13 Ve 14.yy'da Anadoluda Meydana Gelen Siyasi Ve Sosyal Olaylar

[AsiRuH]

13 ve 14. Yüzyil Turk Edebiyati

13 ve 14. yüzyillarda Anadolu, siyasal bakimdan pek gok karga§amn
yaşandigi bir donemdi. 13. yuzyilda Anadolu'da dort devlet vardi:
Sel9uklular, ilhanlilar, Bizans ve Trabzon Rum imparatorlugu. Bunlann
en güçlüsü Selçuklular idi.
Selcuklulann Mogollar tarafmdan 1243 yilmda Kosedag sava§i ile
yikilmasi sonucu Anadolu'da bir cok beylikler kuruldu. Beyliklerin her
biri kendi bagimsizlığını ilan etti. Bu kez beylikler arasi savaşlar
başladi. Osmanli Beyligi 1299 yilinda kuruldu ve diger beyliklerle
yaptigi savaslar sonucu geli§ip gii9lendi.
13 ve 14. yiizyilda Anadolu'da du§iince hareketlerinin merkezi Konya ve
dolaylandir. Mogol akinlanndan korunmak amaciyla Turkmenistan
Horasan'dan pek cok alperen gelerek Anadoludaki beyliklerin saraylanna
sigiiAlar ve tasawuf du§uncesini yaymaya ba§ladilar. Bu ortamda
tasavvuf edebiyati dogdu. Daha sonraki yuzyillarda da gelisip yayildi.
Tasawuf alamnda; Mevlana, Haci Bekta§ Veli, Yunus Emre, fieyyad Hamza,
Ahmet Fakih, Nesimi, Giilflehri, Sultan Veled gibi pek 9ok sanat9i
eserler verdi. Aym yuzyillarda din di§i konularda, Hoca Dehhani,
Ahmedi, Hoca Mes'ut eserler verdi. Bir taraftan da Iran-Arap
edebiyatlndan 9ok sayida 9eviriler yapildi. 1360 yilmda Kul Mes'ut
tarafmdan "Kelile ve Dimne" adli fabl kitabi Turk9eye 9evrildi.
Bu yuzyillarda halk edebiyati alanmda "Battalname" ile "Dani§mend-name"
adli eserler yazildi. Bunlardan "Battahiame'de Seyit Battal Gazi'nin
din ugruna Bizans'a kar§i giri§tigi mucadelelerden soz edilir."
"Dani§mend name'de ise Melik Ahmet ile oglu Gazi Bey'in kahramanliklan
anlatihr. Bu oykulerde dini inanclar ve ilahi yardimlar on plandadir.
Hz. Muhammet, Hz. Ali riiyada goruliir. Hizir gazilerin yardimcisidir.
Bu eserlerde eski Turk destan geleneginin izleri islami karaktere
burunmu§ niteUkte ya§atildi.
Bu yuzyillarda gerek dini (tasawufi) gerekse din di§i konulan i§leyen
fikirler tizerinde, iranli §airlerden Firdevsi, Nizami, Sadi,
Feridtiddin Attar ile Fars9a eserler yazan Mevlana'nm etkisi gorulur.
Bilim ve edebiyat yoluyla Arap9adan, Fars9adan dilimize sozcukler
yamnda bu dillere ait kurallar da girmeye ba§ladi. Ancak 1277 yilmda
Karamanoglu Mehmet Bey bir fermanla bunu onlemeye 9ali§ti. "Bugiinden
sonra, divanda, dergahta, barigahta, mecliste, meydanda "Tiirk9e den
ba§ka dil kullanihnayacaktir." Bu ferman dilimizi yabanci etkilerden
korumaya yetmedi.