kimya sözlüğü

[AsiRuH]

-A-

Açık hava basıncı : Atmosferdeki gazlar ağırlıkları nedeniyle
yeryüzüne bir basınç uygular. Bu basınca açık hava basıncı denir. Açık
hava basıncı barometre ile ölçülür.

Adlandırma : Element ve bileşiklerin kimyasal formül veya sembollerle, bazı sistematik yöntemlere göre adlarının yazılması.

Ağırlık : Bir cisme etki eden yerçekimi kuvvetinin büyüklüğüdür.

Aktiflik : Reaksiyona girme kabiliyeti, elementlerin bileşik yapabilme
eğilimleri. Bir elementin elektron alarak veya vererek bileşik
oluşturma isteğine aktiflik denir.

Aktiflik sırası : Elementlerin tepkime verme yatkınlığına göre sıralanmasına aktiflik sırası denir.

Aktif metaller : Elektron verme eğilimi hidrojenden fazla olan metallere aktif metaller denir.

Aktinitler : Aktinyum (57Ac) elementinden sonra gelen ve 4f orbitallerinin dolmasıyla oluşan 14 elementin oluşturduğu seri.

Aldehit : Karbonil grubu bağlarından en az birine H bağlanan bileşikler
aldehit, her iki bağa da alkil grubu bağlanan bileşikler ketondur.

Alfa ışıması : Radyoaktif çekirdekten iki proton ve iki nötronun
birlikte ayrılması şeklindeki ışımadır. Bu ışımayı yapan atomun kütle
numarası 4, atom numarası 2 azalır.

Alfa parçacığı : İki proton ve iki nötrondan oluşan +2 yüklü helyum çekirdeği.

Alkali metal : 1A grubundaki hidrojen dışındaki metaller.

Alken : CnH2n genel formüllü ve yapısında en az bir tane çift bağ içeren (-C=C-) doymamış hidrokarbonlara alken adı verilir.

Alkenil : Alkenlerden bir hidrojen çıkarılmasıyla oluşan köke alkenil adı verilir.

Alkol : Bir alkil grubuna bir hidroksil (-OH) grubu bağlanmasıyla oluşan bileşiklere alkol denir.

Allotrop : Kimyasal özelliği aynı, fiziksel özelliği farklı olan atomlar.

Amalgam : Civanın diğer metaller ile oluşturduğu alaşımlar.

Ametal : Metalik karakter göstermeyen periyodik tablonun sağ
tarafındaki elementler. Atomları az sayıda elektron alarak anyon
oluşturan elementler.

Amfoter oksit : Hem asitlerle hem bazlarla tepkime verebilen oksitler.

Analiz : Bir bileşiğin kendisinden daha basit maddelere parçalanmasına analiz denir.

Anlamlı sayılar : Doğru bir şekilde yapılmış ölçümü ifade eden sayılar.

Anot : Yükseltgenmenin olduğu elektrottur.

Anyon : Negatif (–) yüklü iyon.

Arrhenius teorisi : Arrhenius’a göre asit; sulu çözeltilerine H+ iyonları verebilen baz ise; OH- iyonları verebilen maddelerdir.

Asidik tamponlar : Bir zayıf asit ile tuzunun karışımından oluşan çözeltilere asidik tampon çözeltileri denir.
Asit : Suda çözündüğünde ortama hidrojen iyonları (H+) ya da hidronyum iyonları (H3O+) verebilen maddelerdir.

Asit baz titrasyonu : Derişimi bilinmeyen bir asit veya bazın
derişimini, derişimi belli olan diğer asit ve bazla tayin etme işlemine
asit baz titrasyonu denir.

Asit oksit : Suda çözündüğünde ortama asit çözeltisi veren ya da baz
veya bazik oksitlerle reaksiyona girerek tuz oluşturan ametal oksitidir.

Aşırı doymuş çözelti : Belirli sıcaklıktaki doymuş halinden geçici olarak daha fazla çözünen içeren çözelti.

Atmosfer (atm) : Deniz seviyesinde 1m2 lik yüzeye 101300 N luk kuvvet uygulayan basınca 1 atmosfer basıncı denir.

Atmosfer basıncı : Atmosferdeki havanın ağırlığından dolayı uyguladığı açık hava basıncı

1-Atmosfer basıncı. 76 cm (760 mm) yüksekliğindeki civa sutunun uyguladığı basınç.

Atom : Bir elementin tüm kimyasal özelliklerini gösteren en küçük parçasıdır.

Atom–gram : Bir mol atomun kütlesidir.

Atom kütlesi : Bir atomun atomik kütle birimi cinsinden kütlesidir.

Atom numarası (Z) : Bir atomun çekirdeğindeki proton sayısıdır. Yada
nötr bir atomda çekirdeğin etrafındaki toplam elektronların sayısına
eşittir.

Atomik kütle birimi (¤¤¤¤.b) : Bir karbon (126C) atomunun kütlesinin tam olarak 1/12 sine eşittir.

Aufbau yöntemi : Elektronlar atomik orbitallere enerjileri en düşük
olacak şekilde sırasıyla yerleşirler. (Önce 1s, sonra 2s ve sonra 2p
nin dolmaları gibi)

Avogadro kanunu : Aynı sıcaklık ve basınçta bulunan tüm gazların eşit sayıda molekülleri, eşit hacimdedir.

Avogadro sayısı (NA) : 126C elementinin 12 gramındaki kesin atom sayısıdır. (6,02.1023 tane mol–1' e eşittir)

Ayıraç (indikatör) : Bir maddeyi diğerlerinden ayırmada kullanılan
maddelere ayıraç denir. Örnek : Karbondioksit, kireç suyunun
ayıracıdır, Nişasta, iyodun ayıracıdır.

Ayırtedici özellik : Maddeleri ayırt etmek için kullanılan özellik. Madde miktarına bağlı olmayan özelliklerdir.

Ayırma : Karışımı oluşturan maddeleri fiziksel yöntemlerle ayrıştırma.

Ayrımsal damıtma : Farklı sıvılardan oluşan bir karışımdaki sıvıları kaynama noktaları farkından yararlanarak ayırma metodudur.

Ayrımsal kristallendirme : Bir karışımı oluşturan bileşenleri çözünürlük farklarından yararlanarak birbirinden ayırma metodudur.

Azeotrop : Sabit bir kaynama noktası bulunan ve sıvı ile buhar hallerindeki bileşimi aynı olan çözelti.

[AsiRuH]

B-

Bağıl atom kütlesi : Standart kabul edilen bir elementin kütlesine göre kıyaslanarak bulunan atom kütlesi

Bağlanma enerjisi : Bir atomun çekirdeğindeki proton ve nötron gibi atom altı taneciklerini bir arada tutan enerjidir.

Barometre : Açık hava basıncını ölçmek için kullanılan düzenek

Basınç : Birim yüzeye dik olarak etki eden kuvvete basınç denir. Basınç
kuvvet ile doğru orantılı, yüzey alanı ile ters orantılıdır.

Basınç Kuvveti (F) : Bütün yüzeye dik olarak etki eden kuvvete basınç kuvveti denir.

Baz : Suda çözünürken çözeltiye hidroksit (OH–) iyonları veren madde.

Bazik oksit : Suda çözündüğünde bazik çözelti oluşturan ya da asit ve
asit oksitlerle reaksiyona girerek tuz oluşturan metal oksitidir.

Bazik tamponlar : Bir zayıf bazla tuzunun karışımından oluşan çözeltilere bazik tampon çözeltileri denir.


Belirleyici madde : Kimyasal reaksiyonda artan madde karşısında tamamen tükenen madde.

Beta ışıması : Beta ışıması yapan çekirdekte bir nötronun, proton ve
elektrona dönüştüğü kabul edilir. Oluşan elektron beta taneciği olarak
çekirdek dışına fırlatılır. Bu durumda beta ışıması yapan çekirdeğin
atom numarası bir artar, kütle no değişmez, nötron sayısı bir azalır,
bozunan elementin izobarı oluşur.

Beta parçacığı : Radyoaktif bir elementin çekirdeğindeki bir nötronun bir protona dönüşmesi ile açığa çıkan elektron

Bileşik : İki ya da daha fazla cins elementin belirli oranlarda birleşmesinden oluşan saf madde.

Bileşik kaplar : Kesitleri ve şekilleri farklı iki veya daha çok kabın,
tabanlarının birleştirilmesiyle elde edilen kaplara bileşik kaplar
denir.

Bileşik oksit : Aynı katyonun farklı iki değerlik aldığı oksitlerinin bir araya gelmiş hali. Örneğin; Fe3O4, (FeO.Fe2O3)

Bilimsel Yöntem : Bilimin gelişmesini sağlayan gözlem, deney ve
kanunların ve kuramların formüle edilmesi etkinliklerinin bütünü.

Birinci iyonlaşma enerjisi : Gaz halindeki bir atomdan en gevşek
tutulan elektronun uzaklaştırılması için gereken minimum enerjidir.

Bombardıman : Bir atom çekirdeğine herhangi bir nükleer taneciğin gönderilmesi.

Boyle kanunu : Sabit sıcaklıktaki bir miktar gazın hacmi ile basıncı ters orantılıdır.

Bozunma hızı : Birim zamanda bozunmaya uğrayan atom sayısıdır.

Bozunma serisi : Radyoaktif bir izotopun basamak basamak çeşitli
ışımalar yaparak bozunması ve sonunda kararlı bir izotopa dönüşmesi

Bronsted – Lowry teorisi : Bu teoriye göre asit proton verici baz ise proton bağlayıcı (alan) maddedir.

Buharlaşma : Ortalama kinetik enerjisi fazla olan moleküllerin, sıvı fazdan gaz fazına geçmeleri.

Bunzen beki : Tasarımı alman bilim adamı Robert Bunzen tarafından yapılan ısıtma aygıtı.

[AsiRuH]

B-

Bağıl atom kütlesi : Standart kabul edilen bir elementin kütlesine göre kıyaslanarak bulunan atom kütlesi

Bağlanma enerjisi : Bir atomun çekirdeğindeki proton ve nötron gibi atom altı taneciklerini bir arada tutan enerjidir.

Barometre : Açık hava basıncını ölçmek için kullanılan düzenek

Basınç : Birim yüzeye dik olarak etki eden kuvvete basınç denir. Basınç
kuvvet ile doğru orantılı, yüzey alanı ile ters orantılıdır.

Basınç Kuvveti (F) : Bütün yüzeye dik olarak etki eden kuvvete basınç kuvveti denir.

Baz : Suda çözünürken çözeltiye hidroksit (OH–) iyonları veren madde.

Bazik oksit : Suda çözündüğünde bazik çözelti oluşturan ya da asit ve
asit oksitlerle reaksiyona girerek tuz oluşturan metal oksitidir.

Bazik tamponlar : Bir zayıf bazla tuzunun karışımından oluşan çözeltilere bazik tampon çözeltileri denir.


Belirleyici madde : Kimyasal reaksiyonda artan madde karşısında tamamen tükenen madde.

Beta ışıması : Beta ışıması yapan çekirdekte bir nötronun, proton ve
elektrona dönüştüğü kabul edilir. Oluşan elektron beta taneciği olarak
çekirdek dışına fırlatılır. Bu durumda beta ışıması yapan çekirdeğin
atom numarası bir artar, kütle no değişmez, nötron sayısı bir azalır,
bozunan elementin izobarı oluşur.

Beta parçacığı : Radyoaktif bir elementin çekirdeğindeki bir nötronun bir protona dönüşmesi ile açığa çıkan elektron

Bileşik : İki ya da daha fazla cins elementin belirli oranlarda birleşmesinden oluşan saf madde.

Bileşik kaplar : Kesitleri ve şekilleri farklı iki veya daha çok kabın,
tabanlarının birleştirilmesiyle elde edilen kaplara bileşik kaplar
denir.

Bileşik oksit : Aynı katyonun farklı iki değerlik aldığı oksitlerinin bir araya gelmiş hali. Örneğin; Fe3O4, (FeO.Fe2O3)

Bilimsel Yöntem : Bilimin gelişmesini sağlayan gözlem, deney ve
kanunların ve kuramların formüle edilmesi etkinliklerinin bütünü.

Birinci iyonlaşma enerjisi : Gaz halindeki bir atomdan en gevşek
tutulan elektronun uzaklaştırılması için gereken minimum enerjidir.

Bombardıman : Bir atom çekirdeğine herhangi bir nükleer taneciğin gönderilmesi.

Boyle kanunu : Sabit sıcaklıktaki bir miktar gazın hacmi ile basıncı ters orantılıdır.

Bozunma hızı : Birim zamanda bozunmaya uğrayan atom sayısıdır.

Bozunma serisi : Radyoaktif bir izotopun basamak basamak çeşitli
ışımalar yaparak bozunması ve sonunda kararlı bir izotopa dönüşmesi

Bronsted – Lowry teorisi : Bu teoriye göre asit proton verici baz ise proton bağlayıcı (alan) maddedir.

Buharlaşma : Ortalama kinetik enerjisi fazla olan moleküllerin, sıvı fazdan gaz fazına geçmeleri.

Bunzen beki : Tasarımı alman bilim adamı Robert Bunzen tarafından yapılan ısıtma aygıtı.
Ç-

Çekirdek : Atomun merkezinde proton, nötron gibi benzer atom altı
parçacıklar içeren, oldukça küçük ve yoğun, pozitif (+) yüklü bölge.

Çekirdek eşitliği : Radyoaktif bir reaksiyondaki değişiklikleri gösteren denklem.

Çekirdek reaksiyonu : Bir atomun çekirdeğinde meydana gelen değişmeler, Radyoaktif veya nükleer reaksiyonlar olarak da bilinir.

Çizgi spektrumu : Gaz veya gaz halindeki bir maddeden gelen ışıklar bir
prizmadan geçirilirse elde edilen görünür renkler arasında boşluklar
vardır. Bu tür devamlı olmayan spektrumlara çizgi spektrumu denir.

Çökelme : Bir çözeltide iki tuzun etkileşimi veya sıcaklık değişiminin
çözünürlüğe etkisi sonucu çözünmeyen katı bir bileşiğin oluşması.

Çökelme reaksiyonu : Sonucunda çökelti oluşan reaksiyonlardır.

Çözelti : İki veya daha fazla maddeden oluşmuş homojen karışım.

Çözücü : Bir çözeltinin en fazla miktardaki bileşeni veya çözeltiye fiziksel halini veren bileşendir.

Çözünen : Bir çözeltinin miktar olarak az bulunan bileşenleri

Çözünme entalpisi : Genelde 1 mol katının çözünmesi sırasında depolanan
ya da 1 mol gazın çözünmesi sırasında açığa çıkan potansiyel enerjidir.

Çözünürlük : Belirli bir sıcaklıkta sabit hacimdeki bir çözücüde doymuş bir çözelti elde etmek için çözünen maddenin miktarı.

[AsiRuH]

D-

Dalga : Bir ortamda enerji taşıyan eğilim.

Dalga boyu : Birbirini takip eden iki dalga tepesi yada çukuru arasındaki uzaklık.

Dalton atom modeli : Atom maddenin en küçük yapıtaşı olup daha küçük parçalara bölünemez içi dolu bir küredir.

Dalton kanunu : Birbirleriyle reaksiyon vermeyen gazların oluşturduğu
karışımın basıncı, karışımda bulunan gazların kısmi basınçları
topl¤¤¤¤¤ eşittir.

Damıtma : Bir sıvıyı buharlaştırıp, oluşan buharını yoğunlaştırarak ayrıştırma işlemi.

D–bloku : Periyodik tablonun d–orbitallerinin dolmakta olduğu elementleri içeren bölümü.

Değerlik elektronları : En büyük baş kuvant um sayısına sahip elektron tabakasında bulunan elektronlar.

Denkleştirme : Kimyasal denklemlerde element ya da bileşiklerin önüne
konulan mol sayılarının eşitlenmesi olayına denkleştirme denir.

Denkleştirilmiş denklem : Aynı tip atomların, denklemin her iki tarafında da aynı sayıda bulunduğu eşitlik.

Derişik çözelti : Göreceli olarak çok miktarda çözücü içeren çözelti.

Derişim : Bir maddenin belirli miktardaki bir çözücü veya bir çözeltinin içindeki göreceli miktarı.

Devamlı spektrum : Beyaz ışık bütün renkleri içerdiğinden bir prizmadan
geçirilirse elde edilen renkler sürekli olur, yani birinin bitmek üzere
olduğu anda öbürü başlar. Renkler sınır bölgelerde iç içe girmiş
devamlı bantlar halindedir. Bu tür spektrumlara devamlı spektrumlar
denir.

Dializ : Bir çözelti içerisindeki küçük iyon veya moleküllerin yarı
geçirgen bir zardan geçmesi ve büyük iyon veya moleküllerin geçmemesi
işlemi.

Difüzyon : Bir gazın havada veya başka bir gaz içinde yayılması.

Dipol-dipol çekimi : İki polar molekül yan yana geldiğinde her iki
molekülün zıt kutupları arasında oluşan çekim kuvvetine dipol-dipol
çekimi adı verilir.

Doğal radyoaktiflik : Atom numarası 83’ten büyük olan elementlerin
kendiliğinden çeşitli ışımalar yaparak yeni elementlere dönüşmesi

Donma : Sıvı haldeki bir maddenin katı hale geçmesi.

Donma sıcaklığı : Sıvı haldeki maddenin ısı vererek katılaşmaya başladığı sıcaklık noktasına donma sıcaklığı denir.

Doymamış çözelti : Belirli bir sıcaklıkta doymuş halden daha az çözücü içeren çözelti.

Doymuş çözelti : Belirli bir sıcaklıkta çözebileceği maksimum çözüneni içeren çözelti.

Dublet : Atomların bileşik oluştururken elektron alarak ya da vererek
en dış enerji seviyelerindeki toplam elektron sayısının helyum gibi 2
olması hâlidir.

[AsiRuH]

E-

Efüzyon : Gaz moleküllerinin küçük bir delik aracılığıyla bir kaptan, daha düşük basınçlı ortama yayılması.

Ekzotermik reaksiyonlar : Dışarıya ısı vererek gerçekleşen reaksiyonlardır.

Elektrolit : Sulu çözeltisi elektrik akımını ileten madde.

Elektrolit çözelti : Elektrik akımını ileten çözelti.

Elektrolit olmayan çözelti : Elektrik akımını iletmeyen çözelti.

Elektroliz : Bir maddenin sıvılaştırılmış halinde ya da elektrolit
çözeltisinde, elektrik akımı yardımı ile kendi bileşenlerine
ayrıştırılması

Elektron : Çekirdeğin etrafındaki ihtimali orbitallerde hareket
ettiğine inanılan 1/1840 akb’lik bir kütleye sahip negatif (–) yüklü
parçacıktır.

Elektron dağılımı : Elementlerin atomlarında bulunan elektronların, atomik orbitallerine düzenli bir şekilde yerleşimi

Elektronegatiflik : Bir molekül içerisindeki atomun elektronları kendine doğru göreceli çekme kabiliyeti.

Elektron ilgisi : Gaz halindeki nötr bir atomun bir elektron alarak -1
yüklü iyon haline geçerken dışarı verdiği enerjiye elektron ilgisi
denir.

Elektromanyetik spektrum : Elementler katı yada gaz halinde iken
dışarıdan yeterli miktarda alınarak, belli dalga boylarında ışıma
yapmaları.

Elektron ilgisi : Nötr bir atoma (gaz fazında) bir elektron
eklenmesiyle meydana gelen ısı değişimi. Bir atomun elektron alma
eğiliminin ölçüsü.

Elektron yakalama : Çekirdeğe en yakın bir enerji seviyesinden bir
elektronun çekirdek tarafından yakalanmasıyla oluşan radyoaktif bozunma
şekli

Elektrot : Elektron alışverişinin gerçekleştiği iletken levhalardır. Anot (+) ve Katot (-) olmak üzere ikiye ayrılır.

Element : Kimyasal metodlarla daha basit parçacıklara ayrılamayan, aynı cins atomlardan meydana gelen en basit yapıdaki madde.

Emülsiyon : Sıvı + sıvı heterojen karışımlarının özel adıdır. Sıvı +
sıvı karışımının faz oluşturmuş halidir. Birbiri içerisinde çözünmeyen
iki farklı sıvının karışması ile oluşan heterojen karışımlardır. Örnek
: Zeytin yağı, yağlı su, petrol … gibi.

Endotermik reaksiyon : Dışarıdan ısı alarak gerçekleşen reaksiyonlardır.

Enerji seviyesi : Çekirdek etrafında aynı enerjideki elektronların bulunduğu yörüngelerdir.

Erime noktası : Katı hâldeki maddenin sıvı hâle geçtiği sıcaklık noktası.

Erime sıcaklığı : Katı haldeki maddenin ısı alarak sıvı hale geçmeye başladığı sıcaklık noktasına erime sıcaklığı denir.

Eter : Sudaki hidrojenlerin yerine alkil gruplarının geçmesiyle oluşan bileşiklere eter denir.

Eylemsizlik : Maddelerin hareket ve durumunu koruma eğilimine eylemsizlik denir.

[AsiRuH]

F

Fahrenheit (°F) : Suyun donma noktasını 32 ve kaynama noktasını 212 olarak kabul eden sıcaklık birimidir.

Faraday yasaları : Devreden geçen yük ile anot ve katotta açığa çıkan
maddelerin miktarları arasında bir ilişki vardır. Bu konudaki kurallar
Faraday yasaları olarak bilinir.

Fisyon (bölünme) tepkimeleri : Büyük kütle numaralı atomların
hızlandırılmış nötronlarla bombardımanı sonucu daha küçük atomlara
bölünme tepkimesidir. Atom bombası bu esasa dayanır.

Fiziksel özellik : Maddenin dış yapısıyla ilgili özelliklerine fiziksel
özellik, dış yapısıyla ilgili değişmeye de fiziksel değişme denir. Bir
maddenin renk, koku ve tadının değişmesi, kaynaması, erimesi,
buharlaşması, çözünmesi, hal değiştirmesi… fiziksel değişmeye örnektir.

Füzyon (kaynaşma) tepkimeleri : Küçük atomların kaynaştırılarak büyük
atomların meydana getirildiği çekirdek tepkimesidir. Hidrojen bombası
bu esasa dayanır.
G

Gama ışıması : Radyoaktif bozunma sırasında enerji yüklü olarak kalmış
olan atom fazla enerjisini ¡ ışını şeklinde yayınlar. ¡ ışınları çok
yüksek enerjili elektromagnetik dalgalardır. ¡ ışıması yapan atomun
proton sayısı değişmez, nötron sayısı değişmez, çekirdek enerjisinde
azalma olur.

Gay-Lassac yasası : Sabit hacimdeki bilirli bir miktar gazın basıncı, mutlak sıcaklıkla doğru orantılı olarak değişir.

Gaz : Tanecikleri arasında büyük boşluklar bulunan, bulundukları kabı
tamamen doldurabilen ve karıştırıldıklarında her oranda karışabilen
akışkanlara gaz denir.

Gaz kanunları : Gazların basınç, hacim, sıcaklık ve mol sayısı
nicelikleri arasındaki ilişkilerin incelenmesine gaz kanunları denir.

[AsiRuH]

H

Hacim (V) : Maddenin uzayda kapladığı yere hacim denir.

Hal değişimi : Atomları arasındaki kimyasal bağları zayıf olan
maddelerin ısı alması ya da ısı vermesi sonucu fiziksel durumlarının
değişmesine hal değişimi denir.

Heterojen karışım : Madde dağılımı ve özellikleri her yerinde aynı
olmayan karışımlardır. Örnek : Ayran, meyve suyu, süt, çamurlu su,
toprak, yağlı su…

Hidrokarbon : Alkenlere içerdikleri pi (p ) bağından dolayı doymamış hidrokarbon denir.

Hidrojen bağı : Hidrojenin F, O, N gibi elektron ilgisi büyük atomlarla
oluşturduğu bileşiklerin sıvılarında molekülleri bir arada tutan
bağlara hidrojen bağı adı verilir. HF, H2O, NH3 gibi polar bileşiklerde
hidrojen bağları bulunur.

Hidroliz : Bir tuzun suda çözünerek kendisini oluşturan asit veya baza ayrışmasına hidroliz denir.

Homojen karışım : Madde dağılımı ve özellikleri her yerinde aynı olan
karışımlardır. (Çözeltiler, alaşımlar, gaz karışımları v.s.) Homojen
karışımda karışan madde çeşitleri gözle ayırt edilemezler. Örnek :
tuzlu su, çay, kolonya, kaynak suyu…
I-

Isı (Q) : Bir maddenin moleküllerinin kinetik enerjileri topl¤¤¤¤¤ ısı
denir. Isı aynı zamanda bir enerji türüdür ve skaler büyüklüktür.

Isıl genleşme : Isıtılan bir cismin boyu, hacmi ve yüzeyi değişir. Bu değişim ısıl genleşme olarak adlandırılır.

[AsiRuH]

İ

İdeal gazlar : Aralarındaki etkileşimleri ihmal edilen gazlara ideal gazlar denir.

İndikatör : Bakınız : Ayıraç.

İndirgenme : Bir maddenin elektron kazanmasına indirgenme denir. Elektron alan bir atom ya da iyonun değerliği küçülür.

İnorganik bileşikler : Normalde doğada hazır bulunan bileşiklerdir.
Doğada bulunan element çeşitlerinin etkileşmesi sonucu oluşur. Asitler,
bazlar, tuzlar, oksitler… birer inorganik bileşiktir.

İyon : Elektron alış - verişi sonucu oluşan (+) veya (-) yüklü atom ya da atom gruplarına iyon denir.

İyonik bağ : (+) yüklü metal atomlarıyla (-) yüklü metal atomlarının
birleşmesini sağlayan bağ çeşididir. İyonik bağları (+) ve (-) iyon
grupları birbirini çekerek oluştururlar. İyonik bağ etkisiyle iyonik
tuzlar oluşur.

İzomer : Molekül formülü aynı yapı formülü farklı maddelere izomer denir.

İzotop : Atom numaraları aynı kütle numaraları (nötron sayıları) farklı olan atomlara izotop atomlar denir.
J

Joule (J) : 0,239 g suyun sıcaklığını 1°C artırmak için gerekli olan ısıya 1 Joule denir.

[AsiRuH]

K

Kalori : 1 g saf suyun sıcaklığını 14,5°C den 15,5°C ye artıran ısı miktarına kalori denir.

Kalorimetre : Isı miktarını ölçmek için kullanılan araçlara kalorimetre denir.

Karakteristik özellik : Miktara bağlı olmayan sadece o maddeye has olan
özelliklere ayırt edici (karakteristik) özellikler denir.

Karışım : İki ya da daha çok saf maddenin karışması ile oluşan madde topluluklarına karışım denir.

Katot : İndirgenmenin olduğu elektrottur.

Katyon : Elektrolitteki pozitif iyonlara denir.

Kaynama sıcaklığı : Sıvı haldeki maddenin gaz haline geçmeye başladığı sıcaklık noktasına kaynama sıcaklığı denir.

Kelvin (K) : Madde moleküllerinin titreşimlerinin durduğu sıcaklık noktasını sıfır olarak kabul eden bir sıcaklık birimidir.

Ketonlar : Karbonil grubunda iki alkil grubu bağlanmış bulunan ve aynı
karbon sayılı aldehitlerle izomer olan organik bileşiklerdir.

Kısmi basınç : Bir gaz karışımında bulunan gazlardan her birinin,
bulundukları kaba tek başlarına yaptıkları basınca kısmi basınç denir.

Kimyasal Bağ : Maddeler atom veya moleküllerin birleşmesiyle oluşur.
Maddeleri oluşturan atom ve molekülleri bir arada tutan kuvvetlere
kimyasal bağ denir.

Kimyasal olay : Maddelerin birbirleriyle etkileşerek başka maddelere
dönüşmesine kimyasal olay denir. Kimyasal olayda yeni ürünler oluştuğu
için kullanılan maddelerin özellikleri kaybolur. Kimyasal olaylar
arasında element ya da bileşikler arasında gerçekleşen elektriksel
etkileşmeye de kimyasal reaksiyon denir. Kimyasal reaksiyonlarda;
reaksiyonda kullanılan maddelere giren (reaktif) denirken, reaksiyon
sonucu oluşan yeni maddelere de ürün adı verilir. Reaksiyona giren ve
sonuçta oluşan ürün maddeler birbirinden farklıdır.

Kovalent Bağ : (+) ve (-) yüklere sahip aynı ya da farklı ametal atomları arasında oluşan bağ çeşididir.

Kütle (m) : Madde miktarına kütle denir. Bir cismin sahip olduğu
değişmez madde miktarıdır. Kütle birimleri kilogram ve (kg) ve gram (g)
dir.

Kütlenin Korunumu : Reaksiyona giren maddelerin toplam kütlesi,
reaksiyon sonucu oluşan ürünlerin toplam kütlesine eşittir. Bu ilkeye
kütlenin korunumu kanunu denir.

Kütle numarası : Kütle numarası = Proton sayısı + Nötron sayısı

[AsiRuH]

M

Madde : Kütlesi hacmi ve eylemsizliği olan her şeye madde denir.
Maddeler katı, sıvı ve gaz olarak üç değişik halde bulunur. Örneğin,
buz katı, su sıvı, su buharı ise gaz halindedir. Bütün maddelerin
eylemsizlik özelliği vardır. Bütün maddelerin hacmi ve kütlesi vardır.
Bütün maddeler tanecikli bir yapıya sahiptir.

Manometre : Kapalı kaptaki gazın basıncını ölçmeye yarayan araçlara manometre denir.

Metalik bağ : Metallerin saf halleri ile alaşımlarında metal atomlarını bir arada tutan kuvvetlere metalik bağ adı verilir.

Molalite (molal derişim) : 1kg çözücüde çözünen maddenin mol sayısına molal derişim denir.

Molekül : Aynı ya da farklı cins atomların birleşmesiyle oluşan bileşik
birimlerine molekül denir. Bileşiklerin tüm özelliklerini taşıyan en
küçük birimlerine molekül adı verilir. Moleküller birden fazla atomdan
oluşan bağımsız taneciklerdir.

Monoalkoller : Bileşik iskeletinin herhangi bir yerinde tek bir tane –OH bulunduran alkollerdir.
N

Nötron ışıması : Bu ışımayla atomun çekirdeğinden 1 nötron fırlatılır.
Bu ışımada atomun proton sayısı değişmez, nötron sayısı 1 azalır.
Böylece bozunan elementin izotopu oluşur.

Nötürleşme : Asitler bazlarla birleşerek tuz ve su oluştururlar. Bu olaya nötürleşme denir.

Nükleer enerji : Atom çekirdeğindeki birleşme ve bölünme tepkimeleri
sırasında çok yüksek enerji açığa çıkar. Bu enerjiye Nükleer enerji
denir.

[AsiRuH]

O

Oksit : Elementlerin oksijenle oluşturmuş oldukları bileşiklere oksit
denir. Flor ve soygazlar oksit oluşturmazlar. Genellikle metallerin
oksitlerine bazik oksit, ametallerin oksitlerine asit oksit denir.

Oluşum entalpisi : Moleküllerin, elementlerinden oluşumu sırasında alınan ya da verilen ısıya oluşum entalpisi denir.

Organik bileşikler : Canlı organizmalar tarafından oluşturulan
bileşiklerdir. Proteinler, şekerler, yağlar, vitaminler … bu gruba
girer.

Organik kimya : Karbon elementinin hidrojenli bileşiklerini inceleyen kimya dalına organik kimya adı verilir.
Ö

Özkütle (Yoğunluk) (d) : Bir maddenin birim hacminin kütlesine öz kütle
denir. Özkütle maddeler için ayırt edici bir özelliktir. Özkütle
birimleri kütle ve hacim birimlerine bağlı olarak değişir. Saf bir
maddenin aynı ortamdaki tüm miktarlarının öz kütleleri eşittir. Kütlesi
sabit olan bir maddenin ısıtıldıkça hacmi artar, öz kütlesi azalır.
P

Pascal (pa) :1m2 lik yüzeye dik olarak etki eden kuvvet 1 N ise bu yüzeydeki basınç 1 pascal (paskal) olur.

Periyodik tablo : Periyodik cetvel, elementleri gösteren ve
özellikleriyle ilgili bilgi veren bir tablodur. Bu tabloda elementler
belirli bir düzene göre sıralanmıştır. Yatay sıralara periyot, düşey
sıralara ise grup adı verilir. Aynı gruptaki elementler birbirleriyle
benzer özellik gösterirler. Aynı periyottaki elementler aynı yörünge
sayısına sahiptir. Periyotlar cetvelinin en sağındaki düşey grupta yer
alan elementlere soygaz (asal gaz) adı verilir. Bu elementler çok
kararlıdır.

Pil : Kendiliğinden gerçekleşen bir kimyasal tepkime sonucunda açığa çıkan enerjiyi elektrik enerjisine çeviren araçlardır.

Polialkoller : Bileşik iskeletinin değişik yerlerinde farklı C atomları
üzerinde olmak şartı ile birden fazla –OH içeren bileşiklerdir.

Polimerleşme : Küçük alken moleküllerindeki pi (p) bağlarının açılması
ile serbest kalan moleküllerin binlercesinin bir araya gelerek uzun
zincirler oluşturması olayına polimerleşme adı verilir.

Primer alkoller : -OH grubunun bağlı olduğu C atomuna iki tane H atomu
bağlanmış ise bu alkol primer (birincil) alkoldür. Ancak metil alkolde
–OH nin bağlı olduğu C atomuna 3 H bağlı olduğu halde primer alkoldür.

[AsiRuH]

R

Radyoaktiflik : Çekirdeği kararsız olan elementlerin kararlı çekirdek
oluşturmak için ışın yayınlamaları olayına radyoaktiflik, bu
elementlere de radyoaktif elementler denir.

Reaksiyon (kimyasal tepkime) denklemi : Kimyasal değişime giren ve
çıkan maddelerin atom ve tür sayılarını gösteren semboller topluluğuna
kimyasal tepkime denklemi veya reaksiyon denklemi adı verilir.

Rezonans (çok merkezli bağ) : Bir molekülün değişik şekillerde gösterimine rezonans adı verilir.
S

Sabit kütle oranları yasası : Bir bileşiği oluşturan elementlerin ve
bileşiğin kütleleri arasında daima sabit bir oran vardır. Bileşiğin
miktarı ve değişik tepkimelerden eldesi sabit oranı değiştirmez.

Saf madde : Eritme, buharlaştırma, mıknatısla ayırma, eleme, süzme,
ayıklama… gibi ayrıcı yöntemlerle kendisinden daha basit yapılara
ayrılamayan maddelere saf maddeler denir. Örnek : Şeker, alkol, demir,
oksijen.

Sekonder alkoller : -OH grubunun bağlı olduğu C atomuna bir tane H ve
iki tane alkil grubu bağlı ise bu alkol sekonder ikincil alkoldür.

Sentez : İki farklı maddenin birleşerek kendi özelliklerini kaybedip
yeni özellikte bir madde meydana getirmesi olayına sentez denir. Sentez
olaylarında yeni özellikte bileşik çeşitleri elde edilir.

Seyreltik çözelti : Çözücüsü çok olup, çözüneni az olan çözeltilerdir.

Sıcaklık : Bir maddenin bir molekülünün ortalama kinetik enerjisini
ifade eden büyüklüktür. Sıcaklık, bir enerji türü değildir ve skaler
büyüklüktür.

Soğurma : Işınların, madde üzerinde tutularak ısıya dönüşmesi olayına
soğurma veya absorbsiyon denir. Soğurucu maddeler, çabuk ısınırlar.
Yansıtıcı maddeler ise, soğurma çok az olduğu için fazla ısınmazlar.

Süblimleşme : Bir katı maddenin sıvı hale geçmeden doğrudan gaz haline
geçmesine süblimleşme denir. Örnek : Naftalin normal şartlar altında
katı halden direk olarak buharlaşarak gaz haline geçer.

Süspansiyon : Katı+sıvı heterojen karışımlarının özel adıdır. Bir
katının sıvı içinde çözünmeden kalmasına denir. Örnek Tebeşir tozu + su
karışımı, ayran, kireçli su, çamurlu su, petrol… gibi.

[AsiRuH]

T

Tampon çözeltiler : Bazı çözeltilere az miktarda asit, baz ve su
eklendiğinde pH’ı önemli ölçüde değişmez. Bu tür çözeltilere tampon
çözeltiler denir.

Tansiyon (Kan basıncı) : Kalpten atardamarlara pompalanan kanın bu damarlara yaptığı basınca tansiyon veya kan basıncı denir.

Tepkime entalpisi : Tepkimelerde bağların kırılması için verilmesi
gereken enerji ile yeni bağların oluşumu sırasında açığa çıkan enerji
arasındaki fark, tepkime ısısını verir. Buna tepkime entalpisi de denir.

Termometre : Sıcaklığı ölçmeye yarayan cihazlara termometre denir.

Tersiyer alkoller : -OH grubunun bağlı olduğu C atomuna H atomu bağlı
olmayıp üç tane alkil grubu bağlı ise bu alkol tersiyer alkoldür.

Tuz : Asit ve bazların nötürleşmesinden meydana gelir. Asitlerin (-)
grupları (anyon) ile bazların (+) grupları (katyon) nın birleşmesiyle
oluşan iyonik katılara tuz denir.
Y

Yakacak : Yandıklarında çevrelerine ısı veren tüm maddelere yakacak denir. Yakacağın diğer adı da yakıttır.

Yanma ısısı : Katı ve sıvı yakacakların bir kilogramının, gaz
yakacakların ise bir metreküpünün verdiği ısıya yanma ısısı denir.
Yakıtların yanması sırasında kimyasal enerji, ısı enerjisine dönüşür.

Yoğunlaşma sıcaklığı : Gaz halindeki bir maddenin ısı enerjisi vererek
sıvı hale geçmeye başladığı sıcaklık noktasına yoğunlaşma sıcaklığı
denir.

Yükseltgenme : Bir maddenin elektron kaybetmesine yükseltgenme denir. Elektron veren atom veya iyonun değerliği büyür.