TÜRK EDEBİYATININ DÖNEMLERİ

[AsiRuH]

TÜRK EDEBİYATI
TÜRK EDEBİYATININ DÖNEMLERİ
İSLAMLIK ÖNCESİ TÜRK EDEBİYATI
A. Sözlü Edebiyat
Destan, koşuk, sagu, atasözleri (savlar) bu dönem ürünleridir.
Koşuklarda aşk ve doğa, sagularda ölüm, destanlar da ise kahramanlık
konuları işlenmiştir.
Bunlarda nazım birimi dörtlük, ölçü ise hece ölçüsüdür.
Ulusal Türk Destanları
1. Saka Türklerinin Destanları: Alp Er Tunga Destanı ve Şu Destanı.
2. Hun Türklerinin Destanı: Oğuz Destanı (Oğuz Kağan Destanı).
3. Göktürklerin Destanları: Bozkurt Destanı, Ergenekon Destanı.
4. Uygur Türklerinin Destanları: Türeyiş Destanı, Göç Destanı.
B. Yazılı Edebiyat
Türklere ait en eski metinler 8. yy. ürünleri olan Göktürk
Yazıtları’dır. Bu yazıtlar ilk olarak 1893 yılında Danimarkalı bilgin
Thomsen tarafından okunmuştur.
Bu dönemde Göktürkçe ve Uygurca kullanılmıştır.
1. İslamlık Sonrası Türk edebiyatı
A. Anadolu Dışında Verilen İlk Ürünler
1. Kutadgu Bilig: Yusuf Has Hacip tarafından yazılmıştır. Eserin adı
“Mutluluk Veren Bilgi” anlamına gelir. Didaktik bir eserdir. Eserde
aruz ölçüsü kullanılmıştır.
2. Divan ü Lügati’t Türk: Kaşgarlı Mahmut tarafından 11. Yüzyılda
yazılmış bir sözlüktür. Türkçe sözcüklerin Arapça karşılığı
açıklanmıştır.
3. Atatbetü’l Hakayık: 12. Yüzyılda Edip Ahmet Yükneki tarafından
Hakaniye lehçesiyle yazılmıştır. Gerçeklerin Eşiği anlamına gelir.
4. Divan-ı Hikmet: Ahmet Yesevi tarafından yazılmıştır. Bu yapıtın, Anadolu’daki tasavvufi halk edebiyatına etkisi çok büyüktür.
5. Muhakemetü’l Lügateyn: 15. Yüzyılda Ali Şir Nevai Türkçenin zenginliğini kanıtlamak amacıyla yazılmıştır.
6. Şeçere-i Türki: Ebulgazi Bahadır Han’ın dokuz bölümde Türk tarihini anlattığı bir kitaptır.
B. Anadolu’da Gelişen Türk Edebiyatı
1. Halk Edebiyatı
Halk edebiyatında düzyazıdan çok şiir görülür. Halk edebiyatı sözlü
edebiyattır. Şiirler saz eşliğinde doğaçlamayla (o anda) söylenir.
Şiirler işlenen konulara göre, güzelleme, koçaklama, taşlama;
biçimlerine göre koşma, mani, semai, türkü gibi adlar alırlar. Dil,
halkın konuştuğu Türkçedir.
a. Aşık Edebiyatı: Sanatçısı bilinen, din dışı konuların işlendiği
edebiyattır. Aşık edebiyatının temsilcileri: 16. Yüzyılda Köroğlu, 17.
Yüzyılda Karacaoğlan, Ercişli Emrah, 18. Yüzyılda Gevheri, 19. Yüzyılda
Dadaloğlu, Erzurumlu Emrah, 20. Yüzyılda Aşık Veysel.
b. Tekke Edebiyatı: Sanatçısı bilinen, Tanrı, insan, evren konusunu
tasavvufi bakışla irdeleyen edebiyattır. Kurucusu 12. Yüzyılda yaşayan
Ahmet Yesevi’dir. Yunus Emre, Hacı bektaş Veli, Kaygusuz Abdal, Pir
Sultan Abdal tekke edebiyatının temsilcilerindendir.
c. Ortak Edebiyat: Yaratıcısı bilinmeyen, ağızdan ağıza yayılan
ürünlerin oluşturduğu bir edebiyattır. Ortak edebiyatın ürünleri, halk
masalları, halk hikayeleri (Dede Korkut Hikayeleri), efsaneler, mani,
türkü, ağıt, bilmece, atasözü, fıkralar ve ninnilerdir.
2. Divan Edebiyatı
Türklerin Arap-Fars etkisiyle oluşturdukları edebiyattır. Divan
edebiyatında dil Arapça ve Farsçanın etkisiyle oldukça ağırlaşmıştır.
Şiirler aruz ölçüsü ile yazılmıştır. Arap ve Fars edebiyatından alınan
şiir biçimleri kullanılmıştır.
BATI KÜLTÜRÜ ETKİSİNDEKİ TÜRK EDEBİYATI
Tanzimat Edebiyatı (1839-1896)
Tanzimatın ilanı ile Osmanlı aydınları Batı kültürünü, edebiyatını
tanımaya başlarlar. Fransızca, Osmanlıca kadar önemli bir dil olur;
aydınlar bu dille yazılmış edebiyat eserlerini aslından okumaya
çalışırlar. Yusuf Kamil Paşa bu dönemde roman türünde ilk çeviriyi
yapar: Fenelon'’an Telemak, Takvim-i Vakayi (1831) ve Ceride-i Havadis
(1840) gazeteleri çıkar.
A. Birinci Dönem
1860 yılında Şinasi’nin özel gazete olan Tercüman-ı Ahval’i çıkarmasıyla Tanzimat edebiyatının birinci dönemi başlar.
Temsilcileri: Şinasi, Namık Kemal, Ziya Paşa, Ahmet Mithat Efendi, Ahmet Vefik Paşa, Şemsettin Sami.
Tanzimatın birinci döneminde, vatan, millet, hürriyet, adalet, kanun,
hak, meşrutiyet gibi konular işlenmiştir. “Sanat toplum içindir”
anlayışı benimsenmiştir.
İlk roman, makale, tiyatro eseri, eleştiri, anı bu dönemde yazılır. Bu
dönemde şiirin biçiminde değişiklik görülmez. Şiirde yenilik, konusunda
olmuştur. Bu dönemin sanatçıları dilde sadeleşmeyi savunmuşlar; ancak
bunu başaramamışlardır.
B. İkinci Dönem
Tanzimat edebiyatının ikinci döneminde aydınlar toplumsal konulardan
uzaklaşmışlar, bireysel konulara yönelmişlerdir. “Sanat sanat içindir”
ilkesi benimsenmiştir. Eserlerde dil ağır, anlatım sanatlıdır.
Bu dönemin temsilcileri, Recaizade Mahmut Ekrem, Abdülhak Hamit Tarhan, Samipaşazade Sezai, Nabizade Nazım...
Not: Tanzimat döneminde Şinasi, noktalama imlerini ilk kullanan yazardır.
Servet-i Fünun (1896-1901)
Servet-i Fünun bu dönemde çıkan bir derginin adıdır. Servet-i Fünun
topluluğu da bu dergide yazan Tevfik Fikret, Cenap Şehabettin, Halit
Ziya Uşaklıgil, Mehmet Rauf ve Hüseyin Cahit Yalçın’dan oluşmuştur. Bu
dönemde kişisel konulara yer verilmiş, günlük hayat ele alınmıştır.
“Sanat sanat içindir” anlayışı benimsenmiştir. Romanda realizmin,
şiirde parnasizmin ve sembolizmin etkileri görülür. Tevfik Fikret
müstezatı serbestleştirmiştir. Eserlerde Arapça ve Farsça tamlamalara
çok yer verilmiştir.
Fecr-i Ati Edebiyatı
Ficr-i Ati, Servet-i Fünun’un devamı niteliğindedir. Ahmet Haşim, Ali Canip Yöntem, Yakup Kadri, Fuat Köprülü,
Refik Halit Karay bu dönemin temsilcilerindendir. Bu dönemin
sanatçıları “Sanat kişiseldir” görüşünü benimsemişlerdir. Şiirde
sembolizmi kullanmışlardır.
YİRMİNCİ YÜZYIL TÜRK EDEBİYATI
Ulusal (milli) Edebiyat
1. Genç Kalemler Topluluğu: Mehmet Emin Yurdakul, Ömer Seyfettin, Ali
Canip Yöntem 1911’de “Genç Kalemler” adında bir dergi çıkarmışlardır.
Bunlara daha sonra Ziya Gökalp de katılmıştır.
“Genç Kalemler” yazarları dilde anlaşmayı savunmuşlar, şiirde hece
ölçüsünü kullanmışlardır. Edebiyatta halka doğru düşüncesini
benimsemişlerdir.
2. Beş Hececiler Topluluğu: Şiirde hece ölçüsünü temel alan, arı bir
dil kullanan, şiirlerinde genellikle Anadolu’yu anlatan beş şairden
oluşur: Orhan Seyfi Orhon, Halit Fahri Ozansoy, Enis Behiç Koryürek,
Yusuf Ziya Ortaç, Faruk Nafiz Çamlıbel.
CUMHURİYET SONRASI TÜRK EDEBİYATI
1. Yedi Meşaleciler: Sabri Esat Siyavuşgil, Yaşar Nabi Nayır, Muaammer
Lütfi, Vasfi Mahir Kocatürk, Ziya Osman Saba, Cevdet Kudret ve Kenan
Hulusi bu grubu oluşturur. Yedi Meşaleciler sanat aşkını her şeyin
üzerinde tutmuşlar, taklitten kaçınmışlar, şiirde genellikle hece
ölçüsünü kulanmışlardır.
2. Garipçiler: Orhan Veli, Melih Cevdet ve Oktay Rıfat 1941 yılında
Garip adlı ortak bir şiir kitabı yayınlarlar. Bu topluluk Türk şiirinde
devrim yaratmıştır. Şiiri biçimsel kurallardan arındırmışlardır. Edebi
sanatları bırakmışlar, şiirde imgeyi yok ederek yerine alayı koymuşlar,
her şeyi şiirin konusu haline getirmişlerdir.
3. Soyutçular (İkinci Yeni): Cemal Süreyya, İlhan Berk, Edip Cansever,
Ece Ayhan gibi şairler bu grupta yer alır. Soyutçular “şiir şiir
içindir” görüşünü benimsemişlerdir. Şiirde imgeyi önemli hale
getirmişlerdir.
4. Bağımsızlar: Şiirde Mehmet Akif, Ahmet Haşim, Yahya Kemal; düzyazıda
Hüseyin Rahmi, Ahmet Rasim, Yakup Kadri, Halide Edip, Reşat Nuri hiçbir
akım içinde yer almayan sanatçılardır.