Anasayfa
DAMIZLIK SEÇİMİ
DAMIZLIK DÜVE SEÇİMİ
Düve seçimi, boğalarda olduğu gibi dış görünüşüne ve diğer özelliklerine göre yapılır. Düvelerin dış görünüşünde istenen özelliklerin olup olmadığı aranır. Anasının verim, tip ve xxx yapısı ile ilgili kayıtlarına bakılır.
Dış yapıya göre yapılan değerlendirmede birden fazla düve var ise yaşları dikkate alınarak, hepsinin bir arada değerlendirilmesi gerekir. Değerlendirme işlemi çoğunlukla kişiden kişiye değişebilir. Bu nedenle değerlendirme işleminin *****i tecrübe ve mukayese etmeye dayanır .
Değerlendirme yapılırken, düvede arayacağımız özellikleri bilmemiz gerekir. Tip özellikleri olarak; sağrı yüksekliği, vücut derinliği, sağrı eğimi, sağrı genişliği, kas gelişimi, arka bacak yapısı, tırnak yapısı, genel sütçülük karakterleri,ön göğüs genişliğine ait gelişme durumlarının istenen oranda olup olmadığı aranır.
Sağrı yüksekliği , Sağrısı yüksek düvelerin gelecekte genellikle derin ve uzun vücut yapısına sahip olduğu görülür. Değerlendirirken hayvanın yaş ve ırkı göz önüne alınmalıdır.
Şekil 1: Sağrı yüksekliğinin değerlendirilmesi.
Vücut derinliği, (şekil2) son kaburganın hizasından, sırt ve karına kadar olan uzaklığa göre değerlendirilir. Direnç ve yem yeme kapasitesi yönünden önemlidir. Şekil 2-b'deki gibi orta derinlik istenir.
Şekil 2: Vücut derinliğinin değerlendirilmesi
Sağrı eğimi, (şekil3) Şekilde görülen iki kemik çıkıntısı arasında varsayılan çizginin eğik ya da yatay olmasına göre değerlendirilir. Bu çizgide yükselme görülürse ileride güç doğumların olabileceği düşünülebilir. Kolay doğum ve genel döl verimi bakımından şekil3-b ‘deki gibi, kuyruk sokumuna doğru hafifçe alçalması istenir.
Şekil 3: Sağrı eğiminin değerlendirilmesi
Sağrı genişliği, (şekil4) Şekilde görülen iki kemik arasındaki uzaklığa göre ölçülür. Dar olması durumunda doğum güçlükleri yaratabilmektedirler . Şekil 4-b'deki gibi orta genişlikte olmaları istenir.
Şekil 4: Sağrı genişliğinin değerlendirilmesi
Kas gelişimi, hayvanın genel olarak tüm kaslarının gelişme durumuna bakılır. Hayvanın bakım, beslenme ve çevre şartlarından nasıl etkilendiğini yansıtır. Az olması zayıflık, çok olması süt üretimi ve sürüde kalma süresi bakımından istenmez.
Arka bacak yapısı, (şekil5) arkadan ve yandan bakıldığında diz ekleminin ön kısmının açısının genişe yakın olması gerekir. Açının dar ya da 180 derece olması, bacak direncini azaltacağından verim düşmesine yol açar.
Şekil 5: Arka bacak yapısının değerlendirilmesi
Tırnak yapısı , (şekil6) yumuşak ökçelerin yerle olan yüksekliğinin çok yüksek ya da dar olması istenmez. Ayrıca, tırnak uzunluğunun ve gelişiminin Şekil 6'daki gibi normal olması istenir.
Şekil 6: Tırnak yapısının değerlendirilmesi
Bunların dışında ön göğüs genişliğine ve genel sütçülük özelliklerine bakılır.
Gerek damızlık boğa gerekse düve seçimi sürünün geleceğini etkileyeceği için, dikkat edilmesi gereken bir konudur. Her ikisinde de ıslah hedeflerinin iyi belirlenmesi, ne istediğimizin ve neye ihtiyacımızın olduğunun iyi bilinmesi gerekir . Damızlık seçiminde tip özelliklerinin belirlenmesinde her ne kadar kişisel değerlendirme yapılıyorsa da, buna uygun bir puanlama geliştirildiği zaman seçim daha kolay ve sağlıklı olacaktır.
2-DAMIZLIK BOĞA SEÇİMİ
Seçilecek boğa adayları; sütçü yada kombine verimli ırklar için, ırk özelliklerine göre belirlenen ortalama süt verimleri ortalamasından en az %70 daha fazla süt veren annelerden doğan yavrular arasından seçilir. Gerek sütçü, gerek etçi, gerekse kombine verimli ırklarda boğa adayı olarak seçilecek erkek buzağıların kendi ırk özelliklerini göstermesi gerekmektedir. Yine boğa adayı olacak buzağılar; baba, anne ve anneannelerinin süt verimleri, canlı ağırlıkları, hastalıklara dayanıklılık durumları, güç doğumların görülme sıklığı ölçüsünde araştırılır.
Önemli bir nokta, sürünüzün zayıf ve güçlü taraflarının tespit edilmesidir. Örneğin, süt verimi düşükse, yüksek süt verimli boğaların seçimi; doğum kanalı darlığına bağlı güç doğumlar fazla ise, geniş arkalı (pelvisli) boğaların seçilmesi, gibi özellikler aranır. Buna göre boğanın belirli özelliklerine belirli puanlar verilerek damızlık erkek danalardan ya da genç boğalardan seçim yapılır.
CİNSİYET ORGANLARININ MUAYENESİ
Fiziksel Muayene: Sperma almadan önce yapılır. İstenmeyen fiziksel karakterler ya da anomaliler var ise boğa elden çıkarılır.
1- Haya kesesi (Skrotum) ve hayanın (testis) muayenesi: Haya kesesinin (skrotum) muayenesi ayakta tutulan hayvanın arkasından ve yandan, gözle ve elle yapılır. Pratik olarak, ısı şartları da göz önüne alınarak, arkadan bakıldığında sarkık hayaya sahip hayvanların normal ölçülerde olduğu söylenebilir. Hayaları sarkık olmayıp, karın duvarına yakın ya da birleşmiş gibi görünen hayvanların hayalarının normalin dışında olduğu göz önüne alınmalıdır. Ayrıca deri kalınlığı ve renk durumuna da bakılır.
Hayalar normal olarak yumuşak ve kaygan bir yapıya sahiptir. Çeşitli hastalık hallerinde ve kalıtsal kusurlarda, hayaların kıvamı ve yapısı değişir ve anormal sperma üretimi artar.
2- Kamış (penis) ve kamış kılıfının (prepusyumun) muayenesi: Kamış kılıfının (prepusyumun) kıllanma durumu, rengi, büyüklüğü, konumu, iltihaplanması, akıntısı, parazit ve mantar yönünden muayene edilir.
Spermanın değerlendirilmesi: Mümkünse veteriner hekime sperma muayenesi yaptırılmalıdır. Böyle bir imkan yoksa ve her şeyi normal ise yaptığı aşımlar ve gebe bıraktığı inek sayısına göre spermasının normal olup olmadığı hakkında fikir sahibi olunabilir.
Yukarıdaki bilgiler ışığında boğa adayı olarak ayrılmasına karar verilen erkek buzağılardan kan alınarak veteriner kontrol ve araştırma enstitülerinden bir tanesinde yetiştirme hastalıkları yönünden gerekli muayeneler yaptırılır. Sonuçta hastalıksız olduğu anlaşılan hayvanların gelişimi 18. ay sonuna kadar izlenmeye devam edilir. 18 aylık yaşa gelen adaylar aşağıda belirtilen muayenelerden geçirilir.
VÜCUT KONDİSYONU
Boğanın yeteri kadar güçlü kondisyona sahip olması gerekir. Enerji vücutta yağ şeklinde depo edilmektedir. Dıştan görünen ve kondisyon değerlendirmesine tabii tutulan bölgelerde normal düzeylerde yağlanma olması gerekmektedir. Aşırı yağlı hayvanların döl verimleri düşer ve kızgın ineğe atlama ve yüklenme hareketi zayıflar.
1- Ayak, bacak ve eklemler: Bir boğanın ayak, bacak ve eklemlerinin sağlıklı ve normal olması, gerek hareketi gerekse aşım için gereklidir. Bu nedenle bir anormalliğin olmamasına dikkat edilmelidir.
2- Gözler: Körlük yönünden muayene edilmesi gerekir. Bir gözü kör ise bakıcılar için tehlikeli olabileceği gibi, aşım için atlayacağı inek içinde tehlikeli olabilir.
3- Pelvis (kalça kemiği) ölçüsü: Bazı saf ırklarda ergin boğalardaki pelvis genişliği kalıtsal olması nedeniyle dikkat edilmesi gereken bir özelliktir. Bir görüşe göre büyük pelvisli boğaların kızlarının da büyük pelvisli olacağı ve doğum güçlüğünün de azalacağı ileri sürülmektedir. Genel bir kural, büyük vücutlu ineklerin, büyük pelvisli olacağı ve daha ağır buzağı doğuracağıdır.
4- Aşım isteği: Boğanın sperma üretimine etki eden önemli bir faktördür. Bu nedenle kaliteli sperma aşım isteği iyi olan boğalardan elde edilir. Buna karşılık, hem düşük sayıda hem de fazla sayıda aşım yapan boğaların döl verimleri düşük olmaktadır.
Yukarıda anlatılan muayeneler sonucunda, boğa olarak kullanılmalarına karar verilen hayvanların yılda iki kez, yetiştirme hastalıkları yönünden muayeneleri ve testleri yapılmalıdır.
Ayrıca, sürüde birden çok boğa bulunması durumunda, üstün duruma geçen boğaların daha çok yavruları olduğu görülmüştür. Bu boğanın döl veriminin düşükse, sürünün döl verimi de düşük olacaktır. Diğer önemli bir nokta ise değişik yaş gruplarının bir arada tutulması durumunda, güçlü boğalar üstün duruma geçerken, yaşça küçük ve zayıf boğalar pasif kalmaktadır. Bu nedenle ergin, iki ve daha yaşlı boğaların karışık halde tutulmaması, aşım isteği yönünden uygun olur.
DAMIZLIK DÜVE SEÇİMİ
Düve seçimi, boğalarda olduğu gibi dış görünüşüne ve diğer özelliklerine göre yapılır. Düvelerin dış görünüşünde istenen özelliklerin olup olmadığı aranır. Anasının verim, tip ve xxx yapısı ile ilgili kayıtlarına bakılır.
Dış yapıya göre yapılan değerlendirmede birden fazla düve var ise yaşları dikkate alınarak, hepsinin bir arada değerlendirilmesi gerekir. Değerlendirme işlemi çoğunlukla kişiden kişiye değişebilir. Bu nedenle değerlendirme işleminin *****i tecrübe ve mukayese etmeye dayanır .
Değerlendirme yapılırken, düvede arayacağımız özellikleri bilmemiz gerekir. Tip özellikleri olarak; sağrı yüksekliği, vücut derinliği, sağrı eğimi, sağrı genişliği, kas gelişimi, arka bacak yapısı, tırnak yapısı, genel sütçülük karakterleri,ön göğüs genişliğine ait gelişme durumlarının istenen oranda olup olmadığı aranır.
Sağrı yüksekliği , Sağrısı yüksek düvelerin gelecekte genellikle derin ve uzun vücut yapısına sahip olduğu görülür. Değerlendirirken hayvanın yaş ve ırkı göz önüne alınmalıdır.
Şekil 1: Sağrı yüksekliğinin değerlendirilmesi.
Vücut derinliği, (şekil2) son kaburganın hizasından, sırt ve karına kadar olan uzaklığa göre değerlendirilir. Direnç ve yem yeme kapasitesi yönünden önemlidir. Şekil 2-b'deki gibi orta derinlik istenir.
Şekil 2: Vücut derinliğinin değerlendirilmesi
Sağrı eğimi, (şekil3) Şekilde görülen iki kemik çıkıntısı arasında varsayılan çizginin eğik ya da yatay olmasına göre değerlendirilir. Bu çizgide yükselme görülürse ileride güç doğumların olabileceği düşünülebilir. Kolay doğum ve genel döl verimi bakımından şekil3-b ‘deki gibi, kuyruk sokumuna doğru hafifçe alçalması istenir.
Şekil 3: Sağrı eğiminin değerlendirilmesi
Sağrı genişliği, (şekil4) Şekilde görülen iki kemik arasındaki uzaklığa göre ölçülür. Dar olması durumunda doğum güçlükleri yaratabilmektedirler . Şekil 4-b'deki gibi orta genişlikte olmaları istenir.
Şekil 4: Sağrı genişliğinin değerlendirilmesi
Kas gelişimi, hayvanın genel olarak tüm kaslarının gelişme durumuna bakılır. Hayvanın bakım, beslenme ve çevre şartlarından nasıl etkilendiğini yansıtır. Az olması zayıflık, çok olması süt üretimi ve sürüde kalma süresi bakımından istenmez.
Arka bacak yapısı, (şekil5) arkadan ve yandan bakıldığında diz ekleminin ön kısmının açısının genişe yakın olması gerekir. Açının dar ya da 180 derece olması, bacak direncini azaltacağından verim düşmesine yol açar.
Şekil 5: Arka bacak yapısının değerlendirilmesi
Tırnak yapısı , (şekil6) yumuşak ökçelerin yerle olan yüksekliğinin çok yüksek ya da dar olması istenmez. Ayrıca, tırnak uzunluğunun ve gelişiminin Şekil 6'daki gibi normal olması istenir.
Şekil 6: Tırnak yapısının değerlendirilmesi
Bunların dışında ön göğüs genişliğine ve genel sütçülük özelliklerine bakılır.
Gerek damızlık boğa gerekse düve seçimi sürünün geleceğini etkileyeceği için, dikkat edilmesi gereken bir konudur. Her ikisinde de ıslah hedeflerinin iyi belirlenmesi, ne istediğimizin ve neye ihtiyacımızın olduğunun iyi bilinmesi gerekir . Damızlık seçiminde tip özelliklerinin belirlenmesinde her ne kadar kişisel değerlendirme yapılıyorsa da, buna uygun bir puanlama geliştirildiği zaman seçim daha kolay ve sağlıklı olacaktır.
2-DAMIZLIK BOĞA SEÇİMİ
Seçilecek boğa adayları; sütçü yada kombine verimli ırklar için, ırk özelliklerine göre belirlenen ortalama süt verimleri ortalamasından en az %70 daha fazla süt veren annelerden doğan yavrular arasından seçilir. Gerek sütçü, gerek etçi, gerekse kombine verimli ırklarda boğa adayı olarak seçilecek erkek buzağıların kendi ırk özelliklerini göstermesi gerekmektedir. Yine boğa adayı olacak buzağılar; baba, anne ve anneannelerinin süt verimleri, canlı ağırlıkları, hastalıklara dayanıklılık durumları, güç doğumların görülme sıklığı ölçüsünde araştırılır.
Önemli bir nokta, sürünüzün zayıf ve güçlü taraflarının tespit edilmesidir. Örneğin, süt verimi düşükse, yüksek süt verimli boğaların seçimi; doğum kanalı darlığına bağlı güç doğumlar fazla ise, geniş arkalı (pelvisli) boğaların seçilmesi, gibi özellikler aranır. Buna göre boğanın belirli özelliklerine belirli puanlar verilerek damızlık erkek danalardan ya da genç boğalardan seçim yapılır.
CİNSİYET ORGANLARININ MUAYENESİ
Fiziksel Muayene: Sperma almadan önce yapılır. İstenmeyen fiziksel karakterler ya da anomaliler var ise boğa elden çıkarılır.
1- Haya kesesi (Skrotum) ve hayanın (testis) muayenesi: Haya kesesinin (skrotum) muayenesi ayakta tutulan hayvanın arkasından ve yandan, gözle ve elle yapılır. Pratik olarak, ısı şartları da göz önüne alınarak, arkadan bakıldığında sarkık hayaya sahip hayvanların normal ölçülerde olduğu söylenebilir. Hayaları sarkık olmayıp, karın duvarına yakın ya da birleşmiş gibi görünen hayvanların hayalarının normalin dışında olduğu göz önüne alınmalıdır. Ayrıca deri kalınlığı ve renk durumuna da bakılır.
Hayalar normal olarak yumuşak ve kaygan bir yapıya sahiptir. Çeşitli hastalık hallerinde ve kalıtsal kusurlarda, hayaların kıvamı ve yapısı değişir ve anormal sperma üretimi artar.
2- Kamış (penis) ve kamış kılıfının (prepusyumun) muayenesi: Kamış kılıfının (prepusyumun) kıllanma durumu, rengi, büyüklüğü, konumu, iltihaplanması, akıntısı, parazit ve mantar yönünden muayene edilir.
Spermanın değerlendirilmesi: Mümkünse veteriner hekime sperma muayenesi yaptırılmalıdır. Böyle bir imkan yoksa ve her şeyi normal ise yaptığı aşımlar ve gebe bıraktığı inek sayısına göre spermasının normal olup olmadığı hakkında fikir sahibi olunabilir.
Yukarıdaki bilgiler ışığında boğa adayı olarak ayrılmasına karar verilen erkek buzağılardan kan alınarak veteriner kontrol ve araştırma enstitülerinden bir tanesinde yetiştirme hastalıkları yönünden gerekli muayeneler yaptırılır. Sonuçta hastalıksız olduğu anlaşılan hayvanların gelişimi 18. ay sonuna kadar izlenmeye devam edilir. 18 aylık yaşa gelen adaylar aşağıda belirtilen muayenelerden geçirilir.
VÜCUT KONDİSYONU
Boğanın yeteri kadar güçlü kondisyona sahip olması gerekir. Enerji vücutta yağ şeklinde depo edilmektedir. Dıştan görünen ve kondisyon değerlendirmesine tabii tutulan bölgelerde normal düzeylerde yağlanma olması gerekmektedir. Aşırı yağlı hayvanların döl verimleri düşer ve kızgın ineğe atlama ve yüklenme hareketi zayıflar.
1- Ayak, bacak ve eklemler: Bir boğanın ayak, bacak ve eklemlerinin sağlıklı ve normal olması, gerek hareketi gerekse aşım için gereklidir. Bu nedenle bir anormalliğin olmamasına dikkat edilmelidir.
2- Gözler: Körlük yönünden muayene edilmesi gerekir. Bir gözü kör ise bakıcılar için tehlikeli olabileceği gibi, aşım için atlayacağı inek içinde tehlikeli olabilir.
3- Pelvis (kalça kemiği) ölçüsü: Bazı saf ırklarda ergin boğalardaki pelvis genişliği kalıtsal olması nedeniyle dikkat edilmesi gereken bir özelliktir. Bir görüşe göre büyük pelvisli boğaların kızlarının da büyük pelvisli olacağı ve doğum güçlüğünün de azalacağı ileri sürülmektedir. Genel bir kural, büyük vücutlu ineklerin, büyük pelvisli olacağı ve daha ağır buzağı doğuracağıdır.
4- Aşım isteği: Boğanın sperma üretimine etki eden önemli bir faktördür. Bu nedenle kaliteli sperma aşım isteği iyi olan boğalardan elde edilir. Buna karşılık, hem düşük sayıda hem de fazla sayıda aşım yapan boğaların döl verimleri düşük olmaktadır.
Yukarıda anlatılan muayeneler sonucunda, boğa olarak kullanılmalarına karar verilen hayvanların yılda iki kez, yetiştirme hastalıkları yönünden muayeneleri ve testleri yapılmalıdır.
Ayrıca, sürüde birden çok boğa bulunması durumunda, üstün duruma geçen boğaların daha çok yavruları olduğu görülmüştür. Bu boğanın döl veriminin düşükse, sürünün döl verimi de düşük olacaktır. Diğer önemli bir nokta ise değişik yaş gruplarının bir arada tutulması durumunda, güçlü boğalar üstün duruma geçerken, yaşça küçük ve zayıf boğalar pasif kalmaktadır. Bu nedenle ergin, iki ve daha yaşlı boğaların karışık halde tutulmaması, aşım isteği yönünden uygun olur.
