Anasayfa
Birçok kişi alkollü araç kullanmanın ne kadar tehlikeli
olduğunun bilincinde ve farkında olmakla birlikte, yorgun ve
uykusuz araç kullanmanın da en az alkollü araç kullanmak
kadar tehlikeli olduğu ve en önemli kaza nedenlerinden biri
olduğu gerçeğini yeterince bilmemekte ya da göz ardı
etmektedir. Oysa, uykusuzluk, tıpkı alkol ve uyuşturucunun
etkisi altındayken olduğu gibi sürücülük performansını
olumsuz etkilemekte ve ciddi trafik kazalarına neden
olmaktadır.
ABD Ulusal Karayolları Trafik Güvenliği Dairesi (NHTSA)
verilerine göre yorgun ve uykusuz araç kullanmaya bağlı her
yıl yaklaşık 100.000 kaza (tüm kazaların % 1.5'i) ve yılda
yaklaşık 1500 ölüm (tüm ölümlü kazaların % 4'ü) meydana
gelmektedir. Ülkemizde yapılan bir araştırmaya göre,
kendileriyle mülakat yapılan ağır vasıta sürücüleri en
önemli kaza nedenleri olarak, alkollü iken araç
kullanmak(%23.5), hatalı sollama yapmak (%22), yorgun ve
uykusuz araç kullanmak (% 17.1), yeterli sürücülük deneyimi
olmamak(%16.2) ve trafiğin akışına göre hızı ayarlayamamak
gibi sürücü hatalarını belirtmişlerdir(Sönmez, 1999)
DİREKSİYON BAŞINDA YORGUNLUK VE UYKU BELİRTİLERİ
Direksiyon başındayken yorgunluk ve uykusuzluğun basit
işaretleri vardır. Bunlar,
Gözlerin karıncalanması
Ensede gerginlik
Sırt ağrıları
Esneme
Başı dik tutmakta güçlük çekilmesi
Gözleri belirli bir noktaya odaklamada güçlük
çekilmesi
Trafik işaretlerinin atlanması ya da hatırlanmaması
SÜRÜCÜ YORGUNLUĞUNU ETKİLEYEN FAKTÖRLER
Özellikle ticari araç ve ağır vasıta sürücüleri olmak üzere
sürücüler hangi nedenlerle yorgun ve uykusuz olarak
direksiyon başına geçmektedirler? Bu alanda yapılan
araştırmalar incelendiğinde, uykusuz araç kullanmaya bağlı
faktörlerin dört temel grup altında toplandığı
görülmektedir.
1. Zaman
Günün hangi saatlerinde ve ne kadar süreyle araç
kullanıldığı yorgunluğu ve uykusuzluğu belirleyen en temel
faktör olarak görülmektedir. Araştırma bulgularına göre, 8-9
saatten fazla araç kullanıldığında, yorgunluk ve dikkat
dağılmasına bağlı ciddi sorunlar başlamakta, sürücülük
performansı olumsuz etkilenmekte ve kaza riski önemli ölçüde
artmaktadır. Özellikle kamyon sürücülerinin yorgunluğa ve
uykusuzluğa bağlı kazalara daha yatkın oldukları
görülmektedir . Her yıl katedilen mesafeye ek olarak, birçok
kamyon sürücüsü vücudun en uykulu ve yorgun olduğu zamanda,
gece araç kullanmaktadır. Ülkemizde, karayolu ile yük
taşımacılığının diğer taşıma sistemleri içindeki payının %90
olduğu, yolcu taşımacılığının ise % 95 olduğu ve ölümlü
trafik kazalarının % 13.9' unun ağır vasıta kazaları olduğu
göz önünde bulundurulduğunda, ağır vasıta sürücülerinin
önemli bir risk grubu oluşturulduğu anlaşılmaktadır.
Ülkemizde yapılan bir araştırmaya göre, kendileriyle mülakat
yapılan ağır vasıta sürücüleri en önemli kaza nedenleri
olarak, alkollü iken araç kullanmak(%23.5), hatalı sollama
yapmak ( %22), yorgun ve uykusuz araç kullanmak (% 17.1),
yeterli sürücülük deneyimi olmamak(%16.2) ve trafiğin
akışına göre hızı ayarlayamamak gibi sürücü hatalarını
belirtmişlerdir (Sönmez, 1999).
2. Direksiyon başına geçmeden önce uykusuz kalmak ya
da yeterli uyku uyumamak
Araştırmalar göstermektedir ki, genelde ortalama 16 saatten
fazla uykusuz kalma sonucunda sürüş performansında önemli
derecede bozulmalar başlamakta ve trafik güvenliği açısından
da ciddi tehlikeler başlamaktadır.
Bir araştırmada kazaya
sebebiyet veren sürücülerin aynı kazaya karışan diğer
sürücülere göre kaza öncesi uyku sürelerinin daha kısa
olduğu bulunmuştur.
3. Uyku bozukluğu
Ağır vasıta sürücülerinde görülme sıklığı daha fazla olan
çeşitli sağlık sorunlarına bağlı (uyku apne sendromu ve
narkolepsi gibi) uyku bozuklukları, sürücülerin direksiyon
başında uyuya kalmasına neden olmakta ve trafik güvenliği
açısından ciddi tehlikeler oluşturmaktadır
4. Çevresel faktörler
Yolların monoton olması, uyarıcı önlemlerin alınmamış
olması, iklim koşullarının elverişsiz olması ya da
sürücülerin ihtiyaç duyduklarında dinlenme ve uyku
molalarına olanak sağlayacak tesis veya mola yerlerinin
bulunmayışını da yorgunluğu artıran önemli faktörler
arasında sayabiliriz. Emniyet Genel Müdürlüğü Trafik
Araştırma Merkezi'nin Hacettepe Üniversitesi ile ortaklaşa
yapmış olduğu, ağır vasıta sürücülerinin yaşam ve çalışma
koşullarına ilişkin araştırmaya göre, araştırmaya katılan
kamyon, otobüs ve çekici sürücülerinin yaklaşık yirmide biri
uyuyacak ve yemek yiyecek yer bulma , onda biri
temizlik-tuvalet-şahsi bakım ve haberleşme ihtiyacının
giderilmesi, üçte biri ise araçların küçük arızalarını
gidermek için uygun yer bulmada sorun yaşadıklarını
belirtmişlerdir.
UYKUSUZLUĞUN PERFORMANS ÜZERİNDEKİ ETKİLERİ
Uykusuzluk, kişilerin güvenli sürüş için kritik olan
performanslarını olumsuz yönde etkilediğinden en önemli kaza
nedenlerinden biri olarak karşımıza çıkmaktadır. ( Dinges ve
Kribbs, 1991). Peters ve arkadaşlarının yaptığı bir
araştırmada, aşamalı uyku yoksunluğunun, simülasyonlu sürücü
performansı üzerindeki etkilerine ve kaza oranlarına
bakılmış ve uykusuzluğun yoldan çıkma kazalarına neden olan
anlamlı bir faktör olduğu görülmüştür.Kaza oranlarında,
orta düzeyde bir uyku kısıtlamasından sonra(4 saat) küçük
bir artış, uyku kısıtlamasının artmasıyla birlikte, ciddi
artışlar görülmüştür. Bu çalışma sonucunda, 36 ve 60 saat
uyanık kalma durumunda, trafik güvenliği açısından çok ciddi
tehlikelerin ortaya çıktığı görülmektedir.
Laboratuar ortamında ve araç içi çalışmalarda belirlenen
etkiler şunlardır:
DAHA YAVAŞ TEPKİ ZAMANI:
Uykusuzluk, optimum tepki zamanlarını azaltmakta ve orta
derecede uykulu kişilerde performansı azaltarak, tehlike
anında zamanında durabilmelerini engellemektedir(Dinges,1995).
Tepki
zamanındaki çok hafif yavaşlamalar ise, özellikle yüksek
hızlarda kaza riskleri üzerinde derin bir etki
yaratabilmektedir.
GENEL DİKKAT DÜZEYİNİN AZALMASI:
Sürücüler yaşları ve fiziksel durumları ne olursa olsun,
her 90-120 dakikada bir dikkat azalmasına maruz
kalırlar. Uykusuzluk ise dikkat azalmasını artıran en
önemli etkenlerden biridir. Bununla birlikte, sürücülük
gibi dikkate dayalı işlemlerdeki performans uykusuzluğa
bağlı olarak düşmekte, tepkisizlik süreleri veya
gecikmiş tepkilerin oranı artmaktadır. ( Haroldsson ve diğ.,
1990;
Kribs ve Dinges, 1994 ). Uyku ihtiyacı olan kişi
direksiyonda daha çabuk yorulmakta, zamanla dikkati
azalmakta ve direksiyon başında uyuya kalarak kazaya
neden olabilmektedir.
