Celal Bayar

[bjkli]

Celal BAYAR; (d. 16 Mayıs
1882, Umurbey, Bursa – ö. 22 Ağustos 1986, İstanbul),
siyaset ve devlet adamı. Çağdaş Türkiye’nin siyasal
yaşamının çeşitli dönemlerinde önemli roller
oynamıştır.







Bulgaristan’dan
Türkiye’ye göç ederek öğretmenlik ve
müftülük yapmış Abdullah Fehmi Efendi’nin oğludur.
Çocukluğu ve ilk gençlik dönemi ailesinin yerleştiği
Bursa’da geçti. Burada İpek Meslek Yüksekokulu ve
College Francais de l’Assomption’da (Fransız Okulu) dersler
alarak kendini yetiştirdi. Gemlik Reji İdaresi ve mahkemesinde, sonra
Ziraat Bankası’yla Deutsche Orient Bank’ın Bursa
şubelerinde memur olarak çalıştı. Bu yıllarda özellikle
dayısının etkisiyle siyasetle ilgilenmeye başladı. 1907’de
İttihat ve Terakki’nin Bursa’daki gizli kolu olan
“Küme” adlı örgüte girdi.
II.Meşrutiyet’in ilanından (1908) sonra, İttihat ve
Terakki’yi Anadolu’da örgütlendirme politikası
çerçevesinde Bursa’da bir şube açıldı. Bayar
parti içinde yükselerek, 31 Mart Olayı’ndan sonra
(1909) Bursa sorumlu yazmanlığına (katib-i mesul) atandı. Ardından aynı
görevle İzmir’e gönderildi. Orada İttihat ve Terakki
politikalarının başlıca uygulayıcılarından oldu. Partinin propaganda ve
örgütlenme çalışmalarını yürüttü, parti
görüşlerini yansıtan Halka Doğru adlı bir dergi
çıkardı, bu dergide Turgut Alp takma adıyla yazılar yazdı.
“Milli İktisat” politikasının uygulamaya geçirilmesi
için çalıştı.







Mütareke
döneminde İzmir Müdafaa-i Hukuk-ı Osmaniye Cemiyeti’ne
girdi (1918). İzmir’in işgali tehlikesi belirince, Galip Hoca
takma adıyla, zeybek ve köy hocası kılığında köy köy
dolaşarak işgale karşı propaganda yaptı. İzmir’in işgalinden
sonra, Aydın’ın geri alınması mücadelesine katıldı.
Balıkesir Kongresi kararı ile Akhisar cephesi alay komutanlığına
getirildi.







1920’de son Osmanlı Meclis-i Mebusanı’na Saruhan (Manisa) milletvekili seçildi. Mecliste
Kuva-yı Milliye’yi öven konuşmalar yaptı. İstanbul işgal
edilince (16 Mart 1920) gizlice Ankara’ya geçti,
I.TBMM’ye Bursa milletvekili olarak katıldı. Meclis’te eski
İttihatçılarla işbirliği yapmayarak Mustafa Kemal’in yakın
çevresine girdi. 1920’de bir ara iktisat vekilliğine
atandı. Mustafa Kemal’in buyruğuyla Yeşil Ordu ve resmi
Türkiye Komünist Fırkası’nın yöneticileri arasında
yer aldı.1921-1922’de iktisat vekili olarak görev yaptı.
1922’de Lozan Konferansı’na gönderilen ilk kurula
danışman olarak katıldı. Aynı yıl bir süre hariciye vekilliğine
vekalet etti.







Cumhuriyet’in
ilanından sonra, Mart 1924’te mübadele, imar ve iskan
vekilliğine atandı. Temmuz 1924’te bu görevden istifa etti.
Aynı yıl Mustafa Kemal tarafından yeni bir ulusal banka kurmakla
görevlendirildi. 26 Ağustos 1924’te ulusal ekonomi
politikasının temel taşlarından olan ve Türkiye İş
Bankası’nı kurdu ve 1932’ye değin genel
müdürlüğünü yaptı.







Hükümetin
etkin desteğinden yararlanan İş Bankası hızlı bir gelişme
gösterdi. Bayar bu dönemde Mustafa Kemal’in yakın
çevresinde bulunmasının sonucu olarak rejimin ekonomi
politikasının belirlenmesinde etkili oldu.

1932’de İktisat vekilliğine getirilen ve 1937’ye değin bu
görevde kalan Bayar, devletçiliğin de önde gelen
uygulayıcılarından oldu.







İsmet
İnönü, bazı konularda ******’le anlaşmazlığa
düşerek başbakanlıktan istifa edince, Ekim 1937’de Bayar bu
göreve getirildi. Yeni hükümet genel politikada
köklü bir dönüşüm gerçekleştirmedi.
Hükümetin bileşiminde de önemli bir değişiklik
yapılmadı, ekonomi politikası değiştirilmedi.
******’ün ölümünden sonra cumhurbaşkanı
seçilen İnönü’nün yeniden başbakanlığa
atadığı Bayar’ın bu görevi kısa sürdü, Ocak
1939’da istifa ederek başbakanlıktan ayrıldı.







Celal
Bayar, 7 Ocak 1946’da üç arkadaşı Adnan Menderes,
Refik Koraltan ve Fuat Köprülü ile birlikte Demokrat
Parti’yi (D.P.) kurdu ve partinin genel başkanlığına
seçildi. D.P. 1946 seçimlerinde C.H.P.’ye karşı
görece bir başarı elde ederek 62 milletvekili çıkardı.







1950
seçimlerinde D.P.büyük bir seçim başarısı elde
ederek tek başına iktidara geldi. Cumhuriyet döneminde iktidar ilk
kez el değiştirdi. Bayar 22 Mayıs 1950’de cumhurbaşkanı
seçildi ve D.P.genel başkanlığından çekildi, 27 Mayıs
1960 müdahalesine değin bu görevinde kaldı.
Türkiye’nin üçüncü cumhurbaşkanı olan
Bayar, Cumhuriyet’in asker kökenli olmayan ilk
cumhurbaşkanıdır.

Celal Bayar Ben de Yazdım (1965-72, 8 cilt) adıyla anılarını yayımladı.

Öldüğünde
dünyanın en yaşlı politikacısı olan Celal Bayar’ın cenazesi
Ankara’da yapılan devlet töreninden sonra doğum yeri olan
Bursa-Umurbey’de toprağa verildi.