Anasayfa
Düzenli kayıt tutulan işletmelerde sığırların yaşının belirlenmesi kolaydır. Ancak elde bu türden bilgiler bulunmadığı zaman sığırların yaşı dişlerine ve boynuz oluşumlarına bakılarak yapılabilir. Dişlerin durumu ırka ve yemlemeye bağlı olarak az-çok sapma gösterme de 5 yaşına kadar olan hayvanlarda oldukça güvenilir sonuçlar vermektedir. Ergin bir sığırın ağzında 32 tane kalıcı diş bulunur. Bunların isimleri ve diziliş biçimleri çizelgede verilmiştir.
Dişler SOL YARI SAĞ YARI
N P C I I C P N
Üst Çene 3 3 C I I C 3 3
Alt Çene 3 3 0 4 4 0 3 3
I= kesici dişler
2 tane ön kesiciler, 2 tane I. ortalar, 2 tane II. Ortalar, 2 tane son kesiciler
C= köpek dişleri
P= ön azı dişleri
M= ard azı dişleri
Genç sığırların ağzındaki dişlerden 20 tanesi hayatının değişik evrelerinde sırasıyla değişir ve yerlerine kalıcı dişler çıkar. Değişmeyen dişiler 6 tane üst çenede olmak üzere toplam 12 tane ard azı dişleri’ dir. Geçici ve kalıcı dişlerin çıkışına alt takvim yaklaşık olarak çizelgede olduğu gibidir.
Çizelge: Sığırda dişlerin çıkış takvimi
Dişin Adı Çıkış Zamanı
Geçici ön dişler Doğumdan önce
Geçici I. Ortalar Doğumdan önce
Geçici II ortalar Doğum-ilk 7 gün içinde
Geçici son kesiciler Doğum ilk 15 gün içinde
Kalıcı ön kesiciler 1.5-2 yaş arasında
Kalıcı I. Ortalar 2-2.5 yaş arasında
Kalıcı II. Ortalar 3 yaşında
Kalıcı son kesiciler 3.5-4 yaş arasında
Geçici köpek dişi Yoktur
Kalıcı köpek dişi Yoktur
Geçici ön azı dişleri (12 tane) Doğum-ilk 21 gün içinde
Kalıcı ön azı dişleri I 2-2.5 yaşında
Kalıcı ön azı dişleri II 1.5-2.5 yaşında
Kalıcı ön azı dişleri III 2.5-3 yaşında
Kalıcı ard azı dişleri I 5-6 aylık iken
Kalıcı ard azı dişleri II 1-1.5 yaşında
Kalıcı ard azı dişleri III 2-2.5 yaşında
9.1 Sığırda Dişlere Bakılarak Yaş Belirleme
[Konu Başlığı] [Sonraki Konu]
Sığırların yaşı kesici dişlerine bakılarak belirlenir. Çizelgeden anlaşılacağı üzere sığırın üst çenesinde kesici diş yoktur. Alt çenedeki 8 kesici dişin geçici veya kalıcı oluşuna bakılarak 5 yaşına kadar yaş belirlenmesi yapılabilir. Daha yaşlı sığırlarda ise yaşın belirlenmesi bu dişlerdeki aşınma bakılarak yapılır.
9.1.1. Beş Yaşına Kadar Belirleme
[Konu Başlığı] [Önceki Konu] [Sonraki Konu]
6-8 günde: Son kesici süt dişleri hariç diğer kesici dişler (6 tane) çıkmıştır. Dişler birbiri üzerine binmiş durumdadır ve diş etleri mavimtrak-kırmızı renktedir. Ayrıca diş etleri dişleri örter durumdadır.
2 Haftalıklarda: Son kesici süt dişleri de çıkmış ve ya çıkmak üzeridir. Dişlerin birbiri üzerine binmiş durumları ortadan kaybolmuştur. Ön kesicilerde diş eti çekilmiştir.
3 Aylıklarda: Son kesiciler diş yayı seviyesine ulaşmıştır.
1 Yaşında: Diş taçları küçülmüş, dişlerin kökleri meydana çıkmıştır.
1 Yaş 9 Aylıklarda: Ön kesici süt dişleri düşer.
2 Yaşında: Ön kalıcı dişler çıkmış ve diş yayı seviyesine ulaşmıştır. İki yaşında bir sığırın ağzında 2 tane (sağ ve solda olmak üzere kalıcı kesici diş bulunur)
2 ½ Yaşında: I. Orta kesici süt dişleri düşmek üzeredir ve ya düşmüştür.
3 Yaşında: I orta kalıcı dişler çıkmış ve diş yayı seviyesine ulaşmışlardır. Üç yaşındaki bir sığırın ağzında 4 tane kalıcı kesici diş bulunur.
3 ½ Yaşında: II. Orta kesici süt dişleri düşmek üzere ve ya düşmüştür.
4 Yaşında: II. Orta kalıcı dişler çıkmış ve diş yayım seviyesine ulaşmışlardır. Dört yaşındaki bir sığırın ağzında 6 tane kalıcı kesici diş bulunur.
4 ½ Yaşında: Son kesici süt dişleri düşmek üzere ve ya düşmüşlerdir.
5 Yaşında: kalıcı son dişler çıkmış ve normal boylarına ulaşmıştır. Beş yaşında bir sığırın ağzında 8 tane kalıcı diş mevcut olup, ağzında hiç kesici süt dişi yoktur.
9.1.2. Beş Yaşından Büyük Sığırlarda Yaş Belirleme
[Konu Başlığı] [Önceki Konu] [Sonraki Konu]
Beş yaşından büyük sığırlarda yaş belirleme kalıcı kesici dişlerin kenarları ve diş yüzeylerinde meydana gelen aşınmalara bakılarak yapılır. Ancak bu şekilde yaş tayini yapabilmek için deneyim ve göz alışkanlığı da gerekir.
5 ½ -6 Yaş : Bu yaşlar arasında kalıcı son kesici dişlerin ön kenarı ve ön kesicilerin dile bakan yüzeyleri yarıya kadar aşınmıştır.
7 yaşında : Ön kesiciler tamamen aşınmıştır. I. Ve II. Orta kesicilerin dile bakan yüzeylerinde aşınma diş yüzünün yarısına kadar ilerlemiştir.
8 yaşında : I. Orta kesicilerin dile bakan yüzü tamamen aşınmıştır.
9 yaşında : II. Orta kesicilerin dile bakan yüzü tamamen aşınmıştır.
10 yaşında : Ön ve orta kesicilerde açınma yüzeyi dört köşe olur ve aynı zamanda diş yıldızı görülebilir.
12 yaşında : Kesici dişlerin aşınma yüzeyi yuvarlaklaşmaya başlar.
14 yaşında : Ön ve orta kesicilerin taç kısımları tamamen aşınmıştır, yalnızca son kesicilerin taç kısmında aşınma tam değildir. Kesici dişlerin aşınma yüzleri gittikçe ikizkenar üçgen şeklini alır.
15 yaşında: Kesici dişler yuvarlak ve küçük birer diş haline gelirler.
9.2. İneklerde Boynuzlara Bakarak Yaş Belirleme
[Konu Başlığı] [Önceki Konu]
İneklerde her doğumdan sonra boynuzlarda bir halka meydana gelir. Bunun nedeni gebeliğin son dönemlerinde ve süt veriminin en yüksek olduğu dönemde beslenme dengesinin bozulmasıdır. İneğin boynuzundaki her halka bir buzağılamaya (yaklaşık 1 yıla) işarettir. Halkalar sayılır ve halka sayısına bu ineğin ilk doğumunu yapıncaya kadar geçen 2-3 yıllık süre eklenirse ineğin yaşı ortaya çıkar. Örneğin boynuzunda 4 halka bulunan bir inek 6-7 yaşlarında sayılmalıdır. Boynuzların yanı sıra dişler de incelenecek olursa daha kesim bir tahmin yapılabilir.
Yapılan açıklamalardan anlaşılacağı gibi boynuzlardan yaş belirleme yalnız ineklerde yapılabilir. Boğalar için süt üretimi söz konusu olmadığından bunların boynuzlarında yaş halkalarının düzgün olarak belirlenmesi beklenemez.
İneklerde boynuzlara bakarak yaş belirlenmesi, ancak hayvanların düzenli beslendiği ve buzağılama aralığının yaklaşık 1 yıl olduğu sürelerde doğru sonuç verir. Hayvanların yılda 1-2 dönem aç kaldığı veya buzağılama aralığının ortalama olarak 400 günün üzerinde olduğu sürülerde yapılacak tahminlerin yanıltıcı olması kaçınılmazdır.
Dişler SOL YARI SAĞ YARI
N P C I I C P N
Üst Çene 3 3 C I I C 3 3
Alt Çene 3 3 0 4 4 0 3 3
I= kesici dişler
2 tane ön kesiciler, 2 tane I. ortalar, 2 tane II. Ortalar, 2 tane son kesiciler
C= köpek dişleri
P= ön azı dişleri
M= ard azı dişleri
Genç sığırların ağzındaki dişlerden 20 tanesi hayatının değişik evrelerinde sırasıyla değişir ve yerlerine kalıcı dişler çıkar. Değişmeyen dişiler 6 tane üst çenede olmak üzere toplam 12 tane ard azı dişleri’ dir. Geçici ve kalıcı dişlerin çıkışına alt takvim yaklaşık olarak çizelgede olduğu gibidir.
Çizelge: Sığırda dişlerin çıkış takvimi
Dişin Adı Çıkış Zamanı
Geçici ön dişler Doğumdan önce
Geçici I. Ortalar Doğumdan önce
Geçici II ortalar Doğum-ilk 7 gün içinde
Geçici son kesiciler Doğum ilk 15 gün içinde
Kalıcı ön kesiciler 1.5-2 yaş arasında
Kalıcı I. Ortalar 2-2.5 yaş arasında
Kalıcı II. Ortalar 3 yaşında
Kalıcı son kesiciler 3.5-4 yaş arasında
Geçici köpek dişi Yoktur
Kalıcı köpek dişi Yoktur
Geçici ön azı dişleri (12 tane) Doğum-ilk 21 gün içinde
Kalıcı ön azı dişleri I 2-2.5 yaşında
Kalıcı ön azı dişleri II 1.5-2.5 yaşında
Kalıcı ön azı dişleri III 2.5-3 yaşında
Kalıcı ard azı dişleri I 5-6 aylık iken
Kalıcı ard azı dişleri II 1-1.5 yaşında
Kalıcı ard azı dişleri III 2-2.5 yaşında
9.1 Sığırda Dişlere Bakılarak Yaş Belirleme
[Konu Başlığı] [Sonraki Konu]
Sığırların yaşı kesici dişlerine bakılarak belirlenir. Çizelgeden anlaşılacağı üzere sığırın üst çenesinde kesici diş yoktur. Alt çenedeki 8 kesici dişin geçici veya kalıcı oluşuna bakılarak 5 yaşına kadar yaş belirlenmesi yapılabilir. Daha yaşlı sığırlarda ise yaşın belirlenmesi bu dişlerdeki aşınma bakılarak yapılır.
9.1.1. Beş Yaşına Kadar Belirleme
[Konu Başlığı] [Önceki Konu] [Sonraki Konu]
6-8 günde: Son kesici süt dişleri hariç diğer kesici dişler (6 tane) çıkmıştır. Dişler birbiri üzerine binmiş durumdadır ve diş etleri mavimtrak-kırmızı renktedir. Ayrıca diş etleri dişleri örter durumdadır.
2 Haftalıklarda: Son kesici süt dişleri de çıkmış ve ya çıkmak üzeridir. Dişlerin birbiri üzerine binmiş durumları ortadan kaybolmuştur. Ön kesicilerde diş eti çekilmiştir.
3 Aylıklarda: Son kesiciler diş yayı seviyesine ulaşmıştır.
1 Yaşında: Diş taçları küçülmüş, dişlerin kökleri meydana çıkmıştır.
1 Yaş 9 Aylıklarda: Ön kesici süt dişleri düşer.
2 Yaşında: Ön kalıcı dişler çıkmış ve diş yayı seviyesine ulaşmıştır. İki yaşında bir sığırın ağzında 2 tane (sağ ve solda olmak üzere kalıcı kesici diş bulunur)
2 ½ Yaşında: I. Orta kesici süt dişleri düşmek üzeredir ve ya düşmüştür.
3 Yaşında: I orta kalıcı dişler çıkmış ve diş yayı seviyesine ulaşmışlardır. Üç yaşındaki bir sığırın ağzında 4 tane kalıcı kesici diş bulunur.
3 ½ Yaşında: II. Orta kesici süt dişleri düşmek üzere ve ya düşmüştür.
4 Yaşında: II. Orta kalıcı dişler çıkmış ve diş yayım seviyesine ulaşmışlardır. Dört yaşındaki bir sığırın ağzında 6 tane kalıcı kesici diş bulunur.
4 ½ Yaşında: Son kesici süt dişleri düşmek üzere ve ya düşmüşlerdir.
5 Yaşında: kalıcı son dişler çıkmış ve normal boylarına ulaşmıştır. Beş yaşında bir sığırın ağzında 8 tane kalıcı diş mevcut olup, ağzında hiç kesici süt dişi yoktur.
9.1.2. Beş Yaşından Büyük Sığırlarda Yaş Belirleme
[Konu Başlığı] [Önceki Konu] [Sonraki Konu]
Beş yaşından büyük sığırlarda yaş belirleme kalıcı kesici dişlerin kenarları ve diş yüzeylerinde meydana gelen aşınmalara bakılarak yapılır. Ancak bu şekilde yaş tayini yapabilmek için deneyim ve göz alışkanlığı da gerekir.
5 ½ -6 Yaş : Bu yaşlar arasında kalıcı son kesici dişlerin ön kenarı ve ön kesicilerin dile bakan yüzeyleri yarıya kadar aşınmıştır.
7 yaşında : Ön kesiciler tamamen aşınmıştır. I. Ve II. Orta kesicilerin dile bakan yüzeylerinde aşınma diş yüzünün yarısına kadar ilerlemiştir.
8 yaşında : I. Orta kesicilerin dile bakan yüzü tamamen aşınmıştır.
9 yaşında : II. Orta kesicilerin dile bakan yüzü tamamen aşınmıştır.
10 yaşında : Ön ve orta kesicilerde açınma yüzeyi dört köşe olur ve aynı zamanda diş yıldızı görülebilir.
12 yaşında : Kesici dişlerin aşınma yüzeyi yuvarlaklaşmaya başlar.
14 yaşında : Ön ve orta kesicilerin taç kısımları tamamen aşınmıştır, yalnızca son kesicilerin taç kısmında aşınma tam değildir. Kesici dişlerin aşınma yüzleri gittikçe ikizkenar üçgen şeklini alır.
15 yaşında: Kesici dişler yuvarlak ve küçük birer diş haline gelirler.
9.2. İneklerde Boynuzlara Bakarak Yaş Belirleme
[Konu Başlığı] [Önceki Konu]
İneklerde her doğumdan sonra boynuzlarda bir halka meydana gelir. Bunun nedeni gebeliğin son dönemlerinde ve süt veriminin en yüksek olduğu dönemde beslenme dengesinin bozulmasıdır. İneğin boynuzundaki her halka bir buzağılamaya (yaklaşık 1 yıla) işarettir. Halkalar sayılır ve halka sayısına bu ineğin ilk doğumunu yapıncaya kadar geçen 2-3 yıllık süre eklenirse ineğin yaşı ortaya çıkar. Örneğin boynuzunda 4 halka bulunan bir inek 6-7 yaşlarında sayılmalıdır. Boynuzların yanı sıra dişler de incelenecek olursa daha kesim bir tahmin yapılabilir.
Yapılan açıklamalardan anlaşılacağı gibi boynuzlardan yaş belirleme yalnız ineklerde yapılabilir. Boğalar için süt üretimi söz konusu olmadığından bunların boynuzlarında yaş halkalarının düzgün olarak belirlenmesi beklenemez.
İneklerde boynuzlara bakarak yaş belirlenmesi, ancak hayvanların düzenli beslendiği ve buzağılama aralığının yaklaşık 1 yıl olduğu sürelerde doğru sonuç verir. Hayvanların yılda 1-2 dönem aç kaldığı veya buzağılama aralığının ortalama olarak 400 günün üzerinde olduğu sürülerde yapılacak tahminlerin yanıltıcı olması kaçınılmazdır.
