Masonluk

Masonluğun Gönye ve Pergel'in ortasında yer alan G harfinden oluşan geleneksel amblemi


Masonluk başlangıcının resmi olarak 16. yüzyılın sonu ve 17. yüzyılın başlarına dayandığı düşünülen Kardeşlik organizasyonu. Dünyanın birçok ülkelerinde 5 milyon üyesi ile değişik biçimlerde mevcuttur. Sadece İngiltere İskoçya ve İrlanda'da 480000; Amerika Birleşik Devletleri'nde ise 2 milyondan biraz daha az üyesi bulunmaktadır. Masonluğun değişik kolları
arasında Masonluğun yapısal bir kuralı olarak duyurulan üstün
bir yaratıcıya inanmanın da bulunduğu bazı moral ve metafizik idealleri
paylaşırlar.[3]
Konu başlıkları

Tarihi

Masonluğun ilk dönemlerdeki gelişimi biraz tartışmalı bir konudur ve tahminlere dayanmaktadır. İskoçya'da ilk Mason localarının 16. yüzyıl başlarında var olduğunu söyleyebilmek için kanıtlar bulunmaktadır[4] ve İngiltere'de 17. yüzyılın ortalarında var olduklarına dair kesin kaynaklar mevcuttur.[5] Masonik Elyazması isimli şiir yaklaşık 1390 yılına tarihlenmiştir ve en eski masonik belge olarak bilinmektedir.[6]
İlk Büyük Loca(İngilizce:Grand Lodge of England) Londra'nın
daha önceden faal olan dört locası akşam yemeği için
bir araya geldiği 24 Haziran 1717 tarihinde kurulmuştu. Bu yapı çoğu İngiliz Localarının katıldığı bir düzenleyici organa dönüştü. Ancak birkaç loca yeni yapının bazı modernleştirmeleri tasvip etmesi ve Üçüncü Derece'nin oluşturulması gibi bazı kararlar almasına gücenerek 17 Temmuz 1717 tarihinde "İngiltere'nin Kadim Büyük Locası (Antient Grand Lodge of England-GLE)" isimli rakip büyük locayı kurdular. İki rakip Büyük Loca
25 Kasım 1813 tarihinde "İngiltere'nin Birleşik Büyük Locası
(İngilizce:United Grand Lodge of England-UGLE)" adı altında
birleşinceye kadar "Modernler" (GLE) ve
"Gelenekçiler(İngilizce:Atiens-Ancients)" diye anılan iki loca
üstünlük için birbirlerine hasım oldular.

GLE'yi kuran Londra Locasının Merkezi


İrlanda ve İskoçya'nın Büyük Locası 1725 ve 1736 yıllarında ardısıra kuruldu. Masonluk 1730'lu yıllanda Gelenekçiler ve Modernler
tarafından Kuzey Amerika'daki İngiliz Kolonilerine ithal edildi ayrıca
İrlanda ve İskoçya Büyük Locaları pekçok
bölgesel büyük localar altında organize olan kardeş
localar kurdu. Amerikan Devriminden sonra bağımsız ABD Büyük Locaları eyaletlerde kendilerini oluşturdular.
Masonluğun köklerini Çin'den Ortadoğu'ya Eski Yunan'dan Şaman rahiplerine eski Mısır'dan Avrupa'nın şövalye tarikat larına kadar dünyanın çeşitli yer ve topluluklarına dayandırmak mümkündür zira Masonik ritüel
lere bakıldığında ise bu kadim öğretilerin tamamının etkileri
görülebilmektedir. Fakat Masonluğun çok uzun yıllar
boyunca çalışmalarını büyük bir gizlilik içinde
sürdürmesi ve 1390'da Regius el yazmasına kadar hiçbir kayıt tutmamaları sebebiyle
asıl kökeni hakkında net ve kesin bir yargıya henüz
varılabilmiş değildir. Tüm dünyadaki Masonlar köklerini
M.Ö 10. yüzyılda yapılmış olan Süleyman Mabedi işçilerine dayandırmaktadırlar.

Operatif Masonluk
Masonluk
Ortaçağdaki ve Rönesans'taki zanaat
örgütünün değişik bir biçimde devamı olarak
ortaya çıkmaktadır. Operatif masonluk
duvarcılık mesleğini beden çalışmasıyla ve elle yapılan
zanaatkarların kurmuş olduğu meslek birliklerinden ortaya
çıkmıştır. Ortaçağda katedral ve kiliseleri inşa eden
duvarcı ustalarına mason diye hitap edilmiştir. Bu zanaatkarların
mesleki sırları saklamaları için aralarında kullandıkları
sembolik anlamlar taşıyan kelimeler ve rumuzlar olmuştur. Aynı zamanda
Tanrı'nın evini inşa ettikleri için halk ve din görevlileri
arasında masonlar yani duvarcı işçileri kutsal olarak kabul
edilmişlerdir. Operatif masonlar toplandıkları loncalarda
çalışmalar yapıyorlardı. Aralarında Çırak Kalfa ve Usta olarak belirlenmiş becerilerine ve bilgi birikimlerine göre şekillenen bir derece sistemi mevcut olmuştur.

Şövalye Kökeni

Masonluğun kökleri ile ilgili bir başka çokça tartışılan ve öne sürülen konu ise Masonların şövalye kökenli bir topluluk olması ile alakalıdır. Tapınak Şövalyeleri'ne 1307 yılında Vatikan ve Fransa başta olmak üzere çoğu Avrupa krallığı tarafından açılan açık savaşın ardından 1314 yılında İskoçya'nın İngiltere'ye karşı kazandığı Bannockburn zaferinde Tapınak Şövalyeleri'nin kendi kıyafet ve kılıçları ile İskoç kralı Robert Bruce'un yanında savaştıkları tüm tarih kitaplarında yerini almış bir gerçektir. Rosslyn Şapeli başta olmak üzere Tapınak Şövalyeleri tarafından yapıldığı bugün net olarak bilinen nice kilise ve kale de bahsekonu şövalyelerin bu dönemlerde Britanya'daki varlıklarını açıkça göstermektedir.
Yoğunlukla
Avrupa ve ABD'de çalışmalarını sürdüren çok
sayıda Masonik rit ise Şövalye Masonluğu denen bir janrı kabul
etmişler ve çalışmalarını Masonluğun şövalye kökenleri
üzerine sürdürmeyi tercih etmişlerdir. Şövalye
Masonluğu doğrultusunda çalışmayan ritlerin bile hemen hemen
tamamı şövalyeliğe mutlaka bir atıf yaparlar. Örneğin Türkiye'de de uygulanan
dünyanın en yaygın riti Skoç Riti'nin yüksek
derecelerinin çoğunluğu şövalyelik üzerinedir ve
şövalye isimleri taşır. İkinci en yaygın rit olan ve
özellikle ABD'de yoğun olarak izlenen York Riti'nin en yüksek
derecesinin adı Tapınak Şövalyesi'dir.
Masonların kullandıkları pek çok sembolün şövalyelerden gelmiş olması bir sır değildir. Örneğin Masonların bazı törenlerinde kullandıkları kılıçlar gerek şekilleri gerek anlamlarıyla bu geleneği yansıtmakta olan şövalye kılıçlarıdır.
Masonluğun köklerini şövalyelere dayandıran görüşlere göre kimlikleri ortaya çıkan Tapınakçılar kendilerine -daha önce kıta Avrupasında olduğu gibi- yönelebilecek saldırılardan korunmak için duvarcı loncaları kimliğine bürünmüş
sembollerini ve çalışmalarını eski duvarcıların sembolleri ile
birleştirmiş ve eski sembollerine bu yönlü anlamlar da
yüklemiş duvarcı kimliği ile kendilerini tanıtmışlar fakat çalışmalarını ve esas yüzlerini her zaman
hatta sonradan aralarına kabul edilen ve henüz belli bir dereceye
gelmemiş olan üyelerinden bile gizli tutmuşlardır. Belki bu
yüzdendir ki
günümüzde halen izlenilmeye devam edilen Masonik
ritlerde de şövalyeliği esas alan dereceler hep yukarılarda yer
alır.
Masonluğun kökenleri ile ilgili konular bugün Masonların dahi
kesin olarak görüş birliğine varabildikleri bir konu
değildir. Farklı obediyans ve ritler
farklı görüşleri öne sürerler.
Bugünkünden çok daha gizli olan geçmişlerinde
herhangi bir yazılı kayıt tutulmamış olması bunun en önemli
sebebidir. Hür ve Kabul Edilmiş Masonlar Büyük Locası'nın da dahil olduğu dünya düzenli Masonluğu da Özgür Masonlar Büyük Locası'nın dahil olduğu düzensiz obediyanslar da ritüellerinde Masonluğun köklerini Operatif Masonlara dayandırır ilk 3 derece ritüellerinde -şövalye yaşam tarzı denebilecek bir anlayışa atıfları saymazsak- şövalyelikten ismen bahis açmazlar. Şövalyelik kökleri ile ilgili konular daha ziyade yüksek derecelerde işlenilir.
Bu konuda kimse tarafından reddedilmeyen bir gerçek vardır ki
Masonluğun geçmişinde şövalyeliğin öyle veya
böyle bir etkisini yok sayabilmek mümkün değildir ve
Masonluk -eğer bütünüyle onlar tarafından kurulmamışsa-
Ortaçağın ünlü şövalyelerine çok şey
borçludur.

İlk Büyük Loca'nın Kuruluşu


İngiltere Birleşik Büyük Locası'nın amblemi


24 Haziran 1717'de İngiltere'de 4 Loca bir araya gelerek ilk Büyük Loca'yı İngiltere Büyük Locası'nı
kurdular. Kısa zaman içinde İngiltere'deki diğer Locaların da
katılması ile genişlemiş ve 1723 yılında Büyük Loca geleneksel ve kadim yasalarını derleme görevini Protestan bir Rahip olan James Anderson'a vererek ilk yazılı anayasasını oluşturdu ve Masonluğun ara vermeden sürdürülecek olan yazılı tarihi ve ilk yazılı yasaları böylece resmen başlamış oldu. Anderson Anayasası (veya Anderson Yasaları veya Nizamnamesi) adı verilen bu kuralların ana hatlarına bugün halen dünya düzenli Masonluğunca riayet edilmektedir. Her ne kadar Anderson Anayasası
kısa süreli bir anlaşmazlığa yol açmış ve York Locası'nın
önderliğinde bir grup İngiltere Büyük Locası'ndan
ayrılarak ayrı bir Büyük Loca kurmuş olsa da ancak 1813 yılında bu iki Büyük Loca tekrar bir araya gelerek bugün varlığını halen sürdüren ve düzenli Masonluğun ilk Büyük Locası olarak kabul edilen İngiltere Birleşik Büyük Locası'nı oluşturmuşlardır. Geleneksel olarak günümüzde de sürdürüldüğü şekliyle
İngiltere Birleşik Büyük Locası Büyük
Üstatları kraliyet ailesi ile soylu dük veya lordlar
arasından seçilir.

Türkiye'de Masonluk

Ana madde: Hür ve Kabul Edilmiş Masonlar Büyük Locası Türkiye'de Masonluğun tarihi çok eski zamanlara 18.yüzyılın sonlarına kadar uzanır. Bu dönemlerde Osmanlı toprakları üzerinde çok sayıda İngiliz Fransız Alman İtalyan İskoç ve İrlanda Locasının varlığı bilinmektedir. İlk başlarda sadece yabancılardan oluşan bu localar
zamanla aralarına Türkleri de kabul etmeye başlamışlar ve belirli
sayıya ulaşan Türkler kendi Localarını kurmaya başlamışlardır.
Kısa sürede çoğalan bu Türk locaları yeterli sayıya
ulaşarak kendi obediyanslarını oluşturmaya başlarlar ve 1909 yılında da bugün Hür ve Kabul Edilmiş Masonlar Büyük Locası olarak bilinen ilk Türk Büyük Locası'nı kurarlar.
1935 yılında Türk Masonları meclis içerisinde kendileri aleyhine cereyan eden anti-Masonik hareketler üzerine
dönemin İçişleri Bakanı Şükrü Kaya ve Mustafa
Kemal'in özel doktoru Mim Kemal Öke'nin başı çektiği
Masonlar çok yakın oldukları Mustafa Kemal ****** ile görüşürler ve sonucunda derneği bütünüyle kapatma yerine bu hezeyan geçene kadar çalışmalarına ara vermeyi Masonik tabir ile uykuya yatmaya karar verirler. Bahsekonu Masonluk karşıtı hareketlerin başını çeken Mahmut Esat Bozkurt'un önceki yıllarda Mason olmak istediği Necat Locası'na aday olarak önerildiği ve talepnamesini kendisi doldurduğu fakat yeterli görülmeyerek başvurusunun kabul edilmediği göz önüne alındığında bu Masonluk karşıtı hareketin sebebi daha net biçimde anlaşılabilecektir.
Uykuya yatma döneminde Masonlar çalışmalarına sadece resmi olarak ara vermişler kendi aralarında toplanmaya devam etmişlerdir. 1948 yılında resmen çalışmaya tekrar başlamışlar ve yeni matrikül numaraları ile yeni Localar kurmaya başlamışlardır.
Türk Masonluğu ise çeşitli sebeplerle 1965 yılında ayrılmış ve o güne kadar sadece Hür ve Kabul Edilmiş Masonlar Büyük Locası var iken 1966 yılında Özgür Masonlar Büyük Locası da ortaya çıkmıştır. Bugün 14.000 üyesi ile Hür ve Kabul Edilmiş Masonlar Büyük Locası 3.800 üyeye sahip Özgür Masonlar Büyük Locası ve bu büyük locanın katkılarıyla kurulan 700 üyeli Kadın Mason Büyük Locası çalışmalarını sürdürmektedir.

Derece Sistemi


En üstünde mason simgesi bulunan İnsan Hakları Beyannamesi


Geleneksel dünya düzenli Masonluğu Büyük Locaları Çırak Kalfa ve Üstat olmak üzere Masonluğun üç remzi derecesinde çalışırlar. Üstat derecesi
Masonluğun en üst derecesi olarak kabul görür ve Localar
da Üstat derecesinin üzerinde herhangi bir derece ne
konuşulur ne de bulunur.
Genel olarak 33 dereceli bir sistemin çeşitli tarikat ve
cemiyetlere bağlı kimseleri aynı localarda çalıştırmak amacı ile
Elias Ashmole'nin düşündüğü kabul edilir. Ashmole bu sistem içinde insan düşüncesinin çeşitli dereceleriyle ilgili bilgileri bir gelişim içinde anlatmak
uygulamak amacını gütmüştür. Fakat 33 dereceli sistemi
Ashmole'den önce Fransız Masonlarının
düşündüğü ve Dante'nin
düşüncelerinden yararlanarak hazırladığı da Jean Palou gibi
bazı masonluk tarihini inceleyenler tarafından ileri
sürülmektedir. Derecenin bulucusu kim olursa olsun
gerçek olan bugün için 33 derecenin geniş
ölçüde kabul edilmiş olması ve belirli
görüşleri ve öğretilere işaret etmesidir. Yalnız
Ashmole'nin önerdiği 33 derecenin gruplandırılması ile şimdiki
gruplandırma arasında fark vardır. Ashmole
33 dereceyi dört gruba ayırmıştır. Birinci grup 1-3.dereceleri
içerir. Operatif Masonluğun çırak-kalfa-usta derecelerine
gelmektedirikinci grup15
dereceli olacaktır ve geçmişe ait bütün ananeler
parça parça açıklanacaktır. Esası Rose-Croixlardan
alınmıştır. Üçüncü grup 13 derecelidir ve
Templier Şövalyelerinin geleneklerini yansıtmaktadır. Sonuncusu
dördüncü grup Simyagerlerden alınmıştır ve bütün derecelerin sentezini belirtmektedir. Ashmole'nin bu ayrımına karşılık şimdiki 33 derece 7 kısma ayrılmaktadır.
Türkiye'deki Mason Localarının da kabul ettiği İskoç
Ritüeline göre masonluk 33 derece üzerine
düzenlenmiş bulunmaktadır. Her derece belirli bir öğretinin
temelini oluşturmaktadır ve kendine özgü sembolleri kutsal kelimeleri ritüeli ve ikaf töreni vardır.
Masonlukta 33 derece her zaman kabul edilmiş değildir. Eski Operatif masonlar yalnız çıraklık ve kalfalık arkadaşlık sınıflarını kabul etmişlerdir. Ustalık ise bir derece olmayıp yalnızca bir yöneticiliktir. Bu yöneticilik likayat ve ehliyet esaslarına dayanmıştır. Masonluğun fikri çalışmalar durumunu almasından Londra Büyük Mahfilinin kuruluşundan sonra da iki derece kabul edilmiştir. Buna karşılık Ramsayın reformcu davranışları ve mükemmel üstatlar mahfili kurmak isteği dördüncü dereceyi ortaya çıkartmıştır. Bu arada masonluğun yalnız Hristiyanlık etkisinde kalmadığını göstermek için
o çağda (XVII. yy.) var olan bütün dini ve fikri
temayülleri masonluk içinde temsil ettirme endişesi birdenbire dereceleri 91'e kadar çıkartmıştır. 1758 yılında II.Frederick (1712-1786) 33'lüler Süprem Konseyi kurmayı ve İskoç ritinin muntazam bir dereceler sistemine kavuşmasını istedi. Sonunda 1800 yılında ilk defa bir 33'ler konseyi Charleston'da kuruldu. Bu konseyden yetki alan masonlar 1804 yılında Fransa'da 1805'de italya'da 1813 yılında Kuzey Amerika'da 1817'de Belçika'da 1824'te de İrlanda'da 1829'de İskoçya'da ve 1861'de Türkiye'de 33'ler konseyi kurmuş ve 33 derece hemen hemen ortak bir derece sistemi olmuştur. Buna rağmen günümüzde yalnız dört dereceyi uygulayan bazı Alman Ritleri vardır.
Farklı bir dernek hüviyeti altında ve farklı bir yerde toplantılarını gerçekleştiren 3. derecesinin üzerindeki dereceler için rit
adı verilen Masonik yollar ve öğretiler izlenir. Bu ritlere
katılmak veya katılmamak Üstat derecesine sahip Masonların kendi
isteklerine kalmış bir seçimdir zorunlu veya yapılması gereken bir yükümlülük değildir. Bu derecelerin çalışmaları
Masonluğun ilk üç derecesinde verilen öğretilerin
gizlerine ve sırlarına daha vakıf olabilmek için yapılan
araştırmaların yanısıra yüksek felsefi ve spiritüel
çalışmaları da içinde barındırır.
Ülkemizde de takip edilen 33 dereceli Skoç Riti
dünya üzerinde en fazla üyeye sahip olan ve bu
yönüyle en fazla tercih edilen felsefi dereceler ritidir. Onu özellikle ABD'de geniş bir kesimce benimsenen York Riti takip etmektedir.
Dünya üzerinde var olan çeşitli ritler
içerisinde 99 dereceli Memfis-Misraim Riti gibi yoğun bir
çalışma gerçekleştirenleri var olduğu gibi tek dereceden oluşan bazı ritler de vardır.
Herhangi bir ritte
dördüncü derece ve yukarısına devam edebilmek
için Büyük Loca'ya bağlı olarak çalışan
düzenli bir Locada Üstat derecesine sahip olmuş olmanın
yanısıra
bu ana Loca ile ilişkilerinin herhangi bir dönemde düzensiz
olmaması ve yükümlülüklerinin aksatılmadan yerine
getirilmesi gerekir. Kendi Locasında düzensiz ilan edilen bir
üyenin yüksek derecelerdeki üyeliği de otomatik olarak düşer.
Masonluktaki dereceler:
1. Derece: Çırak
2. Derece: Kalfa
3. Derece: Usta
4. Derece: Ketum Üstat
5. Derece: Mükemmel Üstat
6. Derece: Sır Kâtibi
7. Derece: Nazır
8. Derece: Bina Emiri
9. Derece: Dokuzlar’ın Seçilmiş Üstadı
10. Derece: Onbeşler’in Seçilmiş Üstadı
11. Derece: Yüce Seçilmiş Şovalye
12. Derece: Üstat Mimar
13. Derece: Solomon Krallığı’nın Şovalyesi
14. Derece: Yüce Üstat (Kutsal Kubbe Büyük Seçilmişi)
15. Derece: Doğu Şovalyesi (Kılıç Şovalyesi)
16. Derece: Kudüs Prensi
17. Derece: Doğu ve Batı Şovalyesi
18. Derece: Salipverdi Şovalyesi (Güllü Haç Şovalyesi)
19. Derece: Büyük Pontif (Yüce İskoçyalı)
20. Derece: Düzenli Locaların Büyük Saygıdeğer Üstadı
21. Derece: Prusya Şovalyesi
22. Derece: Lübnan Prensi (Kral Baltası)
23. Derece: Sır Sandığı Başkanı
24. Derece: Sır Sandığı Prensi
25. Derece: Tunç Yılan Şovalyesi
26. Derece: İskoçyalı Papaz (İnayet Prensi)
27. Derece: Kudüs Tapınağı’nın Hakim Amiri
28. Derece: Güneş Şovalyesi
29. Derece: Saint Ande Büyük İskoçyalısı
30. Derece: Seçilmiş Büyük Kadoş Şövalyesi
31. Derece: Büyük Müfettiş Kumandan
32. Derece: Kutsal Sır Yüce Prensi
33. Derece: Hâkim Büyük Genel Müfettiş