Spor Psikolojisi

İnsan vücudu, bilindiği gibi fizyolojik, psikolojik ve sosyolojik bir
saç ayağı üzerinde iç ve dış dengesini kurmuştur. Bu ayakların her
biri, insanın sağlıklı bir yaşam sürmesini ve sağlıklı davranışlar
sergilemesine neden olmaktadır. Aşağıdaki satırlarda spor psikoloji ile
ilgili bazı temel kavramların tanımlarını bulacaksınız.

1-Başarının psikolojik önkoşulları nelerdir?
Sportif
başarı bedensel performans zihinsel performans ve psikolojik
performansın toplamlıdır. Özellikle derby maçları olarak tanımlanan,
üstün fizik kondisyon ve mükemmel tekniğe sahip en iyi sporculardan
oluşan takımlar arasındaki müsabakalar aslında “psikolojik maçlar”dır.
Bu gibi durumlarda başarılı olmak için gereken ön koşullar bilen ve
uygulayabilen sporcu ile antrenör başarılı olacaktır. Kazanmak, galip
gelmek ya da yenilmemek olarak düşünülmemelidir. Sadece sonucu düşünmek
ve ne olursa olsun galip gelmeye çalışmak sporcunun doğru düşünmesini
ve doğru davranmasını engeller. Sporcu sadece mevcut potansiyelini
sergilemeyi düşünmelidir. Rakibin gücü, maçın önemi, seyircinin
tezahüratı, basının izlemesi, sporcu izin vermediği sürece
performansını etkileyemez. Sporcu başarısını sağlayanında,
engelleyeninde yalnızca kendisi olduğunu bilmelidir. Tek rakip vardır,
o da sporcunun kendisi kendisini yendiği zaman, yani izleyicinin,
basının, rakibinin, hakemin, hatta hava ve saha durumunun başarısına
tanık olmaya hazır beklediğine inandığı zaman kazanmış demektir. Ve
sonuç kendiliğinden gelir. Bu güvenle sahaya çıkan sporcu her şeyin
kendi kontrolünde olduğuna inandığı için ne gerekiyorsa yapacaktır.
Çünkü, beyni ile vücudu arasında önlenemeyecek bir iletişim vardır.
Aksini düşünürse vücut da o şekilde hareket eder ve vücut nasıl
davranırsa beyin o şekilde düşünür. Panik halinde hareket eden,
koordinasyon bozuk, telaşlı davranışlar sergileyen, hakeme sinirle el
kol hareketleri yapan, takım arkadaşlarına bağıran bir sporcunun beyni,
o gün kötü bir günde olduğunu, her şeyin ters gittiğini, bu kadar
şansız bir günde kazanmanın mucize olacağına düşünmeye başlar.
Düşüncesinde yenilgiyi kabullenen, kazanacağı konusunda şüpheler olan
sporcu, asla kazanamaz. Başarılı sporcu mücadeleyi seven, zorluklarla
başa çıkmayı zevkli hale getirebilen, yaratıcı, büyük düşünen ve
hayaller kurmaktan korkmayandır. En yeni tekniklerle, en iyi koşullarda
ve en bilgili antrenörlerle çalışan, benzer yetenekli birçok sporcudan
sadece bazılar şampiyon veya yıldız sporcu olur. Çünkü, onlar
psikolojik olarak başarmaya hazırdırlar. Kendine güvenir, yenmek ya da
yenilmemek için oynamaz, sadece elinden gelenin en iyisini yapmaya
çalışır. Yaptığı işten zevk alır ve kendisi izin vermedikçe hiçbir şeyi
ya da kimsenin başarısını engelleyemeyeceğini bilir. Kendisi ile ilgili
asla olumsuz düşünmez. Sadece o anı yaşar ve hata yapmaktan korkmaz.
Olumlu davranışlara yol açacağına inanır. Neşeli rahat ve kendinden
emindir.

2-Sporda psikolojik bilgi edinme nedir?
Bir
antrenör sporcularını seçerken ve antrenman planlaması yaparken onların
fiziksel özellikleri kadar, psikolojik özelliklerini de göz önünde
bulundurmalıdır. Birçok antrenör sporcuların neler hissettiğini çok iyi
bildiğini, onları anlayabildiği çünkü daha önce (sporcuyken) benzer
şeyleri kendisinin hissetmiş olduğunu düşünür. Ancak bu tür subjektif
değerlendirmeler yanıltıcıdır. Sporcular hakkında doğru bilgiler elde
edebilmek için bilinçli yöntemler seçilmelidir. Spor psikolojisinde en
çok kullanılan tanı koyma yöntemleri; vak’a tarihçesi, gözlem, deney,
test ve sosyometridir. Vak’a tarihçesi: Bir sporcunun hayatı ve
özgeçmişi hakkında bilgi toplamayı ifade eder. Bilgiler genellikle
anket yöntemi ile toplanır. Gerekli olduğu hallerde sporcuya yakın
kişilerle görüşme yapılır. Amaç sporcunun umutları, hobileri, spor
geçmişi, ulaşmak istediği hedefler, evindeki yaşam koşulları, ailesinin
tavrı ve eğitim tarzı, geçmişteki başarı ve başarısızlıkları ile okul
ve mesleki durumunu tespit edebilmektir. Gözlem: Yeni bilgiler edinmek
için planlı bir şekilde sporcunun gözlenmesidir. Bu yöntem sporda
vazgeçilmez tanı yöntemlerinden biridir. Sporcunun bir başkası
tarafından gözlenmesi (dış gözlem) sonucu, yorgunluk belirtileri,
saldırgan tepkileri, öğrenmedeki ilerlemesi, korkuları, etkileşim
şekilleri ve belirli durumlardaki duygusal tepkiler saptanabilir. Bunun
yanı sıra sporcunun da kendisini gözleyerek (içebakış) ne zaman
heyecanının yükseldiğini, hangi durumlarda dikkatini tam olarak
toplayabildiğini özel antrenman ve yarışmalarda ne düşündüğünü, neler
hayal ettiğini saptaması yararlı olur Deney: Bir olayın planlı ve
kasıtlı olarak gerçekleştirilmesidir. Sporda deney ve testi kesin
olarak birbirinden ayırmak olası değildir. Deneyde daima bağımlı
bağımsız değişkenler bulunur. Bağımsız değişken deneyi yöneten kişi
tarafından tespit edilip düzenlenir. Bağımlı değişken ise tespit
edilmiş koşulları bağlı olarak gözlemlenen değişiklilerdir. Örneğin,
uykusuzluğun basketboldeki isabet yüzdesi üzerine etkisi
araştırıldığında, uykusuzluk bağımsız değişken, isabet yüzdesi bağımlı
değişkendir. Test: Sporda test yöntemleriyle hem yetenekler hem de
kişilik özellikleriyle ilgili bilgiler toplanır. Örneğin zeka testleri,
fiziksel uygunluk testleri v. b Bu testlerin kullanım, uygulama ve
değerlendirilmesi ilgili test prosedürüne uygun yapılmalıdır.
Sosyometri: Bir grup veya takımın öncelikle duygusal yapısını
belirlemeye yarayan tüm çalışmaların ortak adıdır. Bu çalışmalar belli
kriterlere göre kabul görme veya reddedilme yoluyla gerçekleşir.
Böylece gruptan dışlananlar ve sevilen kişiler ile grup içi ilişkiler
ve sorunların nedenleri tespit edilebilir Antrenörlerin, ancak tanı
koyma yöntemleriyle sporcuları hakkında doğru bilgilere ulaşmaları ve
buna dayanarak sporcuların gelecekteki davranışlarını hem tahmin
etmeleri hem de sevk ve idare etmeleri olasıdır.