Boşaltim Sistemi (Biyoloji)

BOŞALTIM SİSTEMİ


• Metabolizma sonucunda oluşan zararlı ve işe yaramayan maddelerin dışarı atılmasına boşaltım denir.
• Tek hücreli canlılarda çoğunlukla CO2 ve NH3 gibi artık maddeler doğrudan difüzyon veya osmozla dışarı atılır.
• Tatlı sularda yaşıyan canlılarda (paramesyum gibi) fazla suyu dışarı atan kontraktil kofullar bulunur.

OMURGASIZ HAYVANLARDA BOŞALTIM
• Sünger ve sölenterlerde boşaltım vücut yüzeyinden difüzyonla olur.
• Yassı solucanlardan planaryada boşaltım organı alev
hücreleridir(protonef- ridyum).Alev hücresi içerisinde titrek siller
bulunan boşluk vardır.Alev hücrelerindeki sillerin hareketi ile hücreye
gire su boşaltım kanallarına itilir ve boşaltım deliğinden dışarı
atılır.Alev hücrelerinin esas görevi vücudun su dengesini
sağlamaktır.NH3 ve CO2 in bir kısmı vücut yüzeyinden difüzyonla atılır.
• Toprak solucanındaki boşaltım organı nefridyumdur.Vücudun her
halkasında bir çift bulunur.Nefridyumun vücut içine bakan ucunda
kirpikli huni bulunur.Kirpikli huniden ayrılan kanal vücut boşluğunda
çok sayıda kıvrımlar yaparak bir sonraki halkadan dışarı açılır yani
nefridyumlar arasında bir bağlantı yoktur.Kanalların üzerleri kılcal
damarlarla çevrilidir.Kılcal damarlarda glikoz gibi yararlı maddeler ve
suyun bir kısmı geri emilerek idrar oluşturulur ve bu boşaltım artığı
dışarı atılır.
• Böceklerde boşaltım organı malpighi tüpleridir.Bu tüplerin kapalı
olan serbest uçları organlar arasındaki boşluklara uzanır.Diğer uçları
ise sindirim kanalının son kısmına bağlanır.Bu organlar vücut
boşluğundaki kanda bulunan boşaltım maddelerini difüzyon ve aktif
taşıma ile alır. Ve kasların kasılması ile bağırsağı boşaltır.Fazla su
bağırsaktan geri emilir.Böcekler azotlu artıkları ürik asit kristalleri
şeklinde atarak fazla su kaybını önler.

OMURGALI HAYVANLARDA BOŞALTIM
• Canlılardaki azotlu artık ürünleri amonyak ,üre,ürik asittir.Amonyağa
göre üre,üreye göre de ürik asit daha az zehirlidir.Suda yaşayan
canlılar amonyağı fazla enerji harcamadan kolayca suya verebilir.Karada
yaşayan canlılar da ise amonyak daha az zehirli olan üre veya ürik
asite daha fazla enerji harcanarak dönüştürülür.Üre suda kolayca
çözünebilir ve böbreklerden atılıncaya kadar vücutta kalabilir.Ürenin
vücuttan atılması su ile olur.Memeliler üreyi bol su ile dışarı
atarlar.Karada yaşayan fakat vücuduna fazla su almayan böcekler
sürüngenler ve kuşlarda üre suda çözünmeyen ürik asit kristalleri
şeklinde atılır.Böylece vücuttan aşırı derecede su kaybı önlenmiş olur.
• Omurgalıların boşaltım organına böbrek denir ve 3 tiptir.
PRONEFROZ
Balık ve kurbağaların embriyo devreleri ile köpek balıklarında
görülür.Esasını nefridyumlar teşkil eder.Nefridyumlar omurganın iki
yanında uzanan kanala bağlanırlar.Nefridyumların önünde aorttan ayrılan
kan damarlarının meydan getirdiği glomerulus denilen kılcal damarlar
yumağı bulunur.Glomerulustan kirpikli hunilere süzülen artık maddeler
ortak bir kanalla taşınarak kloaka getirilir ve oradan dışarı atılır.
MEZONEFROZ
Sürüngen,kuş ve memelilerin embriyoları ile balık ve kurbağaların
erginlerinde görülür.Pronefroz tipi böbreğe benzer.Ancak kirpikli
hunilerin yerini bowman kapsülleri almıştır.Bowman kapsülleri
glomerulusu sarar.Bowman kapsülleri ayrı ayrı kanallara açılır.
METANEFROZ
Sürüngen kuş ve memelilerin erginlerinde görülür.Her bir bowman kapsülü ortak bir kanalla boşaltım kanalına ulaşır.
• Omurgalılarda üreme sistemi ile boşaltım sistemi birbirleri ile
bağlantılı yapı gösterir(ürogenetal sistem).Müller kanalı ile dişi
üreme sisteminin kanallarını oluşturur.Wolf kanalı erkeklerde üreme
sisteminin kanallarını oluşturur.Wolf kanalı sürüngen,kuş ve
memelilerde yanlızca üreme sisteminin kanalını oluşturur.Memelilerin
ürogenital sistemi,sindirim sistemi ile ilgili değildir.Diğer
omurgalılarda ürogenital sistemle sindirim açıklığı ortaktır.Bu tür
canlılara tek delikliler denir.
İNSANDA BOŞALTIM SİSTEMİ

BÖBREK VE YAPISI• Bir çift olup, fasulye tanesi şeklindedir.Her
böbrekten birer idrar kanalı çıkar.Bunlar aşağı doğpru inerek idrar
kesesinde sonlanır.
• Böbrek dıştan içe doğru ;
Kabuk(korteks)
Öz bölgesi(medulla)
Havuzcuktan(pelvis) oluşur.
• Böbrekte yapı ve görev birimi nefrondur.Nefronların üre ve artıların
süzüldüğü en önemli kısımları böbreğin kabuk kısmıdır.Nefrondaki
yapılar
1)Glomerulus:Kılcal damarlardan oluşur.
2)Bowman kapsülü : Glomerulusu sarar.Glomerulustan süzülme ile gelen
kan sıvısı bowman kapsülüne geçer.Tek sıralı yassı epitelden meydan
gelmiş yarım ay şeklindeki yapıdır.
3)Proksimal kanal:Geri emilmenin meydana geldiği kıvrımlı kanallardır.Besin maddelerinin büyük bölümü buradan geri emilir.
4)Henle kulpu:Özellikle su ve minareller geri emilir.
5)Distal kanal:en son geri emilmenin meydana geldiği yerdir.Özellikle iyonlar burada geri emilir.
• Geri emilmenin yapıldığı yerlerin(proksimal kanal,henle kulpu ve distal kanal) çevresi kılcal damarlalar çevrilir.
• Böbreklere kan,böbrek atar damarı ile taşınır.Böbrek atar damarı O2 besin,üre ve ürik asit bakımından zengindir.
• Böbreğin öz bölgesinde ,tabanı kabuk bölgesine tepesi havuzcuğa bakan piramit şeklinde yapılar bulunur.
• Glomerulus + Bowman kapsülü = Malpighi cisimciği
• Glomerulus + Bowman kapsülü + henle kulpu = Nefron
KANDAN BOŞALTIM MADDELERİNİN SÜZÜLMESİ
• Böbreklerin görevi, hücrelerde oluşan ve kana verilen metabolizma
artıklarını süzerek kandaki maddelerin belirli derişimde kalmasını
sağlamaktır.
• Böbrek atar damarı ile gelen üre ve ürik asit ,çeşitli
tuzlar,iyonlar,glikoz yüksek kan basıncından dolayı bowman kapsülüne
geçer.Süzülen sıvı tek sıralı yassı epitelden oluşan bowman kapsülünden
henle kulpuna geçer.Bu sıvı kan plazmasına benzemekle birlikte sıvı
içerisinde alyuvar,akyuvar ve kan proteinleri yoktur.Daha çok doku
sıvısına benzer süzülme sonucu boşaltım kanalına geçen maddelerin
yararlı olanları ve suyun bir kısmı kanalcığın duvarındaki hücreler
tarafından geri emilerek tekrar kılcal damarlarla kan dolaşımına
katılır.
• Emilen su miktarı vücudun o sıradaki su miktarına bağlı olup hipofizden salgılanan antidiüretik hormon tarafından ayarlanır.
• Üre , ürik asit fazla tuz ve fazla su idrar bileşimi şeklinde idrar
toplama kanalı ile havuzcuğa , oradan da üreter ve idrar kesesine
iletilir.
• Geri emilme ile emilen maddeler glikoz,yağ asitleri
Na,Cl,K,mineraller bazı tuzlar ,su,vitaminlerdir ve % 99 aktif taşıma
ile olur.
• Kan basıncı ile atılan maddeler amonyak ,üre,ürik asit,tuz ve zehirli maddelerdir.

BÖBREĞİN GÖREVLERİ
• Metabolizma sonucu meydana gelen artıkları süzmek
• Vücut sıvılarının bileşimlerini ,doku sıvısı ile hücredeki su miktarlarını belirli yoğunlukta tutmak.
• Kandaki tuz ve diğer maddeleri dengede tutmak.
• Kararlı bir iç çevre sağlamak (homeostasis)
• Vücuttaki su miktarının ayarlanması hipofizden salgılanan
antidiüretik hormon (ADH) tarafından yapılır.ADH az salgılandığında
şekersiz diyabet hastalığı ortaya çıkar.
• Kanın pH'ını ayarlar.Kanın pH' ı 7,4 tür.Bu Ph 7 - 7,7 olursa canlı
ölür değişen Ph ı böbrekler düzeltir.Kanda asitliliğin artmaması
gerekir bunu akciğer ve böbrek sağlar.
• Fazla miktarda deniz suyu içen insan ölür.Çünkü deniz suyunda % 3 tuz
vardır.İnsan kanındaki tuz oranı ise % 0,9 dur.İnsan böbreği en çok % 2
tuz içeren sıvıyı süzebilir.Deniz suyu yutan bir insan böbreklerinin
atabileceğinden fazla tuz yoğunluğundaki sudan içtiği için böbrek
işlemini yapamaz.Kandaki tuz miktarı arttığından hücrelerden ve doku
sıvısından kana su geçer ,yani hücreler plazmoliz olur.
• Kıvrımlı kanala etki ederek minerallerin (Na, Cl iyonlarının)geri
emilimini aldosteron hormonu sağlar. Bu hormon böbrek üstü bezinin
kabuk bölümünden salgılanır.
BÖBREK-İDRAR YOLLARI HASTALIĞI
1. Şeker hastalığı: Glikoz bowman kapsülünden idrara geçip ,geri emilemezse olur.
2. Albumin hastalığı: Böbrekteki idrar süzen kapsüllerin bozulmasından meydana gelir.
3. Nefrit: Nefronların iltihaplanmasındandır.
4. Sarılık: İdrarda safra boyalarının görülmesidir.Safra kana emilir
kandaki safra boyaları idrara geçer ve idrarın rengi koyu kırmızıya
dönüşür.Hastanın göz akı ve derisi de sarımsı olur.
5. Böbrek taşları: İdrarda oksalat, ürat, fosfat eriyik halde
bulunur.İdrar yollarında bir iltihap yara ,tıkanma olursa bunlar
çökelerek böbrek taşlarını yapar.Böbrek taşları da böbrek kanamalarına
ve şiddetli ağrılara sebep olur.Kanlı idrar çıkması görülür.
6. Üremi: Böbreğin yeterince üre süzememesi, durumunda kandaki üre miktarının artması ile oluşur.

BOŞALTIMA YARDIMCI ORGANLAR
1. Akciğer: CO2 ve az H2O atılır.
2. Ter bezleri: Su üre ,ürik asit , tuz atılır.
3. Karaciğer: Reaksiyonlar sonucunda oluşan zehirli atıkları safra kanalı yolu ile ince bağırsağa oradan da dışarı atar.
4. Solungaçlar: Balıklarda solungaç yüzeyinden NH3 gibi azotlu artıklar ve fazla tuz atılır.