1-EKONOMİK KALKINMA
1.1. Ekonomik Kalkınmanın Tanımı:
“Ekonominin gösterdiği belirtilere göre tanımlanabilen,bundan da anlaşılabileceği gibi kesin sınırları belli olmayan,ancak bazı par itelerin(milli gelir,yurtiçi hasıla vb..)belirli seviyelerde seyretmesiyle kendini gösteren bir olgudur diyebiliriz.Par itelerin en belirgini milli gelirin devamlı ve reel olarak artmasıdır.” Ekonomik kalkınmadan çeşitli anlamlar çıkarabiliriz,bu anlamları ekonomik enstrümanlardaki değişmelerden yani bazı kriterlerdeki değişmelerden bulabiliriz ama milli gelirdeki artış kişilerin yaşama standartlarının iyileşmesi anlamına gelir.Direkt olarak kişileri etkiler,bu şunun gibi bir şey enflasyon oranı :%25 diyelim,dolarda bir önceki aya göre :%5 değer kaybetti ama bu reel olarak bize halka bir şey getirmedi.Bu yıl sonu itibariyle tüm fiyatlar genel seviyesini etkilediği zaman biz onun farkına varırız.Hayat standartlarımız arttıkça,tasarruf imkanları artar,bu şekilde milli gelirin bir kısmı yatırımlara dönüşür.Bu şekilde müteşebbis ruha sahip kişilerin ortaya çıkması sağlanır.Müteşebbislerde dönen çark içerisinde kitle halindeki tasarrufları yatırımlara aktararak üretim hacimlerini arttırırlar.Burada ulusal üretimin artması için ekonomik müdahale gereklidir.Bu müdahale sayesinde birbirleriyle rekabet edebilecek düzeyde firmaların oluşmasını sağlayacaktır.Bu şekilde ekonomi milli bir bütünlüğe kavuşmuş olacaktır.Bunların sonucunda sanayileşme ortaya çıkacaktır,iş gücü pazarlarının kurulması ekonomik kalkınmayı temsil eden özelliklerin ortaya çıkmasını sağlayacaktır.
1-1 Ekonomik Kalkınmanın Mekanizması:
Kalkınma mekanizmasına değinmeden önce kalkınma için planlamanın şart olduğunu söylemek gerekiyor.Gelişmesini tamamlamış batı ekonomilerinde milli gelir yılda %2,3 artış göstermektedir.Buna bağlı olarak da nüfus artış hızı çok düşük seviyededir bu verilerde bu ülkelerin kalkındığını göstermektedir.Kalkınmış ekonomiler,uluslar arası ekonomik dayanışma fikrine bağlı olarak geri kalmış ülkelere hibe ve kredi şeklindeki yardımlarla destek olmaya çalışmaktadırlar.Bu ülkelerin yapmış olduğu yardımlarda boşa çıkmaktadır.Bunun nedeni ise kalkınma planının mevcut olmamasından dolayı bir sonuç getirememektedir.Ekonomik kalkınmanın mekanizması,yani üretim faktörlerinin birbirleri arasındaki üretim ilişkilerini,bu ilişkilerin çalışma sistemini bilmedikleri için tutarlı bir ekonomik kalkınma planı hazırlayamamışlardır.Ekonomik kalkınmanın sağlana bilmesi için ekonomik kalkınma mekanizmasının oluşması gerekir ve buna işlerlik kazandırılmalıdır aksi halde üretime dönüşmeyen her tülü gelir,kalkınmaya katkıda bulunmayacağı gibi olumsuz bir etkiye de sahip olacaktır.Bunlardan dolayı,geri kalmış ekonomilerin kalkınmalarını bir plan çerçevesinde kalarak sapmalara fırsat vermeden yürütmeleri zorunludur.
1-3 Ekonomik Kalkınmayı Etkileyen Faktörler:
Ekonomik kalkınmanın ön şartları vardır.Bu şartların yerine getirilmesi gerekir.Yani,kalkınmayı düşünen ülkede,halkın ekonomik kalkınmayı arzulaması,istemesi gerekir.Bu arzu içinde ortak hareket etmek gerektiğine inanıyorum.Sosyal,ekonomik,politik ve kültürel müesseselerin ekonomik kalkınmaya mani olmamaları gerekir.Tam yeri gelmişken buna bir örnek vermek istiyorum;geçenlerde MÜSİAD’ ın başkanının yapmış olduğu bir konuşma daha doğrusu ekonomi bakanının bir sözü üzerine ortaya attığı bir polemik konusu vardı. “Ekonomik kalkınmada öncelik verilmesi gereken konunun enflasyonu düşürmek olduğunu” savunuyordu.Bu yanlış bir tutum değil ama ekonomi bakanı da “büyümeye öncelik vereceklerini”söyledi.İkisi birlikte ele alınacağına konunun bir tarafından bakarak polemik yaratıldı ve biz birkaç gün acaba büyümeyerek enflasyonumu düşürsek diye aptalca bir fikre sahip olduk.İşte kalkınma için önemli olan birliktelik karşı fikirlerin tartışılması son derece normal ama bunu yapan gerçekte ekonomide tek söz söyleme yetkisi kendisinin olan birisiyle,önemli bir gurubun başkanı olunca biraz daha dikkat etmek gerekiyor kanısındayım.Böyle bunun gibi faktörler,ekonomik kalkınmaya engel teşkil edecek bir özellik taşırsa,halk iktisaden kalkınmanın imkansız olduğunu bilir ve herhangi bir çalışma üretim faaliyeti içine girmez. Borsanın durumu ortada siyasi olaylardan çok çabuk etkileniyor.İktisadi ve sosyal faktörleri biraz daha açacak olursak;a)Ekonomik Faktörler b)Sosyal Faktörler
a)Ekonomik Faktörler
Sanayiinin gelişmemiş olması,modern teknolojinin yokluğu kaynakların rasyonel kullanımını etkilemektedir.Tasarruflar yetersizdir.Kredi kurumları organize edilmemişlerdir.Bankacılık sistemi rantabl çalışmamaktadır.Vergiler kalkınmayı yatırımları etkilemektedir.Yani vergi sistemi bozuktur,girişimciyi destekleyeceği ,yatırıma teşvik edeceği yerde onu kaçırmaktadır.Ayrıca ekonomik kalkınmanın en önemli şartı da bir ülkenin ulaşım ağının gelişmiş olmamasıdır.
b)Sosyal Faktörler:
Kamu idaresinin iyi çalışmaması ,bilgisiz kişilerin çalışıyor olması,ekonomi anlayışının olmaması.Daha çok rüşvet, kaytarmacılık, suiistimallerin olması.Yetersiz eğitim,düşük kültür seviyesi gibi faktörlerde ekonomik kalkınmada etkilidirler.
1-4 Ekonomik Kalkınmanın Aşamaları:
Ekonomik kalkınmanın başlatılabilmesi için ilk iş,ekonomik kalkınmaya engel olan faktörlerin ortadan kaldırmak ve düzgün bir zemin hazırlamaktır.Bu engelleyici faktörler reformlar yoluyla kaldırılabileceğine inanan görüş olduğu gibi reformlarla kaldırılmasının imkansız olduğunu savunan görüşte vardır.Reform taraftarlarına göre ekonomi eski düzenin olumsuz yönlerinden ayıklanarak gelişme yolunda yeni safhalar kat edilebilir.Ekonominin tabii dinamikleri bunu başaracak güçtedir.Bu tartışmaların içinde nasıl yol izleyeceğimize gelince ;yapılacak ekonomik ve sosyal reformlar hangi alanları kapsayacaktır? Sorusuna cevap aramak gerekir bunlar;Ekonomik alanda yapılacak reformların başında vergi reformu gelmektedir.Vergi reformuyla kalkınmaya sağlıklı finanssal kaynaklar sağlanabileceği gibi,sosyal alanlarda yapılacak reformları da dolaylı bir şekilde gerçekleştirebilmek bakımından önemlidir.Kalkınmanın gerçekleştirilebilmesi için sadece vergi reformu da tek başına yeterli olmaz.Vergi reformunu destekleyici,kuvvetlendirici,daha başka safhalarda reforma da ihtiyaç duyulmaktadır.Bunlar bir makin anın dişlileri gibi birbirlerini tamamlamalıdır.Aksi takdirde bir sonuç alınamaz.Vergi reformundan sonra para ve kredi kurumlarının düzenlenerek ekonomik kalkınmaya katkıda bulunabilecek hale getirilmesi gerekir. Para ve sermaye piyasalarının durumuna 3.bölümde değineceğim.Burada yatırım ve kalkınma bankalarına ihtiyaç vardır.Yatırım ve kalkınma bankalarının bir ülkenin ekonomisinde çok önemli yeri vardır.Ancak ülkemizde tam anlamıyla görevini yerine getirememektedir.Son çıkan olaylardan sonra suiistimal edildiği ve geniş tabanlı değil de belli bir kesime yönelik olduğu ortaya çıktı.Ayrıca bu kurum bölgesel ihtiyaçlara göre değil ekonominin tümüne ihtiyaç verecek şekilde yapılmalıdır.Devletin daha sonra alt yapıya önem vermesi gerekmektedir.Organize sanayi bölgeleri teşvik edilmeli ve onlara gerekli olanaklar sağlanmalıdır.Daha sonra sosyal alanda reformlar yapılmalıdır.Bu işlemlerin yapılması kamu iradesine bağlıdır.Böyle olduğu içindir de güçlü bir kamu iradesine gerek vardır.Bu irade kalkınmayı desteklerken faaliyetleri takip etmeli ,güçlü ve kararlı olmalıdır.Bu aşamalardan sonra yatırımlara geçildiğinde Gayri Safi Milli Hasıla ‘da ki artış kadar yatırım yapmak ekonomik kalkınmayı hızlandıracak ve yüksek seviyelere çekecektir.Ekonomik kalkınmada üç sınıf vardır.Bunlar;idareci,müteşebbis ve bilim adamı sınıfıdır.Bunlardan idarecilerin bazı engelleri ortadan kaldırması topu müteşebbislere atması anlamına gelir,müteşebbislerin yatırımlar yaparak ekonomik kalkınmaya katkıda bulunmaları,bu kalkınmaya fikirleriyle ışık tutarak yol gösterecek bilim adamları bu kalkınmanın devamlı olmasını sağlayacaktır.
1-5 Ekonomik Kalkınmanın Finansmanı:
Ekonomik kalkınmanın finansmanı ilk önce finansman ihtiyacının tespitiyle başlar,fakat ben bu teorik bilgilere girmeyeceğim,benim değinmek istediğim bu finansman sağlanırken Kalkınma planlarından yararlanmanın önemi,ne kadar yararlı olduğunun tespit edilmesidir.Bu kalkınma planları yapılırken Sermaye/Hasıla Oranının tespit edilmesi önemlidir.Buna da makro açıdan bakacak olursak planlı dönemde yapılacak yatırım miktarının hesaplanması olacaktır.Bu finansmanı sağlarken geçmiş dönemdeki verilerden ,yatırım ihtiyacından ,konjonktür el yapının durumundan ve nüfusun yoğunluğu en önemli etkenlerdendir.
2-Verginin Tanımı
2-1 Verginin Tanımı ; “Vergi kamu gelirler türlerinin en önemlisi ve başta gelenidir.Devletin vergi yoluyla topladığı gelirlerin toplam kamu gelirleri içerisindeki payı önemli bir yer işgal etmektedir.Maliye teorisinde,üzerinde en çok durulan kavram vergidir.
En kısa tanımıyla vergi;Devletin,kamu harcamalarını karşılamak amacıyla toplumu meydana getiren kişi ve kurumlardan,ödeme güçlerine göre,karşılıksız zorla aldığı ekonomik değerdir.Verginin karşılıksız oluşu en önemli özelliğidir.” Verginin tanımı içinde gerçek amacının belirtilmiş olduğu görülmektedir. Kamu hizmetlerini yapmak ve bunlardan doğacak giderleri karşılamak için yükümlülerden alınmaktadır,böyle bir tanımlama da temel amacının yanında,başka amaçlarda yer aldığı görülmektedir.Verginin asıl amacı mali olmasına rağmen,iktisadi,sosyal, sağlıkla ilgili, ahlaki,dini olmak üzere bir çok amacı vardır.
2-2 Verginin Amaçları:
Verginin amaçları dediğimiz de yukarıda saydığım amaçları vardır.Ama ben Mali ve Ekonomik amaçlarına değinmek istiyorum.
1.1. Ekonomik Kalkınmanın Tanımı:
“Ekonominin gösterdiği belirtilere göre tanımlanabilen,bundan da anlaşılabileceği gibi kesin sınırları belli olmayan,ancak bazı par itelerin(milli gelir,yurtiçi hasıla vb..)belirli seviyelerde seyretmesiyle kendini gösteren bir olgudur diyebiliriz.Par itelerin en belirgini milli gelirin devamlı ve reel olarak artmasıdır.” Ekonomik kalkınmadan çeşitli anlamlar çıkarabiliriz,bu anlamları ekonomik enstrümanlardaki değişmelerden yani bazı kriterlerdeki değişmelerden bulabiliriz ama milli gelirdeki artış kişilerin yaşama standartlarının iyileşmesi anlamına gelir.Direkt olarak kişileri etkiler,bu şunun gibi bir şey enflasyon oranı :%25 diyelim,dolarda bir önceki aya göre :%5 değer kaybetti ama bu reel olarak bize halka bir şey getirmedi.Bu yıl sonu itibariyle tüm fiyatlar genel seviyesini etkilediği zaman biz onun farkına varırız.Hayat standartlarımız arttıkça,tasarruf imkanları artar,bu şekilde milli gelirin bir kısmı yatırımlara dönüşür.Bu şekilde müteşebbis ruha sahip kişilerin ortaya çıkması sağlanır.Müteşebbislerde dönen çark içerisinde kitle halindeki tasarrufları yatırımlara aktararak üretim hacimlerini arttırırlar.Burada ulusal üretimin artması için ekonomik müdahale gereklidir.Bu müdahale sayesinde birbirleriyle rekabet edebilecek düzeyde firmaların oluşmasını sağlayacaktır.Bu şekilde ekonomi milli bir bütünlüğe kavuşmuş olacaktır.Bunların sonucunda sanayileşme ortaya çıkacaktır,iş gücü pazarlarının kurulması ekonomik kalkınmayı temsil eden özelliklerin ortaya çıkmasını sağlayacaktır.
1-1 Ekonomik Kalkınmanın Mekanizması:
Kalkınma mekanizmasına değinmeden önce kalkınma için planlamanın şart olduğunu söylemek gerekiyor.Gelişmesini tamamlamış batı ekonomilerinde milli gelir yılda %2,3 artış göstermektedir.Buna bağlı olarak da nüfus artış hızı çok düşük seviyededir bu verilerde bu ülkelerin kalkındığını göstermektedir.Kalkınmış ekonomiler,uluslar arası ekonomik dayanışma fikrine bağlı olarak geri kalmış ülkelere hibe ve kredi şeklindeki yardımlarla destek olmaya çalışmaktadırlar.Bu ülkelerin yapmış olduğu yardımlarda boşa çıkmaktadır.Bunun nedeni ise kalkınma planının mevcut olmamasından dolayı bir sonuç getirememektedir.Ekonomik kalkınmanın mekanizması,yani üretim faktörlerinin birbirleri arasındaki üretim ilişkilerini,bu ilişkilerin çalışma sistemini bilmedikleri için tutarlı bir ekonomik kalkınma planı hazırlayamamışlardır.Ekonomik kalkınmanın sağlana bilmesi için ekonomik kalkınma mekanizmasının oluşması gerekir ve buna işlerlik kazandırılmalıdır aksi halde üretime dönüşmeyen her tülü gelir,kalkınmaya katkıda bulunmayacağı gibi olumsuz bir etkiye de sahip olacaktır.Bunlardan dolayı,geri kalmış ekonomilerin kalkınmalarını bir plan çerçevesinde kalarak sapmalara fırsat vermeden yürütmeleri zorunludur.
1-3 Ekonomik Kalkınmayı Etkileyen Faktörler:
Ekonomik kalkınmanın ön şartları vardır.Bu şartların yerine getirilmesi gerekir.Yani,kalkınmayı düşünen ülkede,halkın ekonomik kalkınmayı arzulaması,istemesi gerekir.Bu arzu içinde ortak hareket etmek gerektiğine inanıyorum.Sosyal,ekonomik,politik ve kültürel müesseselerin ekonomik kalkınmaya mani olmamaları gerekir.Tam yeri gelmişken buna bir örnek vermek istiyorum;geçenlerde MÜSİAD’ ın başkanının yapmış olduğu bir konuşma daha doğrusu ekonomi bakanının bir sözü üzerine ortaya attığı bir polemik konusu vardı. “Ekonomik kalkınmada öncelik verilmesi gereken konunun enflasyonu düşürmek olduğunu” savunuyordu.Bu yanlış bir tutum değil ama ekonomi bakanı da “büyümeye öncelik vereceklerini”söyledi.İkisi birlikte ele alınacağına konunun bir tarafından bakarak polemik yaratıldı ve biz birkaç gün acaba büyümeyerek enflasyonumu düşürsek diye aptalca bir fikre sahip olduk.İşte kalkınma için önemli olan birliktelik karşı fikirlerin tartışılması son derece normal ama bunu yapan gerçekte ekonomide tek söz söyleme yetkisi kendisinin olan birisiyle,önemli bir gurubun başkanı olunca biraz daha dikkat etmek gerekiyor kanısındayım.Böyle bunun gibi faktörler,ekonomik kalkınmaya engel teşkil edecek bir özellik taşırsa,halk iktisaden kalkınmanın imkansız olduğunu bilir ve herhangi bir çalışma üretim faaliyeti içine girmez. Borsanın durumu ortada siyasi olaylardan çok çabuk etkileniyor.İktisadi ve sosyal faktörleri biraz daha açacak olursak;a)Ekonomik Faktörler b)Sosyal Faktörler
a)Ekonomik Faktörler
Sanayiinin gelişmemiş olması,modern teknolojinin yokluğu kaynakların rasyonel kullanımını etkilemektedir.Tasarruflar yetersizdir.Kredi kurumları organize edilmemişlerdir.Bankacılık sistemi rantabl çalışmamaktadır.Vergiler kalkınmayı yatırımları etkilemektedir.Yani vergi sistemi bozuktur,girişimciyi destekleyeceği ,yatırıma teşvik edeceği yerde onu kaçırmaktadır.Ayrıca ekonomik kalkınmanın en önemli şartı da bir ülkenin ulaşım ağının gelişmiş olmamasıdır.
b)Sosyal Faktörler:
Kamu idaresinin iyi çalışmaması ,bilgisiz kişilerin çalışıyor olması,ekonomi anlayışının olmaması.Daha çok rüşvet, kaytarmacılık, suiistimallerin olması.Yetersiz eğitim,düşük kültür seviyesi gibi faktörlerde ekonomik kalkınmada etkilidirler.
1-4 Ekonomik Kalkınmanın Aşamaları:
Ekonomik kalkınmanın başlatılabilmesi için ilk iş,ekonomik kalkınmaya engel olan faktörlerin ortadan kaldırmak ve düzgün bir zemin hazırlamaktır.Bu engelleyici faktörler reformlar yoluyla kaldırılabileceğine inanan görüş olduğu gibi reformlarla kaldırılmasının imkansız olduğunu savunan görüşte vardır.Reform taraftarlarına göre ekonomi eski düzenin olumsuz yönlerinden ayıklanarak gelişme yolunda yeni safhalar kat edilebilir.Ekonominin tabii dinamikleri bunu başaracak güçtedir.Bu tartışmaların içinde nasıl yol izleyeceğimize gelince ;yapılacak ekonomik ve sosyal reformlar hangi alanları kapsayacaktır? Sorusuna cevap aramak gerekir bunlar;Ekonomik alanda yapılacak reformların başında vergi reformu gelmektedir.Vergi reformuyla kalkınmaya sağlıklı finanssal kaynaklar sağlanabileceği gibi,sosyal alanlarda yapılacak reformları da dolaylı bir şekilde gerçekleştirebilmek bakımından önemlidir.Kalkınmanın gerçekleştirilebilmesi için sadece vergi reformu da tek başına yeterli olmaz.Vergi reformunu destekleyici,kuvvetlendirici,daha başka safhalarda reforma da ihtiyaç duyulmaktadır.Bunlar bir makin anın dişlileri gibi birbirlerini tamamlamalıdır.Aksi takdirde bir sonuç alınamaz.Vergi reformundan sonra para ve kredi kurumlarının düzenlenerek ekonomik kalkınmaya katkıda bulunabilecek hale getirilmesi gerekir. Para ve sermaye piyasalarının durumuna 3.bölümde değineceğim.Burada yatırım ve kalkınma bankalarına ihtiyaç vardır.Yatırım ve kalkınma bankalarının bir ülkenin ekonomisinde çok önemli yeri vardır.Ancak ülkemizde tam anlamıyla görevini yerine getirememektedir.Son çıkan olaylardan sonra suiistimal edildiği ve geniş tabanlı değil de belli bir kesime yönelik olduğu ortaya çıktı.Ayrıca bu kurum bölgesel ihtiyaçlara göre değil ekonominin tümüne ihtiyaç verecek şekilde yapılmalıdır.Devletin daha sonra alt yapıya önem vermesi gerekmektedir.Organize sanayi bölgeleri teşvik edilmeli ve onlara gerekli olanaklar sağlanmalıdır.Daha sonra sosyal alanda reformlar yapılmalıdır.Bu işlemlerin yapılması kamu iradesine bağlıdır.Böyle olduğu içindir de güçlü bir kamu iradesine gerek vardır.Bu irade kalkınmayı desteklerken faaliyetleri takip etmeli ,güçlü ve kararlı olmalıdır.Bu aşamalardan sonra yatırımlara geçildiğinde Gayri Safi Milli Hasıla ‘da ki artış kadar yatırım yapmak ekonomik kalkınmayı hızlandıracak ve yüksek seviyelere çekecektir.Ekonomik kalkınmada üç sınıf vardır.Bunlar;idareci,müteşebbis ve bilim adamı sınıfıdır.Bunlardan idarecilerin bazı engelleri ortadan kaldırması topu müteşebbislere atması anlamına gelir,müteşebbislerin yatırımlar yaparak ekonomik kalkınmaya katkıda bulunmaları,bu kalkınmaya fikirleriyle ışık tutarak yol gösterecek bilim adamları bu kalkınmanın devamlı olmasını sağlayacaktır.
1-5 Ekonomik Kalkınmanın Finansmanı:
Ekonomik kalkınmanın finansmanı ilk önce finansman ihtiyacının tespitiyle başlar,fakat ben bu teorik bilgilere girmeyeceğim,benim değinmek istediğim bu finansman sağlanırken Kalkınma planlarından yararlanmanın önemi,ne kadar yararlı olduğunun tespit edilmesidir.Bu kalkınma planları yapılırken Sermaye/Hasıla Oranının tespit edilmesi önemlidir.Buna da makro açıdan bakacak olursak planlı dönemde yapılacak yatırım miktarının hesaplanması olacaktır.Bu finansmanı sağlarken geçmiş dönemdeki verilerden ,yatırım ihtiyacından ,konjonktür el yapının durumundan ve nüfusun yoğunluğu en önemli etkenlerdendir.
2-Verginin Tanımı
2-1 Verginin Tanımı ; “Vergi kamu gelirler türlerinin en önemlisi ve başta gelenidir.Devletin vergi yoluyla topladığı gelirlerin toplam kamu gelirleri içerisindeki payı önemli bir yer işgal etmektedir.Maliye teorisinde,üzerinde en çok durulan kavram vergidir.
En kısa tanımıyla vergi;Devletin,kamu harcamalarını karşılamak amacıyla toplumu meydana getiren kişi ve kurumlardan,ödeme güçlerine göre,karşılıksız zorla aldığı ekonomik değerdir.Verginin karşılıksız oluşu en önemli özelliğidir.” Verginin tanımı içinde gerçek amacının belirtilmiş olduğu görülmektedir. Kamu hizmetlerini yapmak ve bunlardan doğacak giderleri karşılamak için yükümlülerden alınmaktadır,böyle bir tanımlama da temel amacının yanında,başka amaçlarda yer aldığı görülmektedir.Verginin asıl amacı mali olmasına rağmen,iktisadi,sosyal, sağlıkla ilgili, ahlaki,dini olmak üzere bir çok amacı vardır.
2-2 Verginin Amaçları:
Verginin amaçları dediğimiz de yukarıda saydığım amaçları vardır.Ama ben Mali ve Ekonomik amaçlarına değinmek istiyorum.