyle bu konu ile ilgili çalışmalara ayrı
bir önem verilmektedir.
İlçe halkının sosyal yaşamı geleneksel bir özellik arz etmektedir.
Her ne kadar kent yaşamının izlerine rastlanmakta ise de İlçede hakim
olan yaşam tarzı geleneksel köy yaşamıdır. Geleneksel yapı malzemesi
ahşap olmasına rağmen çay tarımının refah artırıcı etkisi ile betonarme
yapıların sayısında artış gözlenmektedir. İlçedeki konutların çoğunluğu
betonarme yapılardan oluşmakla birlikte her köyde çok sayıda ahşap
yapılara rastlanmaktadır. Gerek tarımsal gelirin yetersizliği, gerekse
ticari faaliyetlerde bulunmak maksadıyla ilçe halkının büyük bir kısmı
büyük şehirlere göç etmiştir. Önemli tarımsal faaliyetler arasında yer
alan yaylacılık, çay tarımının ve bunlara bağlı olarak meydana gelen
sanayileşmenin etkisi ile birlikte hemen hemen ortadan kalkmış
durumdadır. Sadece aile ihtiyacını karşılamaya yönelik az sayıda bazı
aileler tarafından büyük ve küçükbaş hayvan beslenmektedir. İlçenin tüm
yerleşim birimlerine yol, su, elektrik ve telefon hizmeti götürülmüştür.
Eğitim, Kültür ve Sağlık


İlçede sağlık hizmetleri ilçe merkezinde yer alan tek Sağlık Ocağı Tabipliği tarafından karşılanmaktadır.

İyidere İlçesi





Tarihçe


İlçenin de içinde bulunduğu yerleşim bölgesi 1461 yılında Osmanlı
Devleti sınırları içerisine katılmıştır. Eski adı “Aspet” olan İlçe
merkezi Türkiye Cumhuriyetinin kurulmasından sonra Bucak olarak
yapılandırılmış ve İyidere çayından dolayı İyidere ismini almıştır.
21.05.1990 tarih ve 3644 sayılı kanunla İlçe olmuştur.
Coğrafi Yapı ve Ulaşım


İlçenin yüz ölçümü 25 km²’dir. Rize’ ye Batı yönünden gelindiğinde ilk uğrak yeri, Doğu Anadolu’nun Karadeniz’e açıldığı noktada bulunmaktadır.
İlçe merkezi denizin kıyısında kurulmuş olmasına rağmen dağlık
alanda yer alan, İlçenin güneyini boydan boya bir duvar gibi kaplayan
Doğu Karadeniz dağları ile doğu ve güneye gidildikçe rakım yükselir.
İlçe yerüstü kaynakları bakımından oldukça zengindir. En önemli
akarsuyu İyidere deresidir. Kıyı kesiminde ılık ve bol yağışlı bir
iklim olmasına rağmen, içerilere doğru gidildikçe rakımın artmasıyla
birlikte iklim sertliği görülür.Ortalama sıcaklık 14 derecedir. Yıllık
yağış ortalaması metrekareye 230 kg’dır.
İlçeye bağlı 8 Mahalle, 7 Köyün ulaşımı beton ve asfalt yolla yapılmaktadır.
Elektrik, Su ve Telefonu olmayan Mahalle, Köy bulunmamaktadır.
Köy ve Mahalle kanalizasyonları fosiftiklerle çözüm sağlanmıştır.
İdari Yapı ve Nüfus


8 mahalle, 7 köyden oluşan ilçenin nüfusu, 2008 TUİK (Türkiye
İstatistik Kurumu) verilerine göre merkez nüfusu 4904, köyler 3759
olmak üzere toplam nüfus 8663 tür.
Ekonomik ve Sosyal Durum


İlçe Tarımda tek ürüne bağlı olup; 3 ÇAYKUR, 13’ü Özel Sektöre ait
olmak üzere toplam 16 Çay Fabrikası ve ÇAYKUR’a ait bir adet Çay Kutusu
Fabrikası bulunmaktadır.
İlçede hayvancılık küçük aile işletmeciliği şeklinde yapılmaktadır.
İlçe Sosyo-Ekonomik kalkınma bakımından ilçeler arasında 241. sıradadır.
Halkın çoğunluğu sosyal güvenceye sahiptir.
İlçede Ziraat Bankası, Tarım Kalkınma Kooperatifi, Tarım Kredi
Kooperatifi, Ziraat Odası Başkanlığı ve Su Ürünleri Kooperatifi
kuruluşları bulunmaktadır.
İlçe sınırları içerisinde bir Beton Santrali yer almaktadır.
Eğitim, Kültür ve Sağlık


İlçede Okuma-Yazma oranı %100 olup, 1 Lise ve 9 İlköğretim Okulunda,
derslik başına yaklaşık 20 öğrenci ile eğitim sürdürülmektedir.
İlçede 4 Sağlık Ocağı, 2 Sağlık Evi ve 112 Acil Sağlık İstasyonu hizmet vermektedir.

Turizm Değerleri


İyidere Plajı


Günümüze kadar doğal yapısını koruyan plaj, ilçenin turizmine büyük
katkı sağlamaktadır. İlin en önemli plajı olan iyidere plajı, Karadeniz
otoyolunun sahil şeridinin büyük bölümünün doğal dokusunu bozmasıyla
daha da önem kazanmıştır.
Pileki Mağarası


İyideredeki mağaraların içinde en büyüğüdür. Taşhane köyünde bulunan
ve uzunluğu yaklaşık 1500 metreyi bulan bu mağara insan eliyle yapılmış
olup; bölge halkı tarafından pileki taşı çıkartılmak için yüz yıllar
boyunca oyulmuştur. Mağaranın içinde bir çok tünel, tünellerin sonunda
da boşluklar bulunmaktadır.
Mağaradan 30-40 yıl öncesine kadar taş çıkartılıyordu. Fakat
teknolojinin gelişmesi ve alışkanlıkların degismesi nedeniyle artik
buradan taş çıkartılmıyor.
Pileki; yakın geçmişe kadar yöre mutfağının temel öğelerinden
biridir. Büyüklüklerine göre laz, yarım, üç çeyrek, kotluk, ikili
kotluk gibi isimle anılırdı. Mağaradan çevresi oyularak alınan taşların
daha sonra içleri oyulur, yöre ihtiyacı karşılandıktan sonra geri
kalanı genellikle deniz yoluyla başka şehirlere pazarlanırdı.

Kalkandere İlçesi





Tarihçe


İlçenin bilinen en eski adı Karadere'dir. İlçe merkezinden geçmekte
olan derenin yatağındaki kara taşların, suyun rengini kara göstermesi
ilçenin bu adı almasına sebep olmuştur. Daha sonra bu ad Kalkandere
olarak değiştirilmiştir. Kalkandere adı ilçenin geri kalmışlıktan
kurtularak kalkınma sürecine girmesi nedeniyle verilmiştir. Başka bir
düşünceye göre derenin bol su getirerek taşmasına atıfta bulunularak
"Kabaran Dere" anlamında Kalkandere denmiştir. üçüncü bir anlamı da
kötülüklere karşı kalkan olmaktır.
Kalkandere, sırasıyla Kimmerler, Persler, Selçulular ve Trabzon Rum
Pontus devletinin egemenliği altında kalmış, 1461'de Fatih sultan
Mehmet'in Trabzon Rum Pontus Devletini ortadan kaldırmasıyla Osmanlı
İmparatorluğu'na katılmıştır.
Mütareke yıllarında Trabzon'da kurulan "Trabzon Müdâfa-i Hukuk-i
Milliye" örgütünün Rize'de şubesi açılmış, bölgemiz halkı, bu örgüt
vasıtasıyla seferberliğe iştirak etmiştir.
Kalkandere nahiyesi 27.06.1957 tarihinde yürürlüğe giren 7033 sayılı
kanunla ilçe olmuştur. Ancak bölgemiz fiilen 01.04.1959'da ilçe olarak
yönetilmeye başlanmıştır.
Coğrafi Yapı ve Ulaşım


Kalkandere Rize'nin Güneybatı'sında yer alan Rize Merkez, İyidere, İkizdere ve Trabzon'un Of ilçeleri ile çevrili 95 km²
alana sahip, sahilden 15 km içeride Rize'nin iç kesiminde kalan dört
ilçesinden biridir. Kalkandere engebeli bir arazi yapısına sahiptir.
Arazinin tümü ağaç ve yeşil bitki örtüsüyle kaplıdır. Çıplak araziye
rastlamak mümkün değildir. Düzlük denilebilecek arazi hemen hemen hiç
yoktur. Bölgede göze çarpan vadi aralarında büyük veya küçük birçok
dere akmaktadır.Bölgenin iklim özelliğinden kaynaklanan sürekli
yağışlar aşınmayı arttırarak erozyon tehlikesini sürekli gündemde
tutmaktadır. İlçe sınırları içerisinde yükseklikleri 1000 m. altında
kalan birçok tepe mevcuttur. Bu tepeler herhangi bir özelliğe sahip
değildir.
Dört mevsim ılıman ve yağışlı bir iklime sahip olan Kalkandere'de, Yıllık ortalama sıcaklık 13.8 C, Yıllık ortalama yağış m²'ye 2327 kg ve Yıllık ortalama yağışlı gün sayısı 172'dir.
İlçenin çevre il ve ilçelerle bağlantısı karayolu ile
sağlanmaktadır. İlçeyi İl merkezine bağlayan sahil devlet karayolu
İlçeye 33 km. mesafe olup, İlçeyi Yolbaşı Beldesi üzerinden il
merkezine bağlayan eski devlet karayolunda yeniden düzenleme ve yapım
çalışmaları devam etmektedir. Bahse konu yolun tamamlandığında ilçenin
il'e olan uzaklığı 20 km mesafede olacaktır. İlçenin İl Merkezine
uzaklığı 33 km mesafededir. İlçe Merkezinden İl Merkezine; Belediye
Otobüsü ile sabah saat 07.00’den başlayarak aksam saat l8.00’e kadar
her saat başı, dolmuş minibüsleri ile de her yarim saatte bir ulaşım
sağlanabilmektedir. İlçeden (komşu İlçeler) İkizdere İlçesine olan
uzaklık 40 km, deniz sahiline uzaklığı 13 km, İyidere İlçesine olan
uzaklık 15 km ve Trabzon İli Of İlçesine olan uzaklık ise 22 km
mesafededir.
İdari Yapı ve Nüfus


İlçeye bağlı 2 belediye (Merkez Belediyesi ve Yolbaşı Belde
Belediyesi) ve 21 köy bulunmaktadır. (Çağlayan, Çayırlı,
Dilsizdağı,Dülgerli, Esendere, Fındıklı, Geçitli, Hurmalık, Esentepe,
Hüseyinhoca, İnci, Kayabaşı, Ormanlı, Seyrantepe, Soğuksu, Ünalan,
Yenigeçitli, Yeniköy, Yeşilköy, Yokuşlu ve Yumurtatepe Köyü), Ayrıca,
merkez belediyesine bağlı 12 mahalle (Adalar, Aksu, Aşağıtatlısu,
Cevizlik, Dağdibi, Kuruköy, Kızıltoprak, Medrese, Soğuksu, Taşçılar,
Yukarıtatlısu ve Yenimahalle Mahallesi) ve Yolbaşı Belde Belediyesine
bağlı 6 mahalle (Armutlu, Cumhuriyet, Camii, Düz, Merkez ve Sırt
Mahallesi) vardır.
2000 Nüfus Sayımına göre İlçenin nüfus yoğunluğu 165’dir. İlçede
ekonomik sebeplerden kaynaklanan dışa göç olayı yaşanmaktadır. 2000
Genel Nüfus Sayımının kesin sonucu ise 19216’dir. Adrese Dayalı Nüfus
Kayıt Sistemi 2007 Genel Nüfus Sayımı sonuçlarına göre ilçenin toplam
nüfusu 12.712'dir. Şehir nüfusu 5.670, köy nüfusu 7.042'dir.
Ekonomik ve Sosyal Durum


İlçenin ekonomik hayatı daha önceki bölümlerde de ifade edildiği
üzere çay tarımına ve sanayisine dayanmaktadır. İlçedeki toplam tarım
arazisinin % 90’ından fazlasında çay tarımı yapılmaktadır.
İlçede büyükbaş ve küçükbaş hayvancılığın yanı sıra arıcılıkla da uğraşılmaktadır.
1950’li yıllardan sonra bölgede çay tarımı gelişmeye başlamış ve
daha önceleri tarla, bağ ve bahçe düzenlenmesine elverişli olmayan
yerlerde çay üretiminde olumlu sonuçlar alınmış olup, günümüze kadar
gelen süreçte de artarak devam etmiştir. Halen İlçemizde 47.163
dekarlık alanda çay tarımı, 800 dekarlık bağ-bahçe ziraatı, 2.000
dekarlık tarla ziraatı, 2.000 dekarlık mera-çayır, 42.500 dekarlık
ormanlık, 537 dekarlık kullanılmayan alan olmak üzere toplam 95.000
dekar mevcuttur.
İlçedeki çalışma hayatı tamamen çay üretimine dayanmaktadır. Çay
üretim döneminde (Mayıs-Ekim ayları arası) iş ve çalışma yaşamında ve
nüfusta (İlçe nüfusuna kayıtlı olup da İl dışında yaşayan
vatandaşlardan çay üretimi yapanların üretim döneminde İlçeye gelmeleri
nedeniyle) oldukça hareketlilik yaşanmaktadır.
İlçedeki vatandaşlardan bir bölümü, ilçe merkezi ve köylerdeki çay fabrikalarında geçici veya daimi işçi olarak çalışmaktadır.
Eğitim, Kültür ve Sağlık


İlçede 11 İlköğretim Okulu, 1 Çok Programlı Lise ve 1 İmam-Hatip
Lisesi olmak üzere 13 okul mevcuttur. İlköğretim okullarından 20 tanesi
taşımalı ilköğretim nedeniyle kapalıdır. Kalan 11 okul da ise, eğitim
öğretime devam edilmektedir. İlçe merkez ve köylerinde yaşanan göç
nedeniyle öğrenci sayısı son yıllarda büyük ölçüde düşmüştür.
İlçede orta öğretim öğrencilerine yönelik olarak faaliyette bulunan
2 özel öğrenci yurdu bulunmaktadır. 2 Erkek Yurdu, İlçede 12 yatak
kapasiteli öğretmen evi mevcut olup, lokali ile birlikte hizmet
vermektedir.
İlçe sağlık teşkilatı 1962 yılında kurulmuş olup, yeni hizmet
binası, 15.10.2006 tarihinde hayırsever vatandaş tarafından
tamamlanarak Şaban Cengiz Sağlık Merkezi adı altında hizmete
başlamıştır. İlçede 3 Sağlık Ocağı (Merkez, Yolbaşı, Hurmalık Sağlık
Ocakları), 6 Sağlık Evi (Çağlayan Köyü, Dülgerli Köyü, Esendere Köyü,
Fındıklı Köyü, Hüseyinhoca Köyü, Ormanlı Köyü) bulunmaktadır

Pazar İlçesi





Tarihçe

M.Ö 2000 başlarında Pazar ve yöresinde Hayvancılık
ve tarımla geçinen bir takım topluluklar yaşıyordu. M.Ö 1900 ve 1200
Tarihleri arasında Atina'nın (Pazar) Hititlerin etkisi altında kaldığı
sanılmaktadır. İ.Ö. VIII. yüzyılda Miletos'lu denizciler Pazar yeri adı
verilen yerleşimlerden birini de yörede kurmuşlardır. Aynı yüzyıllarda
Med’ler yöreyi ellerine geçirmişlerdir. Bir süre yöremiz Med'lerin
yerine Ülke olan Persler'in eline geçmiştir. İ.Ö. 1950'de Atina'da
(Pazar) Pontus krallığı hakimiyeti görülür. İ.Ö. 66'da Roma
İmparatorluğunun kontrolü altına giren Atina'nın Roma İmparatorluğunun
İ.S. 395'de ikiye ayrılmasından sonra yöremiz Bizans egemenliğine
geçer.Malazgirt savaşını izleyen sürede Melikşah'ın Rize'ye kadar
geldiği ni Prof.Dr.İbrahim Kafesoğlu Melikşah adlı kitabında belirtir.
1204'te Atina'nın (Pazar)Trabzon Rum İmparatorluğunun hâkimiyetine
geçmesinden sonra Türk hâkimiyetine geçişi 1461'de Fatih'in Trabzon'u
fethi ile gerçekleşir. 1571'de Kafkas kavimlerinden dolayı abhaza
korsanlarınca Atina'nın (Pazar) basılıp yağmalanması da Tarihi bir
vakadır. Osmanlı döneminde 1877'ye kadar Batum sancağına bağlı bir
yerleşim yeri olarak görürken 1877-1878 Osmanlı Rus savaşından sonra
Batum Ruslara bırakılınca 1878'de kurulan Lazistan sancağının (Merkez
Rize) önde gelen kazası da Atina olur. I.Dünya savaşında 5 Mart 1915'de
Atina (Pazar) Rus işgaline uğrar. Pazar'ın Rus işgalinden kurtuluş
tarihi ise 10 Mart 1918'dir. 1928'de Atina ilçesi Pazar adını almıştır.
Çoruh iline bağlı olan Pazar'ın Çoruh ilinin kaldırılmasından sonra
kurulan Rize İlinin tek İlçesi Pazar'dır. 1 Mart 1953'de Pazar'a bağlı
Ardeşen Bucağı İlçe olur.
Coğrafi Yapı ve Ulaşım


Pazar, Doğu Karadeniz'de Rize'nin ilçelerinden biridir. Deniz
seviyesinden 10 metre yüksekte Artvin-Rize Devlet yolu üzerinde
Doğu-Batı yönünde kurulmuştur. Doğusunda: Ardeşen Batısında: Çayeli
Güneyinde: Çamlıhemşin ile Hemşin Kuzeyinde ise Karadeniz yer alır.
İlçe Rize'ye 37,Sovyetler birliğine 67 Km uzaklıkta olup 315 Km2
Yüzölçümü sahiptir. Pazar-Ardeşen arasındaki çok dar kıyı düzlüğü ve
dar Pazar deresi vadi tabanı dışında ilçe tamamıyla dağlıktır. İlçe
harita üzerinde tabanı deniz kıyısında olan bir üçgene benzer. Bu üçgen
deniz kıyısında 21,kuzey-güney yönünde ise 35 km uzunluktadır.
Pazar İlçesi İl Merkezi Rize'ye 37 km uzaklıktadır. Çayeli’ne 22 km
Ardeşen’e 8 km uzaklıktadır. Pazar ilçesine Yurdun değişik illerinden
Trabzon-Rize Merkeze gelinerek buradan ilçemize dolmuşlarla
ulaşılmaktadır. Trabzon-Hopa arasında çalışan küçük otobüslerle sabah
6.30 akşam 19.30 arasında her 30 dakikada araç bulunması mümkündür.
İklim


Yazları az sıcak, kışları az soğuk geçen, "orta iklim tipi" ne sahip ilçede yıllık ortalama yağış miktarı 2332 mm dir.
Bitki Örtüsü


İklimin yağışlı olması yüzünden yöre bitki örtüsü bakımından çok
zengindir. İlçe bütün yıl yeşillikler içindedir. eskiden daha fazla
alan kaplayan doğal bikri örtüsü çay bahçeleri açmak ve yeni yerleşim
yerleri kurmak uğruna tahrip edilmiştir. Gerek koru, gerekse bozuk koru
ormanlarında Kayın, Gürgen, Kızıl ağaç, Kestane, Ihlamur ve az da olsa
Karaağaç vardır. Devlet denetimindeki ormanlık alanların alt
tabakalarıyla bazı yerlerde bölümler halinde orman gülleri "Kumar"
bulunmaktadır. Ayrıca, yabani karayemiş, böğürtlen, eğrelti otlar ve
ayı üzümü orman altı formasyonu olarak dikkat çeker.
Dağlar


İlçenin en yüksek dağı güneyde Kaçkar 3737 metredir. Diğer önemli
yükseltiler Verçenik, Altıparmak ve Hipot tur. Bu dağlar arasında
yollar patika'dan ibarettir. Kaçkar dağının üzerinde sürekli "Buzul
"vardır.
Yaylalar


İlçede yaylacılık doğal şartların sonucu olarak asırlardır
sürdürülen ekonomik bir faaliyettir. Özellikle orta kesim ile kıyı
kesiminde yer alan bazı köylerin sakinleri yaz aylarında hayvan
otlatmak ve ürünlerini saklamak amacıyla Fırtına Deresinin yukarı
çığırında yer alan yaylalara gitmektedirler. Bu yaylaların en
önemlileri: Kito, Ambarlı, Kızılhaç, Çelmeç, Verçenbek, Kaleibala,
Başyayla, Çiçekli, Elevit, Kelevit, Palovit ve Samistal'dır.

İdari Yapı ve Nüfus


Pazar ilçesinde 2007 yılı nüfus sayımına göre şehir merkezi ve
mahallelerde 14.682 köylerde 17.533 olmak üzere toplam 32.215 kişinin
yaşamakta olduğu tespit edilmiştir.
İlçe nüfusunun % 46 sı ilçede yerleşiktir.
Ekonomik ve Sosyal Durum


İlçe ekonomisinde en büyük payı çay alır. Bunun yanında balıkçılık
ticaret, sanayi, bankacılık ve tarımda ekonomik kaynak yaratıcı işler
olarak yapılmaktadır. Çayın halkın geçiminde bu kadar önemli olması
yöredeki az kireçli toprağın bu bitki için ideal olmasından
kaynaklanmaktadır.
İlçemizde irili ufaklı olmak üzere müteahhitlik ve küçük esnaf kesiminde ortalama olarak 2150 kişi istihdam edilmiştir.
Tarım ve Hayvancılık


İlçe ekonomisinde en büyük payı çayın alması yüzünden tarla ziraatı
ve bağ-bahçecilik çok küçük alanlarda, aile ihtiyacının karşılanma
ihtiyacına yönelik yapılmaktadır. Cumhuriyetin ilk dönemlerinde ilçede
büyük alan kaplayan mandalina ve portakal bahçeleri ile elmalık
günümüzde çok azalmıştır. 1939 yılında ürünlerinin değerlendirilmesi
için kurulan elma kurutma ve konserve fabrikası da ha sonra çayın
devreye girmesiyle ekonomik olarak devreden çıkmıştır.
Tarla ziraatına ayrılan 2.000 hektarlık alanda mısır, fasulye ve patates ekilmektedir.
Arazinin engebeli, çayır ve mera’nın az olduğu, çay bahçeleri
nedeniyle yem bitkilerinin ekilmemesi yüzünden hayvancılık "ahır
hayvancılığı" şeklinde yapılmaktadır. Kıyı kesimlerdeki bu durumun
aksine yüksek yerleşimlerde hayvancılık asıl uğraş olarak dikkat
çekmektedir. Kıyı kesimde az sayıda aile kendi süt ihtiyacını
karşılamak amacıyla Jersey inek türü beslemektedir. Sahil kesiminde
rutubetin çok olması yüzünden iç kısımlardaki dağlık ve yaylalık
alanlarda yapılan arıcılık 3600 civarında fenni ve iptidai kovanla
sürdürülmektedir.
Puro Tütünü


İlçenin özgü bir Endüstri bitkisidir ve Pazar adıyla anılan
puroların yapımında kullanılır. Toprak yapısı gereği yalnızca 26 köyde
ekimine izin verilmiştir. Puro tütününü diğer tütünlerden ayıran en
büyük özellik yapraklarının 1 metre civarında oluşudur. Diğer tütünler
gibi kıyılmayan bu tütün "iç sargılık", "Dış sargılık" ve "Dolguluk"
olarak üç aşamada kullanılır.
Balıkçılık


İlçenin gelir getiren kaynaklarından biride balıkçılıktır. Pazar'lı
denizle bütünleşmiş gibidir, onsuz yapamaz. Fakat deniz kirliliği
yüzünden balıkçılık eski önemi ve yerini kaybetmektedir.
Eskiden Pazar'lı hem balığı tutar yerdi, hem de satarak geçimini
sürdürürdü. Bu gün dededen kalma mesleği sürdüren 150–200 civarındaki
balıkçı ailesi geçim sıkıntısı içinde yaşama savaşı vermektedir.
Balıktan umduğunu bulamayan Pazar'lı küçük balıkçı tekneleri ile
lüks yat yapımına yönelmektedir. Bahçedeki daracık alanlarda yöre
insanının becerisi ve bir keser-testere yardımıyla sürdürülen tekne
yapımı önemli bir ekonomik değer yaratmaktadır.
Eğitim, Kültür ve Sağlık


İlçenin en belirgin yanı dış çevreyle sürekli ve yoğun ilişkidir.
Yörede "Gurbetçilik" denen göç olgusu çeşitli biçimlerde etkinliğini
sürdürmektedir. Toplumsal yapıda köklü değişikliler yaratan çay ekimi
öncesinde deniz; ana geçim kaynağıydı. Daha sonra taşımacılık gibi
hizmetlerde denize açılan ilçe insanı öteden beri "Ev dışı" bir yaşama
biçimine yönelmiştir. Başsız, erkeksiz kalan ailenin öbür
bireylerindeyse içine kapanık bir yaşama düzeni görülmüştür. Yörenin
dağınık yerleşim düzeni de içe kapanmayı yaratmaktadır. Kapalı yapıda
toplumsal değerler ve ilişkiler, büyük ölçüde geleneksel-dinsel
düşüncelerle biçimlenmektedir
Nüfus yoğunluğu ve toprakların yetersizliği yüzünden göç sürmüştür.
Dağ ve iklim koşularından kaynaklanan, taş ve ahşaba dayalı özgün ev
yapısı bile yerini kırsal kesimde betonarmeye bırakmıştır. Dağınık
yerleşme anlayışı sürdürülürken, bomboş alanlarda birkaç katlı, villa
tipi evler geçim düzeyinin bir göstergesi olmuştur. Çay gelirleriyle il
dışında ya da işinde yatırıma yönelirken tüketim eğilimi de giderek
yükselmiştir. Ancak tarıma dayalı uğraşlarla biçimlenen geleneksel
değerler, toplumsal ilişkilerde günlük yaşamı belirleyiciliğini
korumaktadır.

RİZE'NİN TARİHÇESİ


İLİN ADININ KAYNAĞI


Rize'nin tarihi öncesi hakkında bilgilerimiz sınırlıdır. Yöreye
hakim olan orman dokusu nedeniyle, Rize'nin tarih çağları ile ilgili
bilgilere ışık tutacak arkeolojik bulgular da bu güne kadar ortaya
çıkarılamamıştır. Rize'nin tarihi ancak komşu illerin ve bölgelerin
tarihleri ile bağlantılı olarak ele alınabilmiştir.

Rize ilinin adı ile ilgili olarak değişik görüşler ileri
sürülmüştür; Yunanca pirinç anlamına gelen Rhisos, Rumca'da "RIZA"
olarak dağ eteği anlamında kullanılmıştır. Osmanlıca'da ise "RİZE" ufak
kırıntı, döküntü anlamındadır. Ayrıca Erzincan'ın Sakalar dönemindeki
"Eriza" olan adının başındaki "e" sesinin düşmesi ile adaş olarak Rize
için de kullanıldığı ifade edilmektedir.
İLK TARİHİ İZLER


Rize ili ve çevresinin bilinen ilk hakim ahalisi, bitişken dilli ve
Asya kökenli kavimlerdir. Bunlar Rize ve çevresinde tarım ve
hayvancılıkla geçinen yerleşik topluluklarıdır. Bu topluluklardan
"KULKU-KULKHA"ların adına, Erzurum yöresini kendi ülkesinin
topraklarına katan URARTU kralı II. SARDUR (M.Ö. 765-735) 'un Çıldır
gölünün güneyinde Taşköprü köyünün üstündeki kayalıklara kazdırdığı
çivi yazılı kitabede rastlanmıştır.
M.Ö. 2000'lerde Kafkas dağları ile Karadeniz'in kuzeyinde yaşayan
Kimmerler'in Ülkesi, M.Ö. 720 yıllarında Sakalar tarafından işgal
edildi. Kimmerler'in Azak denizi ile Kafkaslar arasında yaşayan kolu,
Sakalar'ın baskısı ile M.Ö. 714 yıllarında yurtlarını bırakarak Aras ve
Çoruh nehri boylarınca yayıldılar. Kimmerler'in bu ilk göçleri, en eski
destani Gürcistan tarihi olan "Kartlis-Çkhovrebe"da kartli (Gürcistan)
ve komşularını esarete aldıkları ilk seferi diye anılmaktadır. Daha
sonraları Kızılırmak ve Adana Bölgesine kadar hakim olan Kimmerler'den,
Trabzon-Bayburt arasındaki Kemer dağı, Rize Çayeli İlçesi çıkışındaki
Kemer köyü, Kızılırmak boyundaki Gemerek ile Kars'ın doğusunda yer alan
Ümrü gibi coğrafya adları günümüze kadar gelmiştir.
Aşağı Tuna ve Karpatlara kadar Doğu Avrupa'ya hakim olan Sakalar
M.Ö. 680 yılında kendilerine itaat etmeyen son Kimmerler'i de yenerek
Azerbaycan ve Gürcistan'a yayıldılar. Saka Kralı MADOVA'nın M.Ö. 626'da
Medler'ce hile ile öldürülmesi üzerine Heredot'un andığı "Asya'da 28
yıl süren Sakaların hakimiyetleri" sona erdi.
Saka göçleri sırasında, Aşağı Çoruh ve Rize-Batum arasına "Kalaç"
adlı bir Türk boyu yerleşmiştir. Bu boyun yerleştiği bölgeye, M.S. 150
yıllarında yazılan PTOLEMEUS'un coğrafyasında Kalarzen, Gürcü
kaynaklarda ise Klarc-et (=Klarç yurdu) denmektedir. Batom-Rize
arasında güneyden Karadeniz'e esen sıcak rüzgarlar hala "Kalaş yeli"
olarak anılmaktadır. Ayrıca Rize yöresindeki Türkmen/Oğuz topluluğu
içinde yer alan Askur Boyunun Rize'nin doğusundaki Askoroz çayı diye
bilinen çaya adını vermiş olması gerektir. Yine Sakaların Horosan
kolunun gelen Arşaklar ve Balkarlar Bayburt çevresi Çoruh vadisi
boyunca yerleşmişlerdir. Bu yüzden Bayburt ve İspir'in kuzeyindeki sıra
dağlara günümüze kadar ve hece kaymasıyla "Balkal" ve buradan güneye
doğru esen yağmur getiren rüzgara da "Balkal yeli" denile gelmektedir.
Rize'de Hemşinlilerin en güzel yaylaları ****** dağlarındadır.
KOLONİ DÖNEMİ


M.Ö. 670 yılında Ege'de yaşayan Milletoslu denizciler Marmara ve
Karadeniz kıyılarında Plinius'un tarihine göre 10 kadar empeion (Pazar
yeri) adı verilen ticari nitelikle liman şehirleri kurmuşlardır. Bu
arada Rize'nin de Kolonize edilmiş olması kuvvetle muhtemeldir.
Tarihi akış içerisinde M.Ö. 7 YY sonlarında Kimmer akınlarının
Anadolu'yu kargaşaya sürüklemesinden faydalanan Medler'in yöreyi istila
girişimleri, M.Ö. 550'de Med krallığını yıkan Pers kralı II. Kiros'un
aynı şekilde ki istila hareketleri yöredeki savaşçı kavimlerin karşı
koymaları nedeni ile Rize çevresinde başarılı olamamışlardır.
Büyük İskender'in Pers kralı III. Darius'u kesin bir yenilgiye
uğratması ile eline geçirdiği Anadolu Hakimiyeti M.Ö. 323 senesine
kadar sürmüştür. Büyük İskender'in ölümü ile İmparatorluğun devamı
niteliğinde olan Pontos, Koppodkida, Bithynia gibi krallıklar
kurulmuştur. Ancak Trabzon, Rize gibi bir takım serbest şehirler, bu
krallıklara bağlı olmadan varlıklarını sürdürmüşlerdir.
PONTOS VE SELÇUKLULAR DÖNEMİ


İskenderin ölümünden sonra Komutanları ve Satraplar arasında çıkar
egemenlik savaşlarında bağımsızlığını ilan eden Mitridates Kitistes
Karadeniz kıyısında Sinop dolaylarına doğru genişleyen Pontos
krallığını kurdu. Pontos kralı Farnakes M.Ö. 180'de Rize'yi İşgal
ederek krallığı topraklarına kattı.
M.Ö. 5. Yüzyılda Karadeniz'in kuzeyini gezen Herodot sakaların
"Alazon" (+Alazlar) boyundan söz eder. M.S. 23-79 yılları arasında
yaşayan Romalı PİLİNUS aynı yörede "Laz'lar" (Laz'oi) adlı bir kavim
yaşadığını bildirir. 131 yılında Karadeniz kıyılarını gemi ile dolaşan
Romalı ARRİANOS, Karadeniz'in doğusunda hakim olan Lazlardan bahseder.
Rize, M.S. 10-395 yılları arasında Roma, 395 yılından itibaren de Bizans hakimiyeti altında yer almıştır.
Sakaların Kars, Iğdır kesimine yakın Gökçegöl ile Alagez dağı
arasında yaşayan bir boyu olan Amadunuler 626 yılında İranlıların
baskısından kurtulmak için Boy Beyleri Hamam'ın öncülüğünde Çoruh
ırmağını aşıp Rize'nin Dampur adlı ıssız yerini şenlendirerek ve bu
yöreye HAMAM-A ŞEN (Hamamın şenliği) adını vererek yerleşip yurt
tuttular. Bu yöreye bu gün Hemşin denmektedir. 646 yılında yöre Araplar
tarafından vergiye bağlanmış olup 737 yılında da kısa bir süre
Araplar'ın eline geçmiştir.
XI. Yüzyıldan itibaren Rize'ye Türkmenlerin akınları yoğunlaşır.
1071 Malazgirt zaferi ile birlikte Bizans'tan feth edilen bölgelerde
Türk emirlikleri kurulurken, Erzurum-Saltukluları da Çoruh nehri
boyları ile birlikte Rize bölgesini hudutları içine aldılar.
Alpaslanoğlu Sultan Melikşahın emirlerinden Ebu Yakup ile Emir İsa Böri
adındaki Komutanlar 24 Haziran 1080 Posof-Kol zaferi ile
Apkaz-Gürcistan krallığını yenerek Giresun'un batısına kadar olan Doğu
Karadeniz bölgesinde Bizans'ın Hakimiyetine son verdiler. Böylelikle
Büyük Selçukluların yükselme devrinde tüm Anadolu ile birlikte Rize de
Selçukluların hakimiyetine girmiştir.
Bu gelişmelerden sonra 100 bin nüfuslu Çepni'ler ile Kürtünler Doğu
Karadeniz kıyılarına ve Rize'nin İkizdere kesimine yerleştirildiler.
1098 yılında Danışmenlilerin yöreye kısa bir dönem hakimiyetleri söz
konusudur. Ancak Haçlı seferleri yüzünden canlanan Bizanslar, 1098'de
Trabzon
ve Rize kesimini Emirüssevahil Sülübey'den aldılar. Çoruh vadisinde
yerleşmiş olan Kıpçak boyundan Kubasar ailesi ve taraftarları 1195
tarihinde doğudan yeni-Kıpçakların gelişinden rahatsız olarak Bizans
idaresindeki Rize ve Trabzon bölgesine gelip yerleşmişlerdir. İkizdere
ve Sürmene'deki 60 aileden çok Kumbasar oymağı, bunların torunlarıdır.
IV. Haçlı seferinde Frenklerin İstanbul'u işgali üzerine baskıdan kaçan
KOMMENLER soyu, 1204 yılında Rize'yi de içine alan TRABZON PONTOS RUM
imparatorluğunu kurmuşlardır.
OSMANLILAR DÖNEMİ


Trabzon Rumları, 1456 yılından itibaren Osmanlı devletine vergi
vermeye başlamış, 1461 yılında Trabzon'u feth eden Fatih Sultan Mehmet
1470 yılında Ali Paşa ismindeki Komutan tarafından Rize ve çevresi Türk
egemenliği altına alınmıştır. Böylece Anadolu Türk birliğine katılan
Rize bölgesine, 1461 yılı ve sonrasında Çoruh, Amasya, Samsun ve
Tokat'tan; 1466 yılında yıkılan Karamanoğlu Beyliği bir daha
canlanmasın diye Konya yöresinden; 1501 yılında Şil Şah İsmail'in
yıktığı Sünni Akkoyunlulardan Tebriz ve öteki bölgelerden kaçanlardan;
1515 yılında Dulkadırli beyliği kaldırılınca Mara-Elbistan Türkmenleri
Trabzon ve Rize yöresine yerleştirildiler.
Yavuz Selim devrinde Trabzon'un doğusundaki dirliklerden bazıları ünlü
Oğuz boyu Çepniler'in elinde idi. Fakat Çepnilerin Trabzon'un
doğusundaki yerlere ve bilhassa Rize bölgesinde yerleşmeleri sonraki
yüzyıllarda olmuştur. Gerçekten Çepniler karada ve denizde yiğitçe
mücadele vererek oralarda kalabalık topluluklar halinde yurt
tutmuşlardır. Bilhassa Rize şehri ve bölgesinde Çepniler yoğun bir
şekilde yerleşmişlerdir. Şimdi Rize şehri ve bölgesinde sadece Türkçe
konuşulmasının sebebi bu yoğun Çepni yerleşmesidir. Zamanımızda Rize
bölgesindeki köylerde Çepni adlı ailelere rastlandığı gibi, Çepni bu
yörede "yiğit" , "gözü pek", "cesur ve çetin", adam manasına geliyor.
Yavuz Sultan Selim'in sancak beyliği sırasında Annesi Gülbahar Hatun
Sultan Rize'ye gelerek kendi adı ile anılan camii yaptırmıştır.
19. Yüzyılın başlarından itibaren Rize'de Tuzcuoğullarının isyanı
değişik tarihlerde birkaç kez tekrarlanmıştır. 1834 yılında bu
isyanlara son verilerek Tuzcuoğulları Rumeli de iskan edilmişlerdir.
Rize, 1867 Vilayet Nizamnamesine göre Trabzon Vilayetinin merkez
sancağının 6 kazasından biri durumundadır. 1877 yılında merkez sancağa
bağlı nahiye olmuştur. 1877-1878 Osmanlı Rus savaşının ardından
Lazistan sancağı kurulunca Rize hem kaza, hem de bu sancağın merkezi
oldu. Birinci Cihan savaşında 9 Mart 1916 tarihinde Rize, Rusların
işgaline uğramış, 2 Mart 1918 de bağımsızlığına kavuşmuştur.
CUMHURİYET DÖNEMİ


Cumhuriyet dönemine kadar sancak merkezi olan Rize, 20 Nisan 1924
tarihinde Vilayet olmuştur. 2 Ocak 1936 tarihinde yürürlüğe giren 2885
sayılı Kanunla Erzurum'dan Yusufeli ilçesi, Rize'de Pazar ilçesinden
sonraki arazi parseli, ilçe ve bucaklar alınmak sureti ile bugünkü
Artvin ili Çoruh adı ile vilayet haline getirilmiş ve Rize ili de tek
ilçesi olan Pazarla kalmıştır. Bugün ise Pazar ilçesi ile birlikte 12
ilçesi bulunmaktadır.
******'ün Rize'yi ziyareti "******'ün Sonbahar Seyahatleri" adlı kitapta şöyle anlatılmaktadır:
****** 17 Eylül 1924'te saat 17
sıralarında Hamidiye Kravüzörü ile Rize'ye gelmiştir. Vali, kumandanlar
ve halk motorlar ve kayıklarla karşılamaya çıktılar, büyük ve coşkun
halk tabakaları karşılama için her türlü hazırlıkları yapmışlardı.
Silah sesleri ve coşkun alkışlarla büyük misafir selamlandı.
Çeşitli heyetler, karaya ayak basmış bulunan Reisi Cumhuru büyük bir coşkunlukla karşılamışlardır.
Her tarafı bayraklarla donatılmış olan Rize, bir bayram yeri haline
döndü, Reisicumhur hazretleri hükümet konağına ve bunu takiben
belediyeye, halk fıkrası ve kumandanlığa teşrif etti. Görüşmek için
gelen heyetler de kurbanlar keserek kendilerine büyük sevgi
gösterilerinde bulunmuşlardır. Geceleyin fener alayları düzenlenerek bu
sevinç devam ettirilmiştir.
Reisicumhur, ayrıca bir hoca heyetini de kabul etmiştir. Bu heyet
sunmuş oldukları dilekçede kapatılmış bulunan medreselerin açılmasını
arz etmişlerdir.
Gazi Paşa Hazretleri, memleket ve millet için nelerin tehlikeli
olacağını ihtar ederek bu heyete özet olarak aşağıdaki sözleri
söylemiştir.: "Mektep istemiyorsunuz, halbuki millet onu istiyor,
bırakınız artık bu zavallı millet, bu evladı memleket yetişsin,
medreseler açılmayacaktır, millete mektep lazımdır." Gazinin bu
açıklamaları "Bravo" sesleri ile alkışlanmıştır.
17 Eylül 1924 tarihinde ******'ün Rize'ye teşrif ettiklerinde
misafir kaldığı ev bu gün ****** Müzesi olarak halkın ziyaretine
açıktır.

COĞRAFİ YAPI


Coğrafi Konum


Rize'de kuzeydoğu Anadolu'da; Doğu Karadeniz kıyı şeridinin doğusunda, 40^o-22' ve 41^o-28' doğu meridyenleri ile 40^o-20' ve 41^o-20'
kuzey paralelleri arasında yer alır. Batıdan Trabzon'un Of, güneyden
Erzurum'un İspir, Doğudan Artvin'in Yusufeli ve Arhavi ilçeleri ve
kuzeyden Karadeniz ile çevrili olan Rize'nin göller hariç yüzölçümü
3920 km² dir.
Yeryüzü Şekilleri


Doğu KaradenizkKıyı sıradağları yayının kuzey yamacında yer alan
Rize toprakları genel ifade ile dağlık ve engebelidir. Ancak bu genel
topografik durum dikey yönde bazı farklılıklar arz etmektedir. Bu
nedenle Rize'nin topografyasını üç bölümde incelemekte fayda vardır.

1. Kıyı Şeridi ve Alüvyon düzlükleriÇok dar olan bu sahanın Rize topoğrafyası içinde ayrı bir yeri
   vardır. Kabaca 80 km uzunluğundaki kıyı şeridinin genişliği akarsu
   vadileri dışında ortalama 20-150 m. arasında değişmektedir. Çok sayıda
   akarsu tarafından kesilen bu şeridin en geniş düzlüklerini taban
   seviyesi ovaları oluşturur. Tümüyle akarsuların getirdiği alüvyonlardan
   oluşan bu düzlükler, akarsuların denize kavuştuğu noktadan itibaren
   içeriye doğru 500-600 metreye kadar taban seviyesi ovası şeklinde, 9-10
   km'ye kadar da taraça düzlükleri şeklinde uzanırlar. Bu düzlüklerin
   kıyı boyunca olan genişlikleri ise yaklaşık olarak 200 m ile 1000 m
   arasında değişmekte olup hemen tamamı yerleşmeye sahne olmuştur.
   Bunlardan en geniş olanı Ardeşen ilçe merkezinin yerleşim alanını
   oluşturan Fırtına Deresi'nin taban seviyesi ovasıdır.Yüksek kıyılar kategorisine giren Rize kıyıları genellikle sade bir
   görünüş arz eder. Kıyı çizgisi küçük boyutlu ve asimetrik girinti ve
   çıkıntılardan oluşur. Bütün burunların önüne kıyıdan 5-25 m, hatta
   bazen 150 m. uzaklıkta ve boyutları 5-10-15 m arasında değişen taş
   adacıkları mevcuttur. Diğer taraftan karayolunun inşası sırasında geniş
   ölçüde tahrip edilmiş olmasına rağmen yer yer taraça ve falezlere de
   rastlanmaktadır.
   
2. Derin Vadilerle Yarılmış Dağlık Saha
   
   Topografya kıyı
   düzlüğünün hemen gerisinde arızalanmakta ve yükselti birdenbire 150-200
   m'yi bulmaktadır. Buradan itibaren arazi, giderek daralan akarsu
   vadileri tarafından derin bir şekilde yarılmıştır. Gerek ana akarsular
   ve gerekse bu akarsuların orta çığırları boyunca aldıkları sayısız
   kollar araziyi şiddetle aşındırmış ve çok arızalı bir görünüş
   kazandırmıştır. Keskin ve birbirine yakın sırtlar, dik yamaçlı "V"
   profilli vadiler yaklaşık 2000 m yüksekliğine kadar olan bu sahanın
   karakteristik topoğrafik görünüşünü oluştururlar.
   
3. Yüksek Dağlık Saha ve Buzul Topoğrafyasıfotoğraf
   
   Kabaca
   2000 m yükseklikten başlayan bu sahanın 3000-3200 m yüksekliğe kadar
   olan kısımlarında topoğrafya basık sırtlar, dik yamaçlı "U" profilli
   vadilerden oluşur. Dördüncü jeolojik zamanın buzul devrelerinde geniş
   ölçüde buzul aşındırmasına sahne olan bu sahada çok sayıda küçük
   boyutlu buzyalağı ve moren set gölleri mevcuttur.
   Bu sahanın, yüksekliği 3000 m'yi aşan kısımları ise Rize'nin en sarp
   ve en arızalı kesiminin oluşturmaktadır. Geniş ölçüde çıplak ve tamamen
   kayalık zirveler ile bunların arasındaki keskin sırtların yamaçları
   insanın gezmesini engelleyecek kadar diktir. Rize'nin en yüksek
   noktalarını bu sırtlar arasındaki zirveler oluşturur. Üzerinde hâlâ
   buzul bulunan ve Rize topraklarının en yüksek noktası olan Kaçkar
   Tepesi (3937m) ile Verçenik (üç doruk) Tepesi (3709m), Koyunsokağı
   Vacakar dağı (3458m), Çaymakçur Tepesi (3420m), Gudashevsivrisi Tepesi
   (3406m), Koyunsokağı tepesi (3342m), Marsis Tepesi (3334m) ve Aşağı
   Karataş Tepesi (3322m) bu zirvelerden bazılarıdır. Bu arızalı
   topoğrafya Fındıklı ilçe merkezinin güneyinden itibaren sarplığını ve
   yüksekliğini kaybetmeye başlar.
   

Jeolojik Yapı


Doğu Karadeniz Dağlık Sistemine dahil olan Rize arazisi esas
itibariyle paleozoik (I.zaman) bir temel üzerinde ve Kretase'de (III.
Zaman ara devresi) başlayan büyük orojenezle (Dağ oluşumu) yüzeye
çıkmış Granodiorit ve Kretase flişlerinden ibaret olmakla birlikte yer
yer Neojen depolarına da rastlanır.
Bütün kıyı kesimi yüzeyde üst Kretase serisi volkanik örtü ve
tüflerin fazlalığı ile dikkati çeker. Örneğin Çayeli-Pazar arasındaki
tünellerin deniz tarafını oluşturan falezler, andezitlerle
ophiolitlerin teşkil ettiği kaba greler ve bunlarla karışık olarak
bulunan ince konglomera ve aglomera banklarından oluşmuştur.
Kıyıya yakın yamaçlarda ise Kretase sedimanları yaygın olmakla
beraber, bu sedimanların üzeri yer yer Eosen fliş serileri tarafından
örtülmüştür. Vadi boylarında bu örtülerin altında yer yer aflore olmuş
trakit, andezit ve bazalt sütunlarına rastlanır.
Yüksek dağlık sahada ise daha çok mağmatik elemanlar hakim
durumdadır. Aflore olan granit, andezit ve bazalt kütleleri yüksekliği
3000 m'yi aşan hemen her yerde hakim durumdadır.
Yörede alüvyonlara büyük akarsu vadilerinin denizden itibaren en çok 10 km'ye kadar olan kesimlerinde rastlanır
İklim


Rize'de yazları serin, kışları ılıman ve her mevsimi yağışlı bir iklim görülür.
Elli yıl boyunca yapılan rasat sonuçlarına göre Rize'nin yıllık sıcaklık ortalaması 14 ^oC'yi biraz geçer. Bu süre içinde kaydedilen en düşük sıcaklık -7 ^oC olup 23 Mart 1962'de, en yüksek sıcaklık ise 38.2 ^oC olup 21 Mayıs 1980'de kaydedilmiştir. En soğuk ay olan Ocak ayının sıcaklık ortalaması 6.7 ^oC; en sıcak ay olan Temmuz ayının sıcaklık ortalaması ise 22.2 ^oC'dir. Ocak minimumunun -5.6 ^oC, Temmuz Maximumunun 32.5 ^oC olduğu Rize'de yıllık sıcaklık amplitüdü (salınımı) 25,8 ^oC'dir. Bu haliyle Rize, denizsel iklimlerin karakteristik özelliğini taşır.
Rize'de aylık ortalama sıcaklık eğrisi bütün yıl 5 ^oC'nin üzerinde seyretmekte olup, sadece 4 ayın sıcaklık ortalaması 10 ^oC'nin altındadır.
Diğer bütün ayların sıcaklık ortalaması 10 ^oC'nin üzerindedir. Sıcaklık ortalaması 20 ^oC'yi
geçen ay sayısı ise 2'dir. Bütün bunlardan Rize'nin oldukça istikrarlı
bir sıcaklık rejimine sahip olduğu sonucunu çıkarmak mümkündür.
Türkiye'nin en çok yağış alan ili olan Rize'de yıllık toplam yağış
miktarı 2300 mm'nin üzerinde olup, yağışlar her mevsime dengeli olarak
dağılmıştır. Bu nedenle Rize'de kurak mevsim yoktur. En az yağış alan
ilk baharın toplam yağış miktarı kuraklık sınırının çok üzerindedir
(367.9 mm).
Rize'de kurak ay da yoktur. Şekil 2'den sıcaklık ve yağış
eğrilerinin seyri izlenirse yağış eğrisinin hiçbir ayda sıcaklık
eğrisinin altına düşmediği görülür. Bu iki eğrinin birbirine en çok
yaklaştığı Mayıs ayı bile iç bölgelerimizin yaz mevsimi toplamından
fazla yağış almaktadır. (94.3 mm)
Rize'de kar yağışları olağandır. Toplam yağışın bir kısmının kar
şeklinde düşmekte, akarsu rejim grafiği Yağış eğrisi son bahar ve kış
aylarında yükselirken akarsu rejim eğrisi bu aylarda maximumun oldukça
altında seyretmekte ve maximuma ilk bahardan itibaren uzanmaktadır.
Oysa ilk bahar Rize'de en az yağış alan mevsimdir. Bu durumda kışın
düşen yağışların kar şeklinde olduğu ve ilk baharla birlikte bu kar
örtüsünün erimesiyle akarsuların kabardığı anlaşılmaktadır.
Mevsimlere göre değişmekle birlikte Rize'de nem oranı her zaman %
75'in üzerindedir. Yılın 150 günü kapalı, 163 günü bulutlu geçmektedir.
Açık gün sayısının az olması Rize'de güneş enerjisinden yararlanma
imkanını en aza indirmiştir.
Karın ortalama 14 gün yerde kaldığı Rize'de donlu gün ortalama
sayısı 10'dur. Donlu gün sayısının az olması ve minimum sıcaklık
ortalamasının -7 ^oC'yi geçmemesi Rize'de narenciye üretimine imkan vermiştir.
Rize'de hakim rüzgar yönü Güneybatıdır. Ancak 2-3 yılda bir
Kasım'dan Nisan'a kadar kısa aralıklarla esen föhn rüzgarlarına da
değinmek gerekir. Doğu Anadolu Antisiklonun Sibirya Antisiklonuyla
birleşerek güçlendiği yıllarda Doğu Anadolu'da Doğu Karadeniz
üzerindeki siklon merkezine doğru yönelen hava, 3000 m'yi geçen Rize
dağlarını aştıktan sonra kıyıya doğru inerken ısınır ve kıyıya
ulaştığında bu bölgede sıcaklıkların yükselmesine yol açar. Böylece
Rize'de kış sıcaklık değerlerinin aşırı düşüş göstermesini önler.
Bitki Örtüsü


Bol yağış alan ve dengeli bir sıcaklık rejimine sahip olan Rize sık ve gür bir tabii bitki örtüsüne sahiptir.
Kıyıdan yaklaşık 750 m yüksekliğe
kadar olan saha geniş yapraklı kıyı ormanları ile kaplıdır. Bu sahada
yer yer iğne yapraklıların da bazı sırtlar boyunca aşağılara sarktığı
görülür. Gür ve sık bir orman formasyonu ile aynı zamanda da zengin bir
orman altı formasyonundan oluşan bu yükseklik basamağı "Kelşik Flora"
adıyla da tanınmaktadır. Bu basamağın hakim türü sakallı kızılağaç
(Alnus Barbata) olup diğer türler kayın, kestane, ıhlamur türleri,
gürgen, karaağaç türleri, yabani Trabzon hurması, yabani karayemiş,
yabani kiraz, defne, çınar, tesbih ağacı, meşe, dişbudak ve şimşir'dir.
Bunlardan sakallı kızılağaç ve yabani karayemiş akarsu vadileri boyunca
orman üst sınırına kadar çıkar. Bu basamağın orman altı bitki örtüsü de
çok zengindir. Hakim tür; yörede "Kumar" adıyla bilinen ve yakacak odun
olarak istihsal edilen orman gülü (Rhododendron) olup, sayılamayacak
kadar çok otsu ve odunsu bitki türü, orman gülü ile birlikte orman altı
bitki örtüsünü oluşturur.
Bu yükseklik basamağı aynı zamanda kültür bitkilerinin de yayılış
alanıdır. Ancak konunun kapsamı dışına çıkmamak için burada bunlara yer
verilmeyecektir.
Yaklaşık olarak 800-1400 m yükseklikler arasındaki kuşak karışık
orman kuşağıdır. Bu katın yaygın türlerinin geniş yapraklılarından
sakallı kızılağaç, kayın, kestane, gürgen ile iğne yapraklılarından
ladin ve çam türleri teşkil eder. Orman altı bitki örtüsünü gene orman
gülü ile diğer otsu ve odunsu bitkiler oluşturur.
Yüksekliğin daha da artmasıyla yavaş yavaş iğne yapraklı türler
hakim duruma geçer. Hele 1600 m'den sonra iğne yapraklılarının
hakimiyeti kesindir. Hakim tür doğu ladini (Picea Orientallis) olup,
orman üst sınırına yaklaştıkça Kafkas köknarı da yaygın bir şekilde
görülür. karaçam da bu kuşağın yaygın türlerindendir. Orman altı bitki
örtüsü bu kuşakta da değişmez.
Rize'de ormanlar yaklaşık olarak 2000-2200 m yüksekliklerde sona
erer ve yerini alp çayırlarına bırakır. Turuncu ve beyaz renkli küçük
dağ zambakları ile papatyalar gibi çeşitli türlerin yer aldığı bu
sahada, çayırların yanında lekeler halinde yer yer kısa boylu, orman
gülü çalılıkları da yer almaktadır. Yaylacılık faaliyetlerine sahne
olan bu sahada yakacak ihtiyacını karşılamak amacıyla tahrip edilen
orman gülü çalılıkları gün geçtikçe azalmaktadır.
Akarsu ve Göllerfotoğraf


Rize, yağışlı iklimi ve çok sayıdaki yeraltı su kaynakları sayesinde
çok zengin bir hidroğrafik yapıya sahip olmuştur. Rize sınırları içinde
doğu-batı yönünde ortalama her 250-300 m'de büyük veya küçük akan bir
suya mutlaka rastlanır. Nitekim Rize arazisinin reliefi de bunu
göstermektedir. Bundan hareketle Rize'nin, Türkiye'de akarsu yoğunluğu
en fazla olan il olduğunu söylemek mümkündür. Ancak bunu kesin olarak
söyleyebilmek için Türkiye'nin bütün illerinde akarsu yoğunluğu
ölçümlerinin yapılmış olması gerekir.
Rize'nin akarsuları kısa boylu, yatay eğilimli fazla olan hızlı
akışlı akarsulardır. Rize sınırları içinde uzunluğu 5 km'den fazla olan
23 akarsu vardır. Ancak bunlardan 16 tanesi doğrudan doğruya
Karadeniz'e ulaşmakta olup geri kalanı ise bu 16 akarsudan birinin kolu
durumundadır. Doğrudan doğruya Karadeniz'e ulaşan akarsuların en uzun
olanları Çağlayan deresi (34.7km), Arılı Deresi (31.5 km), Fırtına
Deresi (68.0 km), Hemşin Deresi (38,5 km), Sabuncular Deresi (46.0 km),
Taşlı Dere (34.0 km), İyi Dere (78.4 km)'dir. Diğerlerinin boyları
kısadır. Öyleki kol durumundaki bir çok akarsu bile bunların en uzunu
olan Venek Deresinden (20.3 km) daha uzundur. Örneğin Fırtına Deresinin
kolları olan Durak Deresi 33.0 km, Hala Deresi 32.5 km ve Taşlı
Dere'nin kolu olan Balamya Çayı 22.6 km. uzunluğundadır.
Rize'nin büyük akarsuları olarak belirttiğimiz 7 akarsudan en uzun
olanı İyi dere (78.4 km) ama beslenme sahası en geniş olanı Fırtına
Deresi'dir (1149.3 km). Havza genişliği yönünden ikinci sırayı İyi Dere
(1047.4 km), uzunluk yönünden ikinci sırayı ise Fırtına Deresi (68km)
alır. Akarsular hidroğrafik ve rimlilik açısından değerlendirilirken
ölçü olarak havza genişliği alındığı için Rize akarsularının
karakterinin incelenmesinde Fırtına Deresi'ni örnek olarak almakta
fayda vardır. Diğer taraftan Rize'nin bütün akarsuları il sınırları
içinde olduğu, yani akarsu karakterini etkileyen etmenler hepsinde aynı
olduğu için ikinci bir akarsuda daha karakter incelemesi yapmaya gerek
olmadığı kanısındayız.
Rize'de akarsuların karakteri yağmur, kar, gür kaynaklar tarafından
belirlenir. "Yağmurlu Karadeniz Rejimi" statüsünde incelenen bu
akarsulardan, biri Eylül'den Kasım ortalarına kadar, diğeri Mart'tan
Ağustos'a kadar iki kabarık ve Kasım ortalarından Mart'a kadar bir
çekik devre vardır. Örnek olarak alınan Fırtına Deresi'nin 25 yıllık
rasat sonuçlarından çıkan grafikte de görüldüğü gibi (Şekil 1) Rize
akarsuları Kasım'dan Mart'a kadar çekik devreyi yaşamaktadır. Bu
devrede akarsular sadece göl ve kaynak sularıyla beslenmektedirler.
Çünkü bu devrede yöre yağışı kar şeklinde olduğu için akarsuyun yağmur
sularından beslenme şansı yok gibidir. Nitekim en çekik seviyenin Ocak
ayına tekabül etmesi de bunu kanıtlar (Fırtına deresi Ocak ortalama
debisi 11.3 m3/sn).

RİZE’DE SANAYİ VE TİCARET


Güzel ülkemizin Doğu Karadeniz Bölgesinin doğusunda yer alan şirin
ilimizin en temel özelliği, tam anlamıyla bir çay kenti olmasıdır. İlin
ekonomisine de ticaretine de çay bitkisi ve çay tarımı damgasını vurur.
İlimizde Sanayi siciline kayıtlı 205 irili ufaklı işletmeden 170
adedi çay üretimi alanında faaliyet göstermektedir. Bu işletmeler, çay
işleyen fabrika ve atölyelerdir. Bu 170 adet işletmeden 34 adedi Çay
İşletmeleri Genel Müdürlüğüne bağlı fabrikalardır. Bu fabrikalarda
yaklaşık 15.000 kişi istihdam edilmektedir.
Ülkemizin çay üretiminin üçte ikisine yakını Rize’de yapılır.
İkliminin ılık oluşu ve bol yağış olması nedeniyle Rize çay üretimi
için çok elverişlidir.
İlimizde Çay tarımı 1944 yılında başlamış olup, günümüze kadar büyük
gelişmeler göstermiştir. Çay tarımı, yörede fabrikaların yapılması ve
elde edilen ürünlerin burada işlenmesiyle bölgenin ekonomisine büyük
katkı yapmıştır. 40.000 hektarlık çay bahçelerinde yılda ortalama
400.000 ton çay üretimi yapılır.
Çay fabrika ve atölyelerinin dışında bu fabrikaların yedek parçasını
üreten, bakım ve onarımını yapan işletmeler, çay paketleme ve ambalaj
fabrikaları, un fabrikaları, kereste fabrikaları, döküm fabrikaları,
balık unu ve balık yağı fabrikası gibi sanayi kuruluşları İlimizin
ekonomisinin temel taşlarıdır.
Rize topraklarının dağlık ormanlık ve çok engebeli olması nedeniyle
sürülmeye elverişli olmadığı için kullanılabilen tarım arazisi oldukça
azdır. Bu nedenle sebzecilik ve meyvecilik, yöre insanının kendi
ihtiyacını karşılayacak ölçüde yapılır. Daha çok mısır, fasulye ve
patates, armut, elma, fındık ve mandalina yetiştirilir.
Dünyaca ünlü ve çok az bir ekim alanında yetişen puro tütünü,
Rize’nin Pazar ilçesinde yetişir. Puro tütünü bu ilçemize özgü bir
endüstri bitkisidir ve Pazar puroların yapımında kullanılır. Puro
tütününü diğer tütünlerden ayıran en büyük özellik yapraklarının 1
metre civarında oluşudur. Diğer tütünler gibi kıyılmayan bu tütün, iç
sargılık, dış sargılık ve dolguluk olarak üç aşamada kullanılır.
İlimizde çay tarımının yaygınlaşması ile mısır tarımı gerilemiş ve
buna bağlı olarak hayvancılık da eski önemini kaybetmiştir. Yine
hayvancılık da yöre insanının kendi ihtiyacını karşılayacak ölçüde
yapılmaktadır.
İlimizin önemli geçim kaynaklarından biride arıcılıktır. İlimizin
birçok bölgesinde arıcılık yapılmaktadır. İlimizin İkizdere
İlçesi’ndeki Anzer Yaylasında oldukça küçük sayılabilecek bir alanda
yetiştirilen Anzer Balı Dünyaca ünlüdür. Bu bölge dünyada başka
herhangi bir yerde bulunmayan ve flora örtüsüne sahiptir. 450-500
değişik türdeki kır çiçeği bulunur ve bunlardan 80-90 tanesi sadece
burada yetişir. Bu bölgeden elde edilen balın birçok hastalığa iyi
geldiği bilinmektedir. Bu bölgede sınırlı ölçüde üretim yapılabildiği
için Ülkemiz ve dışarıdan gelen talepleri karşılamaktan uzaktır.
İlimizin bir diğer geçim kaynağı da Balıkçılıktır. Rize, balık
üretiminde. Rize kıyıları bol ve kaliteli balık potansiyeline sahiptir.
Kıyılarında hamsi, kefal, istavrit, palamut, barbunya, kalkan, zargana,
izmarit, mezgit, lüfer, kırlangıç, torik, karagöz, tirsi ve levrek gibi
kıymetli balıklar bulunur. Son yıllarda Karedeniz’ deki kirlenme
nedeniyle türlerde azalma görülmektedir.
İlimiz 150.000 hektar orman ve 35.000 hektar fundalık alanına
sahiptir. Ormanlarda kayın, kızılçam, kestane, kızılağaç, titrek kavak,
gürgen, meşe, dişbudak ve çeşitli yabani meyve ağaçları bulunur. Yılda
yaklaşık 100.000 m3 sanayi odunu ile 70 ster yakacak odunu üretimi
yapılmaktadır.
İlimiz Merkez ve İlçelerinde 6 adet Küçük Sanayi Sitesi Yapı Kooperatifi
bulunmaktadır. Bunlardan Merkezdekinde 222, Çayeli İlçesindekinde 122, Ardeşen İlçesindekinde de 111 işyeri bulunmaktadır.
Bunların dışında Rize Merkezde kurulmuş bulunan Rize Modern Küçük
Sanayi Sitesi Yapı Kooperatifi Çiftekavak mevkiinde planlanan yerde
Küçük Sanayi Sitesi İşyeri yapma konusunda kamulaştırma çalışmalarını
sürdürmektedir.
Pazar İlçesinde bulunan Pazar Modern Küçük Sanayi Sitesi Yapı Kooperatifi ise yer temini konusunda çalışmalarını sürdürmektedir.
Zengin akarsu kaynaklarına sahip ilimizde mevcut potansiyelin
yeterli ölçüde kullanılamamaktadır. Bu alanda yatırım yapılarak,
üretilecek elektrik ile ülkemiz enerji ihtiyacına önemli katkı
sağlanacaktır.
Yine Rize ve Ülkemiz için çok önemli potansiyeli olan eko turizm,
dağ ve yayla turizmi için yeni yatırımlar yapılarak atıl olan
değerlerin ekonomiye kazandırılması gereklidir.

RİZE'DE TARIM VE HAYVANCILIK


ARAZİ DAĞILIMI


359.991 Hektarlık toplam arazinin, 54.678,4 Ha (%15,2) tarıma
elverişlidir. Geriye kalan arazinin; 45.322 Ha (%12,58) Çayır ve Mera
arazisi, 158.411 Ha (%44) orman ve fundalık arazi, 101.573 Ha (%28,21)
Tarım dışı ve Yerleşim alanıdır.
İL ARAZİSİNİN İLÇELER İTİBARİYLE GENEL DAĞILIMI

İlçeler	Tarım Alanı (ha)	Orman Ve Fundalık (ha)	Çayır Ve Mera (ha)	Tarım Dışı Arazi (ha)
TOPLAM	54678,4	158.411	45322	101.572,6
MERKEZ	12508,4	8.367	1867	1.840,1
ARDEŞEN	6428	17.634	2543	32.555,7
ÇAMLIHEMŞİN	988	38.830	3453	7.801,5
ÇAYELİ	8311	22.917	1929	9.101,2
DEREPAZARI	2307	439	0	153,3
FINDIKLI	6553	13.626	3700	16.920,9
GÜNEYSU	3401	4.700	221	1.369,4
HEMŞİN	387	12.613	150	1.586,5
İKİZDERE	548	30.194	29479	27.197,9
İYİDERE	2323	908	0	125,6
KALKANDERE	4769	1.996	5	987,3
PAZAR	6155	6.187	1975	1.933,2

TARIMSAL ÜRETİM


Rize ilinde yıllık yağışın çok fazla olması, yüksek oranda nisbi
nemin olması, güneş ışığının yetersizliği ve tarım alanlarının genel
olarak engebeli oluşu bitki deseninin sınırlandırmaktadır. Tarım
alanlarının %90’ını çay oluşturmaktadır. Fındık üretimi 3.079,7 ha
alanda yapılmakta olup çaydan sonra ikinci ürün durumundadır. İlde
narenciye ürünleri ve az miktarda sebze, turunçgiller, kivi (255,6 ha)
ve diğer meyveler yetişmektedir. Kivi yetiştiriciliği son yıllarda
Rize’de giderek üretimi genişleyen bir faaliyettir. Tarla bitkilerinin
ekiliş oranı Türkiye genelinde %70 olmasına rağmen bu oran Rize’de %1,7
dir. Sebze ve süs bitkileri %0,02, meyve ve narenciye alanı ise %4,4
tür. İlin en fazla üretimi olan çay alanları ise toplam tarım
alanlarının %91,8’ine tekabül etmektedir. İl genelinde 1749 adet çay
alım yeri, 123.726 üretici, 499.609 dekar çaylık alan mevcut olup, 2007
yılında 451.718 ton Çay-Kur tarafından yaş çay alımı yapılmıştır.
Meyve üretimi olarak, 33757 dekar alanda meyve üretimi yapılmakta
olup, bu meyveler arasında Kivi, Trabzon hurması, nar, dut, erik,
kiraz, şeftali, vişne, elma, armut, muşmula, ceviz, fındık, kestane,
limon, portakal ve mandarin yer almaktadır.
Sebze üretimi ise; Türkiye’de toplam sebze üretim miktarının %0,01,
baklagil sebzelerinin %0,12’si, meyvesi yenen sebzelerin %0,002’si,
yaprağı yenen sebzelerin % 0,09’u, soğansı, yumrusu ve kökü yenen
sebzelerin % 0,01’i Rize’ üretilmektedir. Toplam 4240 dekar alanda
sebze üretimi yapılmaktadır.
HAYVANCILIK


Rize İlinde büyükbaş hayvan sayısı giderek azalmış,daha önce
yüzbinin üzerinde bulunan büyükbaş hayvan mevcudu bu gün 29.522 ye
kadar düşmüştür. Koyun 6.908 adet, keçi 10.855 adet, tek tırnaklı 173
adet, kedi-köpek sayısı 2.425 adet, kanatlı sayısı ise 7.259 adet tir.
Rize’de kültür ırkı olarak jersey ırkı olup, az sayıda da Montofon ve
Holstein ırkı sığır bulunmaktadır. Kümes hayvancılığında ise; 2007 yılı
itibariyle 7.045 adet yumurta tavuğu bulunmaktadır ve 986.300 adet
yumurta üretilmektedir.
Rize’de 40 adet Alabalık çiftliği vardır. Proje kapasiteleri 1.268 ton/yıl, fiili üretimleri ise 1.073,5 ton/yıl’dır.
Arıcılık Faaliyetleri ise; 2007 yılı itibariyle, il genelinde eski
tip kovan (kara kovan) sayısı 4.159 adet, yeni tip kovan 62.952 adet
olmak üzere toplam 67.111 adet kovan bulunmaktadır. Arıcılıkla uğraşan
köy sayısı 303 tür. Yıllık bal üretimi; 638.250 kg, balmumu üretimi
ise; 22.400 kg’dır.
TARIMSAL KURUMLAR:


İlimizde Tarım ve Köyişleri Bakanlığı’na bağlı olarak; 44 Tarımsal
Kalkınma, 19 Su Ürünleri olmak üzere toplam 63 Kooperatif, ayrıca 6 Çay
Birliği, 1 adet Üst Birlik, 1 adet Arı Yetiştiricileri Birliği, 4 adet
Üretici Birliği mevcuttur.

GELENEKSEL MİMARİ YAPI


Evler


Doğu Karadeniz Bölgesinde evler coğrafi yapı gereği, genellikle
yamaçlarda, dağınık şekilde, çoğu zaman aile içi bir kaç evlik guruplar
halinde, bazen de birbirinden bir iki kilometre uzakta konumlanmıştır.
Yamaçlara ve tepelere serpilmiş orman ve yeşille bütünleşmiş birkaç
evden oluşan yerleşmeler, hatta bazen tekil konutlar heyecan verici bir
görüntü oluşturmaktadır. Bu heyecan verici görüntülerine karşın bu
evlere ulaşım bir o kadar da zordur. Genellikle düzgün olmayan
patikalardan yürüyüp evlere ulaşılmaktadır.
Rize’de ev mimarisinde yapı malzemesi olarak genellikle ahşap ve taş
kullanılmıştır. Bunların haricinde az sayıda da olsa tuğla malzeme
kullanılmıştır.
Bölge özgün bir konut ve yayla evi mimari tarzına sahiptir. Bu tarz,
ahşap ağırlıklı taş temele oturan bir yapı türüdür. Doğu Karadeniz
yöresinde geçmişte, özellikle kırsal kesimlerde evler dolma taş ve
ahşap karışımıyla inşa ediliyordu. Rize ve yöresinde yaygın olan bu tür
yapılaşma Trabzon ve Giresun yöresinde ise daha çok ahşap kullanılarak
gerçekleştirilmiştir.
Ahşap kolay bulunan ve kolay işlenebilen bir yapı malzemesi olduğu
için öncelikle tercih edilmiştir. Ormanlarda çok zengin flora
bulunmasına rağmen yapı malzemesi olarak çam, ladin, kayın gibi ahşabın
dayanıklı türlerinin kullanımı yaygındır. Kıyı kesiminde kestane, iç
kesimlerde ise çam yakın çevrede elde edilebilmesi nedeniyle en çok
tercih edilen yapı malzemesidir. Bunların haricinde ceviz, meşe,
karaağaç gibi daha az bulunan sert ağaç türlerine yer verilmiştir.
Ahşabın yanı sıra, daha az bulunması nedeniyle ikinci derece kullanılan
yapı malzemesi taştır. Ayrıca, özellikle kıyı kesiminde çatı ve
bacalarda tuğla, kiremit gibi pişmiş toprak kullanılmıştır. Bu
malzemeler yapı içinde kullanılış biçimine göre sınıflandırıldığında,
yapı sistemleri basitten gelişmişe göre ahşap yığma, ahşap karkas ve
karma olmak üzere üç gurupta toplanabilir.
Evlerin dış cepheleri süsleme ve mimari açıdan vurgulanarak ön plana
çıkarılmıştır. Evler genellikle yamaçların eğimine uyarak bodrum kat
üzeri iki kattan inşa edilmiştir. Bodrum katı ahır olarak
kullanılmıştır. Genellikle ahırlara evin her iki cephesinden de giriş
bulunmaktadır. Çamlıhemşin ve Fındıklı konutlarında bodrum katında
genelde iki ahır bölmesi bulunur, bunların üzeri düzgün kesme taştan
yapılmış, basık kemerlerle taşınan tonoz örtülere sahiptir. Eskiden bu
evlerde kalabalık ailelerin yaşadığı düşünülürse, ahıra, beslenmeleri
açısından büyük önem verdikleri ortaya çıkmaktadır. Ahırların içinde
hayvanların beslendiği yemlikler ve su içtikleri yalaklar
bulunmaktadır. Ahır zeminleri genellikle taş döşeli olmakla beraber
bazılarında ahşap ve tuğla malzemede kullanılmıştır.
Doğu Karadeniz evleri ülkemizin diğer bölgelerindeki evlere göre
farklılıklar gösterir. Türk evinde en önemli mekan oda iken, Karadeniz
evinde aşhanedir. Aşhane bugünkü anlamda mutfak bölümüdür. Aşhane bu
evlerde günlük hayatın geçtiği mekandır. İki yan girişten ulaşılabilen
bu mekanda, aşhaneyi boydan boya kat eden kemerli bir ocak yer
almaktadır. Ayrıca bu mekan hayat ve selamlık mekanlarına geçişteki
nakışlı rafların bulunduğu yerdir. Yörede, ocağın kemeri aşhanedeki
perde olarak söylenmektedir. Taştan ve basık kemer biçimindedir. Büyük
baca üstten açıktır ve ortasında, ateşin üstüne gelen yerde kazanların
asıldığı büyük ve kalın bir demir zincir (klemuri) asılıdır. Dolap ve
raflar büyük bir ustalıkla ahşap oyma tekniği ile süslenmiştir. Yapı
malzemesi olarak genellikle rengi zamanla koyulaşan kestane ağacı
kullanılmıştır.
Hayat, evin merkezindedir ve yamaca bakar, dolayısıyla manzaraya
açık konumdadır. Önünde sıra pencereler, gerisinde de genellikle ahşap
bir sedir yer alır. Hayatın sağında ve solunda odalar yer almaktadır.
Bu odaların çoğunda Bursa kemerli şömine ve banyo bulunur. Bu özellik,
Rize Yöresi evlerinde aynıdır.
Yapı sistemi ve dış duvar dolguları ne olursa olsun, Rize
yapılarının çatı kuruluşunda iklim koşulları önemli etkendir.
Duvarların yağmurdan korunabilmesi için saçaklar olabildiğince geniş
tutulur. Çatı arasına yapılan havalandırmalarla, nemden kaynaklı çürüme
engellenir. Çatı yüzeyleri üç ya da dört eğimli olabilir. Eğimlere göre
farklı görsel etki yaratan bu çatı türleri, yörede sırayla “semer “,
“üç omuz”, “dört omuz” olarak adlandırılır. Çatı, eskiden balta ile
ayrılan ahşap tahtalar(hartama) ile örtülü iken daha geç dönemde kıyı
kesimlerinde alaturka kiremitler kullanılmıştır.
Camiler


Rize yöresinin camileri bölgenin zengin halk mimarisinin etkisi
altında kalmışlar ve mahalli özellikleri bünyesinde barındırırlar.
Rize’nin il merkezinde bulunan İskender Cafer Paşa Camisi Osmanlı
klasik devrinden kalmıştır. Diğer camiler ise yakın zamanlarda onarım
görmüşlerdir. İskender Cafer Paşa Camisi’nin de son cemaat yeri
yenilenmiştir. Eski fotoğraflardan anlaşıldığı üzere orijinalinde bu
camiler, bir son cemaat yeri ve bir ibadet kısmından oluşan, kırma
çatılı küçük camilerdi. Bu camilerin 1910–1920’li yıllarda son cemaat
yerlerinin üzerine bağdadi tarzda birer kat yapıldığı ve 1940-1950’li
yıllarda ise bazı camilerin yuvarlak kemerli taşkın silmeli, barok
özelliğinde yenilendiğini görmekteyiz. Bu mahalli barok etkiler, kale
camisi ve orta camide kendini iyiden iyiye hissettirir. 1960’lı
yıllarda kırma çatılı camilerin yıkılarak yerine taş ve beton
malzemeyle, kubbeli camilerin yapıldığını görmekteyiz. Böylece birkaç
cami dışında şehir merkezinde orijinal cami kalmamıştır. Eski camiler
orijinal ve tarihi değere sahiptiler.
Günümüzde eski özelliğini yansıtan sadece İskender Paşa Camisi
kalmıştır. Orta Cami ve Gülbahar Hatun Camisi başta olmak üzere, diğer
camiler orijinaline uygun olarak yeniden yapılmışlardır. Şehir
merkezinde yapılan eski camilerden günümüze kadar gelebilen camilerin
dış cepheleri taş malzemeyle, iç mekanları ise ahşap malzemeyle
yapılmıştır. Oldukça küçük ölçekte yapılan bu camilerde süsleme
özellikleri ve güzellik kaygısından çok ihtiyaca binayen yapılmış
yapılardır.
İlçe ve köylerdeki camiler de Rize yöresinin dağınık yerleşme
karakterine göre şekillenmişlerdir. Bu camiler bir ya da iki mahallenin
ihtiyacı için yapılmış, oldukça küçük camilerdir. Camiler yapılırken
konut mimarisinin genel özellikleri alınarak kullanılmıştır. Yapı
malzemesi olarak ahşap ve taş malzeme kullanılmıştır. Ahşabın bulunma
kolaylığından dolayı bazı camiler ahşap yığma tarzda yapılmışlardır. Bu
camiler iklim özellikleri ve malzemenin dayanıksızlığına bağlı olarak
uzun yıllar ayakta kalamamıştır. En önemli örnekler Hemşin’deki Bilen
Köyü Camisi, İkizdere İlçesindeki Hacı Şeyh Camisi ve Fındıklı’daki
Meyveli Köyü camisi’dir. Her üç cami de ahşap ustalığın önemli
özelliklerini yansıtmaktadır.
Bu camiler eğimli araziye kuruldukları için hemen hemen hepsinde,
yüksek su basmanları yer alır. Çamlıhemşin İlçesi’nde bulunan Aşağı
Çamlıca Camisi’nde olduğu gibi bazılarında zemin kata medrese bölümü
yerleştirilmiştir. Camilerin ön kısımlarında son cemaat yeri olmamakla
beraber, namaz vakitlerinin beklenilmesi amacıyla sedirli bölümler
vardır. Süsleme bakımından ahşap öğelerin ağır bastığı camilerin
kapıları, mihrapları, minberleri, korkulukları ve tavanları ahşap oyma
olarak süslenmişlerdir. Bilen Köy Camisi’nin kapı ve minberi üzerinde
klasik geometrik süslemeler yüzeyleri kaplar. Minberin panolara
ayrılarak, içlerine stilize vazoda çiçekler koyulan örnekleri Şimşirli,
Kurtuluş Mahallesi, Zivane Köprüsü, Tunca, Işıklı ve Aşağı Çamlıca
Camileridir.
Su Değirmenleri


Tarihe şahitlik eden su değirmenleri insanın toprağa bağlandığı ve
ilk ziraat faaliyetlerine başladığı devirlerde kullanılmaya
başlanmıştır. İki yassı taş arasında ezilen mısır ve buğday
tanelerinden un elde etmeyi başaran insan zekası bu işlemi geliştirmiş
ve o günün şartlarında aç kalmamayı başarmıştır
Kale Mimarisi


Rize yöresinde ki kalelerin hemen hepsi savunma amaçlı yapılardır.
Bu kalelerin içinde en önemlisi Rize Kalesidir. Yapım tarihi kesin
olarak bilinmemekle beraber, 6 yy’da yenilenen kale Trabzon Devleti
zamanında (13 y.y) son şeklini almıştır. Kale, iç kale ve halkın
oturduğu aşağı kale olmak üzere iki kısımdan oluşmaktadır. Doğu
Karadeniz Bölgesi’nde buna benzer kale yapıları Trabzon ve Giresun
kaleleridir.
Rize çevresinde yer alan kaleler stratejik yerlere kurulmuşlardır.
Bu kaleler çevresini korumak, haberleşmek, yeterince askeri kuvveti
barındırmak için tesis edilmiştir. Bu kalelerden il merkezinin
doğusunda, Gündoğdu Beldesi’nde bulunan Bozuk Kale ile Pazar İlçesi
Yücehisar Köyü’nde bulunan Cihar Kale küçük yapılar olup, ortalarında
birer gözetleme kulelerine sahiptirler. Yine Pazar İlçesi’nde, küçük
bir adacık üzerinde yer alan Kız Kalesi bu kalelerden, kulesi olmadığı
için ayrılır. Çamlıhemşin İlçesi’nde, Fırtına Vadisi’nin hakim
noktasında kurulan Zil Kale, Rize Kalesi’nden sonra yörenin en büyük
kalesidir. Yine Çamlıhemşin İlçesi’nde, Tatos Geçidi’nde ki Kale-i Bala
içinde birçok tesisata sahip olan bir kaledir. Zil Kalen’in ortasında
yer alan kule Fırtına Vadisi’ne hakimdir. Kale Osmanlı döneminde de
onarılarak kullanılmıştır.
Taş Kemer Köprüler


Rize’nin, deniz seviyesinden 2000 m. yüksekliğe ve 50 km’lik bir
mesafeye ulaşan topografyası, oldukça dik yamaçlar meydana
getirmektedir. Bu durum akarsuların denize hızlı bir akışla dökülerek
derin vadiler açmalarına neden olmuştur. Buna bağlı olarak dağlık
arazide yaşayan yöre insanı, sıkça karşısına çıkan akarsu vadilerini
geçip konutlarına, yaylalarına ve tarım alanlarına ulaşmak için
köprüler inşa etmiştir. Bu bakımdan Rize yöresinde taş kemer köprü
mimarisi oldukça gelişmiştir. Yöre ikliminin etkisiyle (sel) bu
köprüler çabuk yıpranmış ve sık sık onarım görmüşlerdir. Köprülerde
herhangi bir kitabeye rastlanmamakla beraber, genellikle Osmanlı
döneminin son zamanlarında yapıldıkları düşünülmektedir.
Köprülerin tümü, akarsu yatağının iki yanında karşılıklı birer ayak
üzerine yükselen yuvarlak ya da hafif sivri kemerli bir yay
formundadır. İlk çağlardan itibaren farklı zaman ve mekanlarda farklı
toplumlar tarafından kullanılan bu formun, tercih edilmesindeki ana
faktör kullanımından doğan işlevidir. Köprülerin tümünün kemer
biçiminde yapılmasının temelinde yatan düşünce, köprünün fevkani yapısı
ile sık sık sel suları ile taşan akarsuların altında kalmamasını
sağlamaktır. Ormanlık bir bölge olmasına rağmen köprülerin, ahşap
yerine taştan yapılmasının nedeni; taşın, suya karşı ahşaba göre daha
sağlam ve dayanıklı bir malzeme olmasıdır.
Tümü dikdörtgen planlıdır ve bir çoğu tek ve yuvarlak kemerlidir.
Çamlıhemşin’de ki Kadıköy Köprüsü ve Yukarı Durak Köyü Köprüsü çift
kemerli köprülerdir. Ayrıca bugün sadece ayak kalıntıları kalan, Behice
Köyü’nde yer alan köprünün ayak kalıntılarından çift gözlü olduğu
tahmin edilmektedir. Köprülerin tek gözlü olmasının sebebi genellikle
dar vadilere kurulmasından kaynaklanır. Bazı köprüler basık yada hafif
sivridir. Köprü ayakları çift ya da tek yönde doğal kayalara
oturmaktadır. Tümünün korkulukları köprü yolunun iki kenarında tek sıra
kesme taş ile oluşturulmuştur.
Köprülerin hemen hemen hepsinde kullanılan taş malzeme, düzgün kesme
ve moloz taştır. Köprü kemerleri düzgün kesme taşlardan, ayaklar ve
diğer kısımlar, moloz taşlardan inşa edilmiştir. Korkuluklar tek sıra
taş olarak yapılmış olup, bazılarında sonradan eklenen demir
korkuluklar yer alır.
Yükseklikleri vadinin derinliğine göre değişmektedir. 2-3 m.
yükseklikte köprüler bulunduğu gibi 15-20 m yükseklikte köprüler de
vardır. En yüksek köprülerden biri de Çamlıhemşim İlçesi’nde yer alan
Şenyuva Köprüsüdür. Bu köprü yaklaşık 20 m yüksekliktedir. Yine
köprülerin uzunlukları da kuruldukları vadilerin genişliklerine göre 20
m ile 45 m arasında değişmektedir.
Nayla (Serender)


Rize sadece doğasıyla değil kültürel değerleriyle de güzel ve eşsiz
bir bölgedir. Bunlardan değerlerden birisi de “Naylalar”dır. Bölgede,
yüzyıllar öncesine dayanan bir geçmişi olan naylalar günümüzde, eskisi
kadar yaygın olmasa da, hala varlığını sürdürmektedir. Rize dışında,
Karadeniz’in diğer kesimlerinde de örneklerine rastlanan Naylalar her
yörede farklı isimlerle anılıyor. Rize’de: Nayla-Serender, Ordu’da:
Seren-Serender Trabzon’da Serander, Sürmene’de Paska, Şalpazarı ve
civarında Tekir, Kastamonu’da Köşk, Artvin’de serander-kısmen
Bageni=Pagen v.b. gibi.
Naylalar daha çok mısır ambarı olarak kullanılan küçük yapılardır ve
evlerin hemen yanında bulunurlar. Kullanılış amacına ve içine konulacak
ürün miktarına göre çeşitli boyut ve şekillerde yapılan naylalar küçük,
zarif, ahşap yapılardır. Geleneksel mimarinin en güzel süsleme ve ağaç
oyma örneklerini bu eserlerde bulmak mümkündür.
Rize’nin geleneksel yaşantısı içerisinde Naylaların genel işlevi, o
dönemin ekmek hammaddesi olan mısırı kurutmak ve saklamaktı. Mısırdan
başka ceviz, fındık, hurma ve fasulye de naylalarda kurutulurdu.
Bunların çürümeden kuruyabilmesi için naylalar karşıdan karşıya rüzgâr
geçecek şekilde yapılmışlardır. Ahşaptan kafes biçiminde delikli olarak
yapılan naylanın bir veya iki çeperi içeriye devamlı hava girmesine
sebep olur ve kurutma işlemini yerine getirir.
Dört direk üzerine kurulan naylanın altı tamamen boştur. Dört adet
direk üzerinde birer yuvarlak ağaç tekerlek bulunur ve onların üzerine
de nayla yerleştirilmiştir. Bu ağaç tekerlekler naylaya fare ve diğer
zararlıların çıkmasını engellemek için konur.. Yine aynı sebeple sabit
bir merdivenleri de yoktur. Naylaya çıkılacağı zaman portatif merdiven
getirilerek, naylanın merdiven dayamak için özel olarak bırakılan
çıkıntısına dayandırılır ve öylece yukarıya çıkılır.

HALK MUTFAĞI


Halk mutfağı, bir bölgedeki halkın günlük veya mevsimlik (sezonluk)
yiyecek ve içecek ürünlerinin hazırlanışını, tüketimini; bu ürünlerin
hammaddesinin üretimini ya da teminini; bunların hazırlanıp tüketildiği
mekanları ve kullanılan araçları ve de bütün bu aşamalarla ilgili
inanış ve değer yargılarını içeren geniş bir konuyu kapsar.
Rize bölgesinde, halk kültürünün birçok alanında olduğu gibi halk
mutfağı ve yemek kültüründe de 1940’lı yıllardan sonra başlayan çay
üreticiliğinin ve köylere yönelik kalkınma hamlelerinin etkisiyle
değişimin ve yeniliklerin önü açılmıştır. Çünkü bu dönemle birlikte
köyler birbirleriyle ve kent merkezleriyle, kentler de diğer büyük
şehirlerle daha kolay alış veriş (maddi ve manevi) imkanı bulmuşlardır.
“Bir yerde üretilen, diğer yerlerde de tüketilmeye başlanmıştır.”
Böylece kapalı toplum yapısındaki geleneksel mutfak düzeni değişmeye
başlamıştır.
Bölgedeki tarım alanlarının darlığı ve iklim özellikleri nedeniyle
sınırlı türde sebze (mısır, karalahana, fasulye, kabak v.b.)
yetiştirilebilmektedir. İklim koşulları çeşitli meyvelerin yetişmesine
olanak tanısa da bahçecilik için yeterli alanların olmamasından dolayı
genelde aile içi tüketime yönelik üretim yapılmaktadır. (elma,
mandalina, armut, hurma.) 1990’larla birlikte, bölgede ticari amaçlı
“kivi” yetiştiriciliğine de başlanmıştır.
Yörede yapılan sebze ve meyve üretiminin yanında, halk mutfağını
şekillendiren iki önemli kaynak, deniz ve hayvan ürünleridir. Karadeniz
denince akla ilk gelen şeylerden birisi “hamsi”dir. Başta hamsi olmak
üzere, deniz ürünlerinin Rize mutfağındaki yeri tartışılmazdır. Bunun
yanında, çay tarımının yapılamadığı köylerin ve yayla yaşamının başlıca
üretim faaliyeti olan hayvansal gıdalar da Rize mutfak kültürünü
zenginleştirmektedir.
Çaycılıktan önceki dönemlerde yaygın olarak üzüm yetiştiriciliği ve
pekmez üretimi yapılmakta idi. Çay tarımının yaygınlaşmasıyla birlikte
asma ağaçları yerlerini çay bitkilerine bırakmıştır. Günümüzde üzüm
yetiştiriciliği ve pekmez yapımı az miktarda ve sınırlı alanlarda
yapılmaktadır. (Üzüm pekmezi dışında armut pekmezi de yapılmaktadır.)
Yörede arıcılık önemini hala korumaktadır. Dünyaca ünlü “Anzer Balı” ve
“Deli Bal” bu bölgede üretilmektedir.
MISIR EKMEĞİ



Yöresel yiyeceklerin temelinde genellikle mısır ve mısır unu
bulunmaktadır. Bunun böyle olması da tabiidir. Eskiden anbarda mısır
oldu mu korkacak bir şey yoktu. Evde her zaman ekmek varsa yiyecek de
var demekti.
Mısır ekmeği pişirmenin iki safhası bulunmaktadır. Bir; ekmeğin piş
irileceği plekiyi bu işe hazırlamak, ikincisi de ekmek hamurunu
yoğurmak.
Plekiler üç kiloluktan altı kiloluğa kadar küçükten büyüiğe doğru
sıralanır. Diyelimki üç kiloluk plekide ekmek yapmaya karar verdik: Tok
bir ateş yakar, ateşin iki yanına demir ayakları koyarız, plekiyi ağzı
aşağı olarak bu demirleıin üzerine yerleştiririz.
Ateş plekiyi iyice kızdırırken bol köz ve kül de bırakır. Bu arada
ekmek hamurunu sıcak su ile yoğurmak için yanan ateşin kenarına bir
güğüm su konur.
Pleki ateşin Üzerinde pişedursun, biz diğer yandan ekmek hamurunu
hazırlarız. En eskilerde ekmek teknesi ağaçtandı ve çekme olarak
yapılırdı. Anbardan üç kiloluk un alarak ekmek teknesine elekleıiz. Tuz
kalın olduğundan bir kapa konur ve sıcak su ile temizlendikten sonra
eritilerek teknedeki unun ortasına dökülür, yeteri kadar da el yakan
sıcak su ilave edilir ve hamur iyice yoğrulur. Bu arada sıcak su eli
yakar ve hamur parmaklara yapışır. Bunun için hamuru yoğuran kadın,
yanında bir sahanla bir miktar soğuk su alır ve zaman zaman elini bu
soğuk suya batırarak ve parmaklardan temizliyerek işini tamamlar.
Yoğurma işi bitince hamur yuvarlak hale getirilir ve tekneye konan
bir tutam un üzerine gezdiriliı. Bu unlar hamunın plekiye yapış masım
önler. Ekmek hamuruna bir miktar şeker, bir miktar balli lobya unu, bir
miktar zeytinyağı koymak ekmeğe tad verir. Süt ve yumurta da konabilir.
Hamur tarif edildiği gibi yoğrulduktan sonra sıra pişirmeye gelmiştir.
Şimdi de ekmeğin pişiıilmesini görelim.
Pleki, iyice piştiğine emin olunduktan sonra (Pişmiş plekinin
üzerine bırakılan bir damla su hemen buharlaş ir) bir kukari ve bir
parça paçavra yardımıyla ateş in üzerinden alınır ve yana çekilir.
Hazırlanan hamur sıcak olan plekiye yerleştirilir ve çevirme ekmek
yapilacaksa pleki paçavra ile dildendirilir, içindeki hamur elin
ayasına alınarak plekiye ters konur. Böylece yapışmayı önleyen un da
görevini yapmıştır. Ateşteki közler ve küller kenara çekilerek pleki,
alttan da kızmış olan ocak taşının üzerine sürülür ve üzeri bir sacla
kapatılarak, sac üzerine hafif bir ateş yakilır. Aıtan küller ve
közlerle plekinin çevresi çepeçevıe sanlır. Böylece plekideki ekmek
alttan, üstten ve yanlardan yavaş yavaş pişer. Üstten kızarmışsa pişmiş
demektir. Iyi bir usta, ateşi ustalikla yakarak olduğu gib bırakır ve
ekmeğin pişip pişmediğini kontrol etmeye gerek görmez.
Sıcak ekmek, tereyağı ve minci ile katık edilince bir hoş olur. Aclığı fevkalade giderir ve başka bir şey istemez.
ÇORBALAR


Her yerde birinci yemek olarak alınan sulu çorbalar Rize bölgesinde
pek fazla bilinmez. Birinci yemek olarak sofraya gelenler genellikle
tava yemekleridir. Bu yemekler sofraya sıcak olarak getirilirler. Turşu
kavurması, muhlama ve bunların değişik çeşitleri gibi. Rize'de bazı
sulu yemekler "manca" diye adlandınlır. Bunlar çorba türü yemekler
olarak mütalaa edilebilirse de umumiyetle tava yemeklerinden sonra
ikinci yemek olarak alınırlar. Fasulye mancası, lahana mancası, kabak
mancası gibi.
KORKOTO ÇORBASI VEYA AYRAN ÇORBASI


Korkoto : Kırılmış mısır
Malzemeler: İki su bardağı korkoto, Bir su bardağı ayran, İki çorba kaşığı tereyağı
Yapılışı: Önce korkoto suya atılır, ayran ve tuz katılır, tereyağı
konup pişirilir. Günümüzde; salça tereyağmda pişirileıek servis
yapılırken çorbanın üzerine gezdirilmektedir.
FASULYE (LOBYA) ÇORBASI


Malzemeler: Uç su bardağı kuru fasulye, Domates büyüklüğünde içyağı, Iki baş ortaboy soğan veya soğana karşılık prasa yaprağı
Yapılışı: Once kuru fasulye suda pişirilir. Soğanlar veya prasa
yapraklan ayrı bir kapta pembeleşinceye kadar yağda kavrulur, fasülye,
içyağı, tuz ve su ilave edilip pişinceye kadar yeniden kaynatılır.
Kemik ilave edilirse daha lezzetli olur. Nane katılarak yenir.
HOPİ VEYA HUPI ÇORBASI


Malzemeler: Uç yoğurt kasesi hopi. (İçiyle birlikte kurutulmuş kuru
fasulye), bir kaşık tereyağı, Bir domates büyüklüğünde içyağı, İki baş
soğan veya bunun kadar prasa yaprağı
Yapılışı: ince doğranmış soğanlar veya prasa yaprakları yağla
kavmlur. Kırılmış fasülye hopileri içine atılarak karıştırılır, su ve
tuz ilave edilip piş irilir. Kemik ilave edilerek pişirilirse iyi olur.
Nane ve sarmısak ilave edilerek yenir.
KABAK ÇORBASI


Malzemeler: Bir beyaz kabağın dörtte biıi, Bir su bardağı kuru fasülye, Uç çorba kaşığı yağ.
Yapılışı: Kabuğu soyulan kabak kuşbaşı şeklinde doğranır, kazana
konup ayrı bir kapta piş erken başka bir kapta pişirilen kuru fasülye,
tuz ve yağla birlikte kabağa ilave edilir. Kum fasulye yerine taze
fasUlye kullanılabilir. Çorbaya bulgur, arpa veya pirinç ilave
edilebilir.
SEBZE YEMEKLERİ


FASULYE TAVALISİ


Malzemeler: Bir kilo taze fasülye, iki baş soğan veya soğan yerine
yeteri kadar prasa yaprağı, beş diş sarmısak, iki kaşık tereyağı veya
zeytinyağı
Yapılışı: Bir kilo daneli fasülye kırılarak kazana konur, yeterince
pişirildikten sonra bir süzgeçte süzülür. İnce doğranmış soğan veya
soğan yerine prasa yaprağı yağda kavrulur. Süzgeçte süzdüğümüz
fasülyeler önceden hazırladığımız sarmısak, soğan kavruntusuna ilave
edilir; tuzu konulup 10-15 dakika tavada veya kazanda kavrulur, sıcak
yenir.
TURŞU KAVURMA VEYA TURŞU TAVALISI


Malzemeler: Bir kilo fasülye turşusu, üç baş soğan veya buna denk
prasa yaprağı, beş diş sarmısak, iki kaşık tereyağı veya buna denk
zeytinyağı
Yapılışı: Fasulye turşusu bir gün önceden suya konur, tuzu
çıkartılır. Hiç su kalmayacak şekilde elle sıkılır. Soğanlar, ay
şeklinde bir tavaya doğranırlar ve zeytinyağı ile penbeleşinceye kadar
kavrulurlar. Daha sonra hazırlanan turşu, tavaya ilave edilir, ezilmiş
sarmısak ve az bir miktar biber konarak 10-15 dakika kavrulur. Sıcak
veya soğuk olarak yenebilir. Eskiden ilk yemek olarak ve mısır ekmeği
ile birlikte yeniyordu. Bir lokma ekmek tavaya uzanıyor ve parmaklar
yardımıyla bir tutam turşu alınıp ağıza getiriliyordu. Günümüzde ise
turşu kavurma, salata gibi sofraya konulmakta ve iştah açıcı olarak
alınmaktadır.
PAZI TAVALISİ VEYA PAZI KAVURMASI


Malzemeler: Dört bağ pazı, üç baş soğan veya buna denk prasa, beş altı diş sarmısak, ki kaşık tereyağı
Yapılışı: Soğanlar halka halka doğranıp yağda kavrulur. Haşlanıp
süzülen pazılar sıkılarak yağda kavrulmuş soğana ilave edilir. Ezilmiş
sarmısak ve tuz konup 10-15 dakika kavrulur.
TOMARI TAVALISI VEYA KAVURMASI


Tomari sulak yerlerde, ırmak kenarlarında kendiliğinden yetişen otsu
bir bitkidir. Yapraklan pazı yaprağı genişliğinde ve pazıdan biraz daha
serttir. Tomari kavurması Pazı kavurması gibi yapılmaktadır. Pazı ve
tomari karışımı olarak da yapilabılır.
PAZI DOLMASI


Malzemeler: Dört bağ pazı, bir bardak korkoto (Kırılmış Mısır) , iki baş soğan, iki kaşık tereyağı.
Yapılışı: Once pazılar bir kazanda haşlanıp süzülür. Doğranmış
soğanlar yağda kavrulur. Daha önce haşlanmış ve süzülmüş pazılar
doğranarak kazana ilave edilir, daha önce ıslatılmış korkoto, su ve tuz
konur, karabiber katılır, 20 ila 30 dakika pişirilir. Pirinçli ispanak
yemeği kıvamında veya biraz daha katı olur. Korkoto yerine bulgur veya
pirinç konabilir.
KARA LAHANA DOLMASI


Malzemeler: Dört bağ lahana, iki baş soğan, bir su bardağı korkoto, iki kaşık tereyağı veya iç yağı.
Yapılışı: Eritilmiş yağda soğanlar kavrulur. Doğranmış haşlanmış ve
süzülmüş lahanalar buna ilave edilir. Suyu, tuzu, ve acı biberi
konulduktan sonra 20-30 dakika kadar pazı dolması kıvamında pişirilir.
Suyu tuzu konulurken daha önceden ıslatılmış korkoto da ilave edilir.
Korkoto yerine bulgur ve pirinç de konabilir.
LAHANA HAŞLAMASI


Malzemeler: Altı bağ lahana, bir domates büyüklüğünde içyağı, bir
kase fasülye, iki kaşık mısır unu, iki kaşık tereyağı, bir kiloya yakın
kemik, bir miktar acı biber (Lav Biberi)
Yapılışı: Lahanalar önce yıkanıp temizlenir. Daha sonra elle
bükülerek doğranır, fasülye ile beraber veya ayrı ayrı haşlanır ve
süzlür. Lahana kaynatılıp süzülmezse tadı acı olur. Kazana su koyarak
bütün malzeme buna ilave edilir. Tuzu biberi konur, yarım saat
pişirilir.
EZME LAHANA VEYA VURMA LAHANA


Malzemeler: Altı bağ kara lahana, bir domates büyüldüğünde içyağı,
bir kaşık tereyağı, bir bardak içyağı, bir bardak un, az miktarda acı
biber.
Yapılışı: Once, temizlenmiş ve doğranmış lahana ve fasülye ayrı ayrı
haşlanır ve süzülürler. Mısır unu dışında bütün malzemeler ve tuz
kazana konur, kaynatılmış su ilave edilir ve pişirilir. Suyu bir başka
kapa alınıp ezme işine girişilir. Lahanayı ezmek için özel bir kutali
(Kepçe uzunluğunda düz yontulmuş ağzı dört parmak kalınlığında ve
genişliğinde bir araç) veya kepçe kullanılır ve lahana muhallebi kıvamı
alıncaya kadar ezilir. Ezme işi bitince lahanadan daha önce alınmış
olan su ve bir miktar mısır unu kazana yavaş yavaş ilave edilir ve 5
ila 10 dakika karıştırılarak kaynatılır. Ezme lahanaya damak zevkine
göre tatlı kabağı, taze fasülye, taze mısır veya pazı ilave edilebilir.

LAHANA ROHTIKOSU


Lahana rohtikosu ayrı bir yemek olmayıp ezme lahanadan yapılan bir
yiyecektir. Ezme lahanaya ufalanmış mısır ekmeği ve tereyağı katarak
kaynatilır. Eğer kavurma konursa daha lezzetli olur.
LAHANA SARMASI VEYA ETLİ LAHANA DOLMASI


Malzemeler: Altı veya yedi bağ kara lahana, üç baş soğan, bir kilo ince kıyılmış et, bir kase korkoto, maydonoz.
Yapılışı: Soğanlar ince ince doğranır. Yeteri kadar tuzla ovulur,
ince kıyılmış et, korkoto, maydonoz, tuz, su ilave edilerek dolma içi
hazırlanır, daha önce haşlanmış süzülmüş lahanayaprakları ile sarılır.
Dolmaların üzerini geçmiyecek kadar su konulup kazanda pişirilir, sıcak
servis yapılır. Kazanın en altına kemik konursa daha lezzetli olur.
Korkoto yerine bulgur veya pirinç konabilir.
ISIRGAN YEMEĞİ


Kendiliğinden yetişen ısırgan otundan yapılan yemeğin tarifi Çayeli'nden alınmıştır.
Yapılışı: Taze ısırgan yıkanır, haşlanır ve süzülür. Iki baş
kıyılmış soğan bir tencerede bir kaç kaşık yağla kavrulur, salçası ve
süzülmüş ısırganlar tencereye konur. Yeterince kaynar su ile iki bardak
süt ve tuz ilave edılır. İsteğe göre karabiber de konabilir. Isırgan
yemeğinin bazı hastalıldara yararlı olduğu söylenmektedir.
HAMSİ İLE YAPILAN YÖRESEL YEMEKLER


Bu bölümde hamsinin her yerde yapılan ızgarası, tavası ve
buğulamasından değil, yöreye özgü hamsili yemeklerden bahsedilecektir.
Bunların başlıcaları hamsili ekmek, hamsili plav, hamsi çığırtası,
hamsi köftesi ve kiremitte hamsi adları altında yapılan hamsii
yiyeceklerdir. Tuzlanarak bir aydan fazla bekletilen hamsi olgunlaşına
sardalya veya torik gibi çiğ olarak ta yenebilir. Tuzlu hamsi suya
konarak tuzu alınır, kılçığı çıkarılır, limon, maydonoz ve zeytinyağı
ile beslenerek güzel bir yiyecek olur. Sofralarımızda salata gibi
alınabilir.
HAMSİKOLİ (HAMSİLİ EKMEK)


Malzemeler: Bir bağ pazı, bir bağ taze soğan veya buna denk kuru
soğan, Bir bağ prasa yaprağı, bir iri domates büyüklüğünde içyağı, dört
bardak mısır unu, iki kaşık tereyağı, bir avuç nane, iki kase hamsi.
Yapılışı: Önceden suya konmuş hamsiler kılçıklarından ayıklanır.
Bütün sebzeler ve içyağı ince ince doğranır, elenmiş un ve kaynar su
ilave edilerek karıştırilır ve ekmek hamuru şeklinde hafifçe yoğrularak
mısır ekmeği gibi plekide pişirilir. Pişirmeden önce tuzu kontrol
edilmelidir. Hamsi ve içyağı kendiliğinden tuzlu olduğundan tuz ayarı
buna göre yapılmalıdır. Hamsili ekmeğin hamuruna su yerine kaymaklı süt
ve yumurta katılırsa daha da lezzetli olur. Sıcak olarak yenirse daha
lezzetlidir.
HAMSİ ÇIGIRTASI


Malzemeler: Bir bağ pazı, bir bağ taze soğan veya buna denk yerli
prasa yaprağı, iki bardak ince mısır unu veya buna denk buğday unu'da
olabilir, bir tas tuzlu hamsi, bir yumurta büyüklüğünde içyağı.
Kızartma için zeytinyağı yoksa tereyağı.
Yapılışı: Hamsiler önceden suya konarak ayıklanır, kılçıklarından
temizlenir, hamsi, un, kıyılmış pazı ile soğan içyağı ile
karıştırılarak ekmek hamuru gibi hafifçe yoğrulur, tuzu kontrol edilir.
Yumurta katılırsa daha iyi olur. Bir santim kalınliğında veya daha ince
yayılarak tavada kızartılir. Çığırta hamuruna köfte biçimi verilerek de
kızartılabilir.
HAMSİLİ PİLAV


Hamsili plavın ilk şekli "Hamsili Rasti" yemeğidir. Korkoto,
azmiktarda pazı veya prasa yaprağı, kılçığı alınmış tuzlanmış hamsi ile
birlikte karış tınhr, yağı konarak kazanda plav gibi ve plav kıvamına
gelinceye kadar piş irilir. Hazırlanan malzeme tepsiye konarak pleki
veya kuziııada piş irilebilir.
Hanısili Plavın Malzemesi: Bir kilo veya bir tas hamsi. (Taze veya
tuzlu hamsi olabilir), dört bardak pirinç, Uç baş soğan, bir avuç nane,
Bir buçuk bardak zeytinyağı veya tereyağı.
Yapılışı: Hamsi tuzlu ise suya konur ve tuzu alınır. Taze veya tuzlu
olsun önce hamsilerin kılçildan tenıizlenir. Pirinç yıkamp tenıizlenir,
hamsi hariç, diğer hazırlannıış malzeme ile karış tınlır, iki bardak
pirinc üç bardak su hesabıyla suyu konur. Tepsiye bir sıra hamsi
dizildikten sonra üzerine hazırlanmış malzeme konur ve en üstünede bir
sıra daha hamsi dizilir. Tepsi plekide veya fırında pişirilir. Sıcak
veya soğuk olark salatalık veya ayranla yenir.
Bu gün hamsi pilavı baharat, maydonoz , kuş üzümü ile
zenginleştirilmektedir. Hamsili pilava, kuş başı doğranmış pateteste
konabilir. Genellikle hamsili plav yapılınca başka yemek yapmaya gerek
görülmez.
PLEKIDE VEYA KIREMİTİE HAMSİ


Yapılışı: Taze hamsi başları kesilerek temizlenir ve tuzlanır. Bir
oluklu kiremit alınarak üzerine kumar yaprağı veya lahana yaprağı
serilir. Temizlenmiş hamsi yaprağm üzerine dizilir, üzeri aynı tür
yaprakla örtülür ve en üstte bir oluklu kiremit daha konarak ocağa veya
ateşe sürülür ve üzerine közler çekilerek pişirilir. Kiremit yerine
pleki de kullanılabilir. Kiremite dizilen hamsiler plekiye dizilir,
üzeri sacla örtülerek üzerine ateş yakilır ve pişirilir.
HAMSİ KÖFTESİ


Tarifi Çamlıhemşin'den alınmıştır.
Malzemeler: Bir kilo tuzlu hamsi, dört dilim bayat ekmek, üç
yumurta, yarım su bardağı mısır unu, karabiber, maydonoz, tuz ve yağ.
Yapılışı: Tuzlu hamsi akşamdan suya konarak tuzu alınır. Kılçığı
temizlenek ince ince doğranır. Bayat ekmek hamsilerin üzerine ovulur.
Karabiber, yumurta tuz konarak maydanozla birlikte iyice karıştırılıp
yoğrulur. Ceviz büyüklüğüne getirilerek tavada kızartılır.
UNLU TAVA YEMEKLERİ


MUHLAMA


Malzemeler: Üç tahta kaşığı mısır unu, üç kaşık tereyağı, bir kase tel veren peynir, İlik SU ve tuz.
Yapılış ı: Bakır bir tavada tereyağı eritilir. Mısır unu konulup
penbeleş inceye kadar kavrulur. Tavaya ilik su ve peynir ilave edilir.
Peynirin tuzuna göre tuzu ayarlanır. Hafİf ateşte karıştırılarak yağını
üzerine verinceye kadar pişirilir.
Muhlama tel veren peynirle yapılabileceği gibi hertürlü peynirle
veya minci ile de yapılabilir. Peynir ve minci sade olarak da yağda
pişirilebilir. (Buna pişirmek yerine ısıtmak demek daha doğru olur).
Yağda sade olarak pişirilen peynire peynir muhlaması, yağda sade olarak
pişirilen minciye de minci muhlaması denir.
Hemşin yöresinde bir miktar kaymak alınarak tavaya konur, ateş
üzerinde kaynatılır, içerisine yavaş yavaş mısır unu ilave edilir. Daha
sonra bir miktarda ince ince doğranmış köy peyniri konmak suretiyle
sıcak olarak servis yapılır. Bu muhlama şekline adı geçen yöremizde
"kaymak muhlaması' denmektedir.
HOŞMER


Malzemeleri: Bir litre kaymaklı süt, bir kase köy peyniri, üç tahta kaşığı mısır unu, yeterince tuz.
Yapılışı: Kaymaklı taze süt süzgeçle süzülerek bir tavaya
boşaltılır. Tava ateşe konarak kaynatılmaya bırakılır. Elenmiş mısır
unu, kaynayan süte yavaş yavaş ve karıştırılarak ilave edilir. Normal
kıvama gelince ince doğranmış köy peyniri ve tuz konur. Peynirin hoşmer
içine erimesiyle birlikte sıcak servis yapılır.
Hemşin yöresinde kaymağı alınmış süt içeresine mısır unu
karıştırılarak yapılan tava işine "Kotniyar" denmektedir. Kotniyara
peynir konmaz.
Hoşmer, muhlama gibi yenir ve yerken yağ tavada göllenir.
HAŞIL


Değişik şekillerde yapılan haşılın Salaha Bölgesinden aldığımız bir tarih aşağıda verilmiştir.
Haşıl, kavut unuyla yapılır. Kavut unu; kavrulmuş kabak çekirdeği,
kavrulmuş balli lobya (soya fasulyesi) ve kavrulmuş mısırın değirmende
öğütülmesi ile elde edilen bir undur. Tavaya yeter miktarda su ve yeter
miktarda kavut unu konarak pişirilirken sürekli karıştırılır. Bir
miktar tuz ilave edilir. Pişme işi tamamlanırken yemek de ekmek hamuru
kıvamma yaklaşır.
Dikkat edilirse, haşıl yağsız olarak pişirilmektedir. Fakat, yağla yenir.
Haşıl sıcak olarak sofraya almmakta ve ortasına bir kaşık tereyağı konularak
yenmektedir. Haş ila kaşık salan kişi, kaşığmı haşılin ortasındaki tereyağına bandırır.
Ortadaki yağ bitince aynı yere yoğurt dökülür ve yemeye devam edilir. Haş il
hangi tavada pişmişse o tava ile sofraya gelir ve servis yapılmaz.
Ikizdere'den aldığınıız bir örnek de şöyle:
Malzemeleri: Mısır unu, tereyağı, su, süt veya yoğurt.
Hazırlanışı: Mısır unu suya karıştırılarak pişirilir. İyice pişen bu
karışıma bol miktarda tereyağı kanştırılır, pişimıe işine devam edilir.
Çok katı bir kıvama gelen yemek bir miktar soğumaya bırakılır. Birazcık
soğuduktan sonra üzerine süt veya yoğurt dökülerek yenir.
ÇUMUR


Malzemeler: Sıcak mısır ekmeği, tereyağı ve mıncı.
Hazırlanışı: Sıcak mısır ekmeğinin içi yayvan bir kap içersine boşaltılır.
İçersine bol miktarda tereyağı ve tuzlu minci (Lor) katılarak karıştırılır. Mısır
ekmeğinin sıcağında yağ, ekmeğe ve minciye sirayet eder. Soğutulmadan yenir.
Sıcak ekmek bulunmadığı zamanlarda soğuk ekmek bir tavanm içine
ufaltilıp yağı ve mincisi konur. Sonra hafif ateşte ısıtılarak yağın
ekmeğe nufuz etmesi sağlanır. Böylece leziz ve besleyici bir yiyecek
elde edilmiş olur.
PEKMEZLE YAPILAN UNLU YEMEKLER


TERMONI


Termoni Yemeğinin Malzemesi: Bir buçuk bardak halli fasulye, bir
buçuk bardak renkli fasulye, bir bardak buğday unu, bir buçuk bardak
armut pekmezi, bir çay bardağı şeker
Yapılışı: Balli fasulye dört bardak su ile biraz pişirilir. Renkli
fasulye dört bardak su ilavesiyle kazana konur ve ikisi birlikte
pişinceye kadar kaynatılır. Fasulyeler piş ince sekiz bardak su ilave
edilerek su kaynaymcaya kadar ısıtılır ve buğday unu sulandınlarak
kazana ilave edilir. Bir miktar yeniden kaynadıktan
sonra da pekmezi, şekeri ve tuzu konularak beş dakika daha pişirilir. Kaselere konarak ilik veya soğuk olarak yenebilir.
Bu yemek zenginleş tirilerek de yapılabilir. Bu takdirde yemeğe bir
buçuk bardak taze mısır, bir çay bardağı bulgur, bir çay bardağı
pirinç, bir avuç karalahana ilave edilir. Armut pekmezi yerine üzüm
pekmezi veya taze şıra da konabilir.
EKŞAŞİ
Malzemeler: Iki bardak renkli veya beyaz fasulye, bir bardak buğday
unu, bir buçuk bardak armut pekmezi, bir çay bardağı pirinç, bir çay
bardağı şeker.
Yapılışı: Fasulyeler dört baıtlak su ile birlikte pişirilir.
Fasulyeler piş ince sekiz bardak su ilave edilerek ve yeniden
kaynatılarak pirinci konur, buğday unu sulandınlarak kazana ilave
edilir. Yeniden kanatılarak pekmezi, şekeri, ve tuzu konur ve yeniden
beş dakika karıştırılarak piş irilir. Kaselere boşaltılarak yenir.
PEKMEZLİ ASUDE
Yapılışı: Bir kaşık tereyağı orta bir tavada eritilir, bir başka
kapta bir su bardağı pekmez ılık su ile açılarak tavada erimiş yağa
ilave edilir. Bu şerbet üzerine bir elle yavaş yavaş mısır unu dökerken
diğer elle bu un, bir tahta kaşıkla sürekli karıştırılır. Muhlama
kıvamına gelinciye kadar bu işlem sürdürülür.
Çok az bir tuz ilave edilerek servis yapılır.
BÖREK VE HAMUR İŞİ TATLILAR
LAZ BÖREĞİ
Malzemeler: Beş yumurta, yedi su bardağı süt, beş kaşık tereyağı,
bir buçuk su bardağı şeker, bir buçuk kahve fincanı nişasta, bir buçuk
kahve fincanı pirinç unu, alabildiği kadar buğday unu, tuz.
Yapılışı: Bir kase su, iki kaşık tereyağı, bir yumurta sarısı, az
tuz, bir iki damla zeytinyağı ve alabildiğince un katılarak yoğrulur ve
ondört parçaya bölünür. Bu ondört parça ile laz böreğinin on dört
yufkası açılır.
Yapraklar arasına konacak muhallebinirı yapılışı: Süt ve şeker
kaynatildıktan sonra az tuz konur, ayrı bir kapta pirinç unu veya
nişasta, dört yumurta sarısı, bir bardak soğuk su ile iyice çırpılır,
kaynayan süte karıştırılarak ilave edilir. Piştikten sonra bir tutam
karabiber serpilir.
Yedi hamur tek tek açılır ve her bir yaprağına tereyağı sürülerek
tepsiye dizilir, üzerine önceden hazırlanmış olan muhallebi soğuk
olarak dökülür. Geriye kalan yedi hamurda tek tek açılarak ve tereyağı
süıiilerek muhallebinin üzerine dizilir. Arzu edilen şekilde kesilir,
üzerine tereyağı gezdirilerek fırına verilir.
Bir buçuk bardak şeker, bir bardak su ile hazırlanan ilik şurup,
fırından çıkan böreğin üzerine dökülür. Fındık veya cevizle
süslendikten sonra ılık olarak servis yapılır.
ENIŞTE LOKUMU
Eskiden kaynanaların damatlan için yaptıkları ve kızlarını her
ziyaretlerinde bir bohça yapıp damat evine gönderdikleri yüksek
kalorili bir pasta türüdür. Çokca yapılan bu lokunılar, gelin tarafmdan
koca evi halkına birer ikişer dağıtırdı ve bir ihtimal utanıp da
yiyemediği zamanlarda odasında gizlice yerdi.
Malzemeler: Uç su bardağı tereyağı (Margaıin de olabilir), üç su
bardağı yoğurt, altı su bardağı şeker, üç yumurta, yarım limon suyu,
yanm çorba kaşığı kaıbonat, alabildiğince buğday unu ve tuz
Yapıhşı: Şeker, yumurta ve yoğurt bir kap içine konur, şeker
eriyinceye kadar çnpilır. Şeker yağ içine erimediğinden eritilmiş ilik
yağ bu karış ima sonradan ilave edilir. Diğer yanda yarım limon suyuna
karbonat katıp karıştırarak yağh karış ima katılır ve alabildiğince un
konarak kulak memesi yumuşaklığında bir hamur yapılır. Hamur on dakika
dinlendirilir. Bu hamurdan iki yumurta büyüklüğünde parçalar alınarak
avuç arasında yuvarlayıp uzatilarak lokum şekli verilir. Yağlanmış
tepsiye birer parmak ara ile yerleştirilir, üzerine bıçakla (Z)
şeklinde kesikler atarak şekillendirilir. Plekide ekmek pişirir gibi
üzerine sac örtülerek veya kuzinada orta hararette pişirilir.
KABAK SUTLACI
Malzemeler: Ortaboy bir taze siyah kabak, bir buçuk kilo süt, bir su bardağı şeker, tuz.
Yapılışı: Kabak parçalara bölünüp kabukları soyulur, küçük küçük
doğranıp suyla pişirilir. Kepçe ile iyice ezilerek süt, şeker ve tuz
ilave edilir, on dakika kadar pişirilir, sahanlara veya taslara
boşaltılarak soğuk veya sıcak yenebilir.
PEKMEZLI KABAK
Büyük pekmez tavasmda pekmez yapılacak şıra satlerce kaynatılır,
bu-harlaş arak ş ıra siner ve tatlanmaya baş lar. Artık pekmez olması
ıçın yarım saat kadar bir zaman kalmış tır. işte o zaman daha önce
beyaz tatlı kabağmdan hazırlanmış olan kabak felileıi (Uzunluğuna
kesilmiş bir kabağm ikiye üçe ayrılmış panalan) pekmez tavasına atılır.
Kabaldar tatlilaşmakta olan şıra ile birlikte pış er, giderek kahve
rengi bir renk alarak tadlaş ir. Uzun saplı bir süzgeçle pekmez
tavasmdan toplanır. Sıcak veya soğuk olarak yenebilirler.

YÖRESEL KIYAFETLER


Gündelik yaşamda kullanılan kıyafetler ve aksesuarlar bütün
toplumlarda zamana bağlı olarak değişim göstermektedir. Bu,
sosyo-kültürel değişimin kaçınılmaz bir sonucudur. Yaşanan değişim,
toplumun geleneksel yapısının gücüne ve dış etkenlere karşı direncine
göre hızlı veya yavaş olabilmektedir.
Rize bölgesinde 1950’lerle birlikte başlayıp gittikçe etkisini
hızlandıran çay tarımının, kasabalara, köylere yönelik kalkınma
hamlelerinin etkisiyle ortaya çıkan ekonomik gelişme ile dış göç ve
modernleşme (teknoloji, iletişim, okur-yazarlık…) alanında yaşanan
hızlı yayılmanın sonucunda geleneksel giyim-kuşam tarzı değişime
uğramıştır. Bugün daha çok geleneksel (kapalı) toplum yapısını az çok
koruyan kasabalarda, köylerde, ailelerde ve toplumun yaşlı kesiminde
görebiliyoruz. Kent ve ilçe merkezlerinde ve de toplumun genç-orta
kuşaklarında modern yaşamın giyim-kuşam tarzı hakimdir. Geçmiş yıllarda
kıyafetlerin çoğunluğu bölgede imal edilen kumaşlardan (Rize Bezi,
Tilo…) yapılmaktayken günümüzde daha çok dışardan satın alınan
kumaşlarla yapılmaktadır.
Kadın Kıyafetleri


Yöre kadını gündelik işlerini yaparken rahat çalışabileceği giysiler
giymektedir. İçten "foga" denen elbise, etek buluz veya köynek giyilir.
Bunun üstüne kokneç bağlanır. Alta uzun çorap ve lastik ayakkabı
(eskiden çarık) üstte ise bele dolaylık dolanır, başa önce tülbent veya
çember onun üstüne de makaslı peştamal ya da puşi bağlanır. Arkadan
saran kalın kuşak , gün boyu ıslak zeminde çalıştığından onu oturduğu
yerin zararından korumakta, uzun çorapları ıslandığında her gün
değişimi kolaylaştırmakta, önlükleri peştemali ise yine günlük işlerden
kıyafetlerinin kirlenmesini , yıpranmasını önlemektedir .
Takı olarak altın beşi birlikler, bilezikler, taşlı altın yüzükler ve 22’lik lira diye adlandırılan küpeler mevcuttur.
Dolaylık


Eni 130 cm boyu 80 cm civarında olan ve bele sarılan bir
aksesuardır. İki renkli ve geniş paftalı olarak dokunur. Bele dolandığı
için dolaylık adını almıştır.
Bulüz: Genellikle Rize bezinden yapılır. Robadan büzgülü, hakim
yakalı, uzun kollu, manşetli veya manşetsiz bir beden giysisidir.
Kokneç


Önlük özelliği taşıyan bir giyecektir. Genellikle ince siyah
kumaştan yapılan kokneçlerin kenarları işlemelidir. Ön kısımlarına cep
konabilir.
Köynek (Gömlek)


Keten kadife gibi kumaşlardan yapılan, kollu ve diz kapağı altına
kadar uzanan bir özelliğe sahiptir. Daha çok Hemşin ve çevresinde
kullanılmaktadır.
Elbise (Foga)


Desenli ve çiçekli kumaşlardan yapılan bedeni düz, kolları uzun,
belden aşağı büzgülü, etekleri fırfırlı uzun bir elbisedir. Yukarıdan
makaslı peştamal ve aşağıdan dolaylık elbiseyi örter.
Makaslı Peştamal


Başa örtülen büyükçe bir örtüdür. Boy kenarları kalın, orta
bölümleri ince düz çizgili şekilde uzanır. Enine olan kenarı
püsküllüdür.
Etek


Desenli kumaştan yapılan, belden lastikli, etekleri fırfırlı, sutaşı ile süslü uzunca bir giysidir.
Erkek Kıyafetleri


Erkek giyiminde alttan şalvar, "şıkva şalvar" veya "zıpka" denilen
üstü bol, dizden aşağısı dar bir giysi giyilir. Üste ise gömlek, yelek
ve ceket giyilir. Ayağa yün çorap, ayakkabı olarak da "çapula" veya
"çarık" giyilir. Başa "kudi" ve "kukula" denen başlıklar takılır. Bu
başlıklarda uzunca bir bağ da olabilir.
Kukula


Lacivert veya siyah renkli pamuklu kumaştan yapılan bir erkek
başlığıdır. Başa giyilen bölüm üçgen şeklindedir. Üçgenin ortası sutaşı
ile süslenmiştir.
Gömlek


Geçmişte, yöresel kumaşlardan yapılan gömlekler genellikle uzun
kollu, önden düğmeli, hakim yakalı veya sıfır yakalı olarak
dikilmektedir.
Şalvar (Zıpka)


Arka ağı ve üst kısmı bol, dizden aşağısı dar olan bir giysidir.
Beline ip ya da lastik geçirilen şalvarın yan dikişleri, yırtmaç ve
paça ağızları su taşı ile temizlenip süslenmektedir.
Yelek


Yelekler model olarak ekseriyetle kolsuz, sıfır yaka ve önden çift
düğmelidir. Sol göğüs hizasında ve etek bölümlerinde cepler bulunur.
Yeleğin arka kısmı öne nazaran daha bol olur. Bu bolluk arka kısma
enlemesine tutturulmuş olan bel kemeri veya bağcıkla ayarlanabilir.
Ceket


Boyu yelekten daha uzun olan ceketler önden V yakalı ve düğmeli
olur. Kolları düz ve uzundur. Her iki yanda cepleri vardır. Kenar
kısımları sutaşı ile süslenebilmektedir.

GELENEK – GÖRENEK VE İNANÇLAR


Geçiş Dönemleri (Özel Günler)


Geçiş dönemleri olarak adlandırdığımız “doğum, evlenme ve ölüm”
olayları bütün insan topluluklarında, gerek geçmişte ve gerekse de
günümüzde büyük bir öneme sahip olmuştur. Bu süreçlerle ilgili çeşitli
inanışlar ve pratikler uygulanmıştır. Toplumlar geçmişten
getirdikleriyle, o an da içinde bulunulan dinsel yapının değer ve
pratiklerini bağdaştırarak “doğanı” karşılamış, “evlenenleri” onaylamış
ve desteklemiş, “öleni” ise uğurlamışlardır.
Rize bölgesinde de bu dönemlerle ilgili pek çok inanış ve uygulama
mevcuttur. Yöreden yöreye kimi farklılıklar gösterse de biz burada
genelleme yaparak kısaca anlatmaya çalışacağız.
Doğum


Doğum öncesinde bebek için kıyafetler ve beşik hazırlanır. Beşiği
kız tarafı hazırlar (Pazar). Doğum, günümüzde genellikle hastane de
olur ama geçmişte olduğu gibi “ebe nine”ler tarafından da
yapılabilmekte. Doğum yapan kadın, “albasması”na karşı korunur. Doğum
günü uzun süre uyuması engellenir. Çeşitli nesneler (nazar boncuğu,
ip..) kullanılarak korunur. Lohusanın sütünün bol olması için “loğusa
şerbeti” yapılır.
Bebeğin doğumundan 7 gün sonra bebek “yedilenir”. Yani bebeğin ve
annesinin temizliği yapılır. Eğer anne ilk bebeğini dünyaya getirmişse
“beşik alayı” yapılır. Annenin ailesi tarafından hazırlanan beşik ve
çeşitli hediyeler eşliğinde bebek görmeye gidilir. Beşik alayıyla
gelenlere yemekler verilir.
Üzülmeyi Kaldırma: Loğusalık dönemi ağır geçen kişi “üzülmüş”
oluyor. Bu durumda “üzülmeyi kaldırma” işlemi yapılıyor. Şöyle ki;
terazinin (el terazisi) bir kefesine kuran, diğerine su konuyor. Üstü
örtülü hastanın başına, yüreğine, dizine, ayağına su olan kefe okunarak
değdiriliyor. Çok üzgün olduğu için su dökülmüyor, sonunda da su
hastaya içiriliyor, böylece hasta ayağa kalkıyor. (Çayeli / Sefalı Köyü)
Dolala: Loğusa bir kadın ağır bir iş yaparak hastalanırsa buna
dolala denir. Loğusayı iyileştirmek için ayağı ete bastırılır veya
tütsü yapılır. (Pazar)
Evlenme


Günümüzde her ne kadar gençlerin fikri alınsa da görücü usulüyle
evlenme vardır. Ancak kız istemediğinde kaçma, kaçırma da
görülebilmektedir. Bazı yerlerde “kız çekme” de denilmektedir. Azda
olsa “berdel evlilik” vardır. “Başlık parası” ve “beşik kertme” eskiden
olmasına rağmen şimdi yoktur. Önceden beri yabancıya kız verme ve
yabancıdan kız almadan kaçınılmıştır. Ama şimdi bu düşüncenin önemini
yitirdiğini görüyoruz.
Evlilik seremonisi genelde şu şekilde yapılır:
Kız istenir, söz kesilir, düğün günü kararlaştırılır. Düğüne davet
için davetlilere “lokum” adı verilen kurabiyeler gönderilir. Düğünden
önceki akşam kız evinde “kına gecesi” yapılır. Bu geceye yakın
akrabalar koç getirdiklerinden “koç akşamı” da denir. Yine düğünden
önce, kız oğlan evine, oğlan da kız evine bohçalar gönderir. Düğün günü
gelin alayı oğlan evine geldiğinde, damat alayı karşılar, gelinin
üstüne para ve çerez serper. Bu arada karşılama esnasında silahlar
atılır. Genellikle düğün akşamında imam nikahı kıyılır. Düğünden üç gün
sonra gelin evine gidilir. Çamlıhemşin yöresinde gelin damat evine
yengesiyle birlikte gelir ve ilk 4-5 gün yengesi gelinin yanında kalır.
Bu süreç gelinin yeni evine alışma süresidir, yengesi ona yardımcı olur
ve bu zaman zarfında gerdek olmaz. Alışma süresinin sonunda gelin evine
ziyarete gidilip gelindikten sonra gerdek olur.
Rize’de daha önceleri “damat” yerine “enişte” tabiri kullanılıyordu.
Koca adayına “enişte” deniyordu. Enişte sofrası, enişte lokumu, enişte
daveti gibi ifadeler hep damat kastedilerek kullanılıyordu. Enişteye,
yani teyzenin kocasına ise “dayı” deniliyordu.
Dondarcı: Düğün yemeğini pişiren kadınlara dondarcı denir.
Elbise Kesmek: Kız ve erkek tarafı düğünden bir süre önce
birlikte düğün alışverişi yaparlar. Elbiseler ve takılar alırlar. Buna
elbise kesmek denir.
Enişteyi Bağlama: Düğün günü damadın arkadaşları damadı
kollarından ve ayaklarından sandalyeye bağlarlar. Kaynana bir tepsi
baklava göndererek damadı bu durumdan kurtarır.
Kapılık: Gelin erkek evine gelince eve girmeden önce gelinin
kardeşi gelin için kapılık (hediye) ister kayınbaba veya kaynana
genelde ahırda bulunan hayvanlardan birisini geline kapılık olarak
hediye ederler. Hediye edilen gelinin malı sayılır.
Ölüm


Ölüm bütün toplumlarda, geleneksel olanla dinsel olanın birbirine
karıştığı mistik bir olaydır. Rize’de de İslamiyet’ten gelen
kurallarla, geçmişten gelen pratikler ve inanışlar ölüm öncesiyle
sonrasında yapılan uygulamalarda kendini gösterir.
Ölüm ani olmamışsa, ölmek üzere olan kişi mümkünse sağ yanı üstüne
çevrilir ve yüzü kıbleye döndürülür. Onun başucunda Kur’an okunur,
dualar edilir. Ölüm gerçekleştikten sonra ağzı bağlanır, aynı şekilde
ayak başparmakları birbirine bağlanır. Ölü yıkanıp kefenlendikten sonra
(Geçmiş yıllarda kefen bezi olarak “kendir bezi (feretiko-porça)”
kullanılırdı.), genelde öğle namazının ardından cenaze namazı kılınır
ve defin işlemine geçilir.
Rize bölgesinde genellikle cenazeler tabutla gömülmektedir. Pazar
bölgesinde daha çok kadınlar tabutla gömülür. Tabut mezara
indirildikten sonra tabutun üstü kalaslarla kapatılır (Bu kalaslara
yörelere göre “ğoncidi, ferçan, hatel, okoresğu” gibi isimler
verilmektedir.) ve ardından da mezar toprakla doldurulur. Bu sırada
hoca Yasin’i şerif okur ve ardından da “telkin” çağırır.
Cenaze evinde üç gün boyunca yemek pişirilmez, komşular yemek getiriler. Ölümün 40’ncı veya 50’inci gününde mevlit okutulur.
Ölümle İlgili Bazı İnanışlar:
Pardi (çakal) bağırması, ölüm habercisi sayılır.
Ölüm döşeğindeki kişinin yanında yüksek sesle konuşulmaz, gürültü
yapılmaz. Çünkü o çok zahmet çekmekte, şeytan onunla uğraşmaktadır.
Ölünün şişmemesi için karnının üstüne bir demir parçası konur.
Eğer ölünün yüzü kızarmış, gözü göğermiş ise o insanın günahkar
olarak öldüğü kabul edilir. Eğer ağzı sıkı, yüzü gülümsüyor ise ona
ahirette kavuşacağı nimetler teşhir edilmiş demektir.
Ölümün 52’inci günü etin kemikten ayrılmaya başladığı gündür.
Ölü odasında 40 gün boyunca ışık yakılır ve su bulundurulur.
Hayatın Çeşitli Alanları İle İlgili İnanış ve Pratikler


Güneş Duası


Rize’nin özellikle yüksek kesimlerinde, yaylalarda yapılan bir
uygulamadır. Bölgede hava uzun süre kapalı kaldığı zaman, sisin
(bulutların) dağılması ve güneşin yüzünü göstermesi için “güneş duası”
yapılır.
Bir çalı süpürgesine kollar takılıp elbise giydirilir (özellikle
kırmızı olur) ve başına puşi bağlanır. Hazırlanan bu kuklaya
(korkuluğa) “bubirdak, ebe bubrik, bublik, ablik-bublik” gibi isimler
verilir. Çocuklar bubirdağı alıp, maniler söyleyerek kapı kapı dolaşır
ve un, yağ, tuz, şeker, kaymak gibi yiyecekler toplarlar.

• “Baba bubrik ne ister
  
• Allah’tan güneş ister
  
• Veren cennet hatuni
  
• Vermeyen cehennem kütuği”
  
• 
  
• “Bubirdağım bur ister
  
• Kaşık kaşık yağ ister
  
• Kadelden kaymak ister
  
• Un torbasından un ister
  
• Kintamandan tuz ister
  
• Allah’tan kırmızı güneş ister.”
  
• 
  
• “Ablik-bublik ne istersin?
  
• Bir kaşık yağ isterim
  
• Tekneden kaymak isterim
  
• Verene bir koç oğlan
  
• Vermeyene kör, topal kız
  
• O da yansın ateşe.”
  

Toplanan yiyeceklerden helva ve höşmeri yapılıp yenir. Yemekler
pişerken yağından, suyundan çevreye ve havaya atılarak “Allah’ım yarın
kırmızı güneş ver” denir.
Güneş ve Ay Tutulması


Güneş ve ay tutulduğu zaman kötü güçlerin güneşin ve ayın önünü
kestiğine inanılır. Bunları kovmak için silahlar atılarak, tenekeler
çalınarak, bağırıp çağırarak, iftar borusu* çalınarak gürültü yapılır.
Böylelikle kötü güçlerin korkup kaçacağına ve güneşle ayın önünün
açılacağına inanılır.
* İftar Borusu: Bölgede dağ köylerinin dağınık olmasından
dolayı, geçmiş yıllarda, iletişim (televizyon, telefon v.b.)
olanaklarının olmadığı zamanlarda, camiden okunan ezanın bütün evlerden
duyulması mümkün olmazdı. Ramazan aylarında iftar vaktini herkese
duyurabilmek için gür sesli bir boru öttürülürdü. Bu boruya “iftar
borusu” denir. İftar borusu son yıllara kadar özellikle Ardeşen’in
yüksek köylerinde kullanılmıştır.
Batıl İnançlarla İlgili Örnekler

• Çocuklar eğilip bacakları arasından bakarlarsa, o eve misafir geleceğine inanılır.
  
• Yeni evliler gece dışarı çıkarsa cin çarpar.
  
• Arazisine kamış fidanı dikenin erkek çocuğu olmaz.
  
• Evin hayvanı bağırıp ağlarsa, ev halkından biri ölür.
  
• Eskiden
  14 ocak günü yılbaşı sayılıyordu. Bazı yerlerde buna “kocakarı
  yılbaşısı” deniyordu. Bu günde ip satın alırsan bütün yıl yılan
  göreceğine inanılır.
  
• Kurban bayramında et ev içine
  alınacağı zaman loğusa ve bebek ayağa kaldırılır. Yoksa kurban etinin
  lohusayı ve bebeği basacağına inanılır.
  
• Yürüyemeyen çocuklar ocağın üzerine asılı olan zincirden yedi kez geçirilir.
  
• Süpürgeyi üzerine süpürmek, erkek kardeşe kötülük getirir.
  
• Elçiliğe giderken iç çamaşırını ters giyenin işi olur.
  
• Düğünlerde lahana dolması içine para konur. Para kime çıkarsa o zengin olur.
  
• Yürüyemeyen,
  geç yürüyen çocuklara “basılmış” denir. Çocuğu yürütmek için ayaklarına
  ip bağlanır ve caminin kapısına getirilir. Namazdan çıkan ilk kişiye bu
  ip kestirilir. Böylelikle çocuğun yürümesini engelleyen bağın
  çözüldüğüne inanılır.
  
• Yeni gelin koca evine geldiği zaman kucağına, anne ve babası sağ olan erkek çocuk oturtulur. Gelinin erkek çocuğu olsun diye.
  
• Kulak çınlaması, birinin öleceğine işarettir.
  

Halk Hekimliği


Halk hekimliği yılların deneyimi ve bilgi birikimi ile meydana
gelmektedir. Günümüzde geleneksel yollarla tedavi uygulamaları azalmış
olsa da varlığını sürdürmektedir. Bu yöntemlerin birçoğunun faydalı
olduğu bilimsel olarak da kabul görmektedir, hatta bilimsel tıp
alanındaki çalışmalarda halk hekimliğinin verilerinden
yararlanılmaktadır. Tabi bunun yanında, deneysel (bilimsel) bir temele
dayanmayan, genellikle nazar, muska, dua, okuyup üfleme gibi manevi
tedavi yolları da mevcuttur.

• İltihaplı yaralar için; ham sabun rendelenip yumurta ile
  çırpılır ve sulu bir hamur elde edilir. Bu hamur yaranın üstüne konup
  temiz bir bezle bağlanır.
  
• Vücutta meydana gelen çürüklerin üzerine dövülmüş zeytin konur.
  
• Bağırsak parazitlerini temizlemek için, karayemiş çekirdeği ile bal karıştırılıp yedirilir.
  
• Kulak ağrısı olanların kulaklarının içine sarımsak ısıtılıp konur.
  
• Mide ağrılarını gidermek için kardelen çiçeği yedirilir.
  
• Gece altını ıslatan çocuklara eşek sütü içirilir veya yumurta, kabuğuyla birlikte yedirilir.
  
• Cıva, göztaşı ve gazyağı karıştırılarak hayvanlara ve elbiselere sürülür. Böylece bitler ve diğer asalak böcekler yok edilir.
  
• Yanıklara zeytinyağı ile deniz suyu karıştırılıp sürülür.
  
• Taze karaağaç yaprağı dövülüp kanayan yaranın üzerine konursa akan kanı durdurur..
  
• Mısır püskülü veya kiraz yaprakları kaynatılıp içilirse böbrek taşlarını düşürür.
  
• Cuma günleri cami minberinin altından geçmenin hastalıklara iyi geldiğine inanılır.
  
• Mayıs ayının ilk günlerinde yağan yağmur saçların gelişmesini sağlar.
  

ADRESE DAYALI NÜFUS KAYIT SİSTEMİ 2007 SONUÇLARI


İLÇELERE GÖRE ŞEHİR VE KÖY NÜFUSLARI İLÇE TOPLAM ŞEHİR KÖY Toplam Erkek Kadın Toplam Erkek Kadın Toplam Erkek Kadın Toplam 316.252 155.580 160.672 197.167 97.122 100.045 119.085 58.458 60.627

Merkez	133.258	65.805	67.453	94.800	46.820	47.980	38.458	18.985	19.473
Ardeşen	38.524	18.972	19.552	26.762	13.183	13.579	11.762	5.789	5.973
Çamlihemşin	6.023	2.910	3.113	877	433	444	5.146	2.477	2.669
Çayeli	42.109	20.851	21.258	25.205	12.505	12.700	16.904	8.346	8.558
Derepazari	7.651	3.732	3.919	4.273	2.078	2.195	3.378	1.654	1.724
Findikli	15.556	7.644	7.912	9.909	4.833	5.076	5.647	2.811	2.836
Güneysu	12.616	6.200	6.416	4.442	2.116	2.326	8.174	4.084	4.090
Hemşin	2.342	1.119	1.223	1.580	762	818	762	357	405
İkizdere	6.034	2.993	3.041	2.109	1.076	1.033	3.925	1.917	2.008
İyidere	8.663	4.190	4.473	4.904	2.393	2.511	3.759	1.797	1.962
Kalkandere	12.712	6.240	6.472	5.670	2.816	2.854	7.042	3.424	3.618
Pazar	30.764	14.924	15.840	16.636	8.107	8.529	14.128	6.817	7.311

BELEDİYE TEŞKİLATI OLAN YERLEŞİM YERLERİNİN NÜFUSLARI İlçe Belediye Toplam Erkek Kadın

Merkez	RizeBelediyesi	94.800	46.820	47.980
	GündoğduBelediyesi	6.213	3.050	3.163
	MuradiyeBelediyesi	2.326	1.131	1.195
	KendirliBelediyesi	3.331	1.640	1.691
	ÇaykentBelediyesi	2.165	1.078	1.087
Ardeşen	ArdeşenBelediyesi	26.762	13.183	13.579
	TuncaBelediyesi	2.034	977	1.057
Çamlihemşin	ÇamlihemşinBelediyesi	877	433	444
Çayeli	ÇayeliBelediyesi	25.205	12.505	12.700
	BüyükköyBelediyesi	3.289	1.650	1.639
	MadenliBelediyesi	2.352	1.194	1.158
Derepazari	DerepazariBelediyesi	4.273	2.078	2.195
Findikli	FindikliBelediyesi	9.909	4.833	5.076
Güneysu	GüneysuBelediyesi	4.442	2.116	2.326
Hemşin	HemşinBelediyesi	1.580	762	818
İkizdere	İkizdereBelediyesi	2.109	1.076	1.033
	GüneyceBelediyesi	1.317	648	669
İyidere	İyidereBelediyesi	4.904	2.393	2.511
Kalkandere	KalkandereBelediyesi	5.670	2.816	2.854
	YolbaşiBelediyesi	1.420	697	723
Pazar	PazarBelediyesi	16.636	8.107	8.529