Karacaoğlan (Yozgatlı)

[AsiRuH]

Karacaoğlan (Yozgatlı)

Her sabah her sabah çıkar bakarsın
Bilemiyorum ne derdin var yar senin
Dertli sinem aşk oduna yakarsın
Bilemiyorum ne derdin var yar senin

Karac’oğlan der ki olduğu yerde
Ciğer biryan olur gördüğü yerde
Sabah güneşinin doğduğu yerde
Bilemiyorum ne derdin var yar senin


Araştırıcılar tarafından varlığı kabul edilen ancak yaşadığı yüzyıl
hakkında anlaşmazlıklar bulunan Yozgatlı Karacaoğlan XVI. yüzyılda
yaşamış bir Bektaşi Şairi olarak gösterildiği gibi 105 XIX. Yüzyılında
yaşamış ümmi bir aşık106 ve medrese tahsilli görmüş bir şair 107
olarak da gösterilmektedir.

Yozgatlı Karacaoğlan’ın yaşadığı yüzyıl ve sosyal statüsü hakkındaki
rivayetlerin bu derece çeşitlenmesi öncelikle Yozgatlı Karacaoğlan’ın
varlığının araştırılmaya muhtaç olduğunu göstermektedir. Hangi yüzyılda
olursa olsun Yozgat’ta Karacaoğlan adında bir aşık/şair gerçekten
yaşamış mıdır? Yaşamışsa yaşadığı yüzyıl mensubu olduğu sosyal çevre ve
köyü/ kasabası neresidir?

Sırasıyla bu iki soruya Karacaoğlan hakkında yapılan araştırmaları ve
şiirleri göz önüne alarak cevap arayalım: Cumhuriyet döneminde
Karacaoğlan hakkında yapılan araştırmaların çoğunda XVII. Yüzyılda
Çukurova’da yaşayan Karacaoğlan’dan başka Karacaoğlanların da var
olduğu dile getirilmiş. Bu çevrede “Nizipli Karacaoğlan”108 “Rumelili
Karacaoğlan”109 “Yozgatlı Karacaoğlan”110… gibi şairlerin varlığı
üzerinde fikirler ortaya konmuş. Belgeler gösterilmiştir.

İşte bu çerçevede Yozgatlı Karacaoğlan’ın hakkında ileri sürülen görüşler şu noktalarda toplanmaktadır.

Yukarıda adı geçen makalesinde en az dört Karacaoğlan’ın yaşamış olduğu
görüşünü dile getiren Prof. Dr. İlhan Başgöz “Karaca’oğlan111 adlı
eserinde “bir Karac’oğlan dan ziyade Karac’oğlan geleneğinden
Karac’oğlan şiir okulundan bahsetmenin daha doğru olduğu” kanaatini
taşıdığı belirtmektir. 112 Yayınlandığı bu eserinden sonra Karacaoğlan
üzerine yaptığı araştırmaları sürdüren Başgöz yapılan araştırmalarla
XVI. yüzyılda yaşadığı bildirilen Bektaşi tarikatına mensup
Karacaoğlan’ın113 Yozgatlı olduğu hükmüne varmaktadır.
114 Bu Karacaoğlan Rumeli’deki savaşlara katılan bir yeniçeri şairidir.
Yılmaz Göksoy’un tespit ettiği rivayetlerden115 yola çıkan Başgöz’e
göre Karacaoğlan, Yozgat’ın Mamure (Aydıncık) köyünden olup, pazarlarda
pekmez satarak geçimini temin etmektedir. Pazarlarda pekmez satarak
geçimini temine çalışan bu köyü daha sonra Zileli Salih Hoca
medresesinden tahsili görmekte, bulunan ardından saz şairleri
geleneğine uygun bir şekilde rüya görüp bade içmekte çalıp türkü
söylemektir. Ardından Yavuz Sultan Selim’in ordusunda İran seferine
katılmakta, 1514 yılındaki bu seferde gösterdiği yararlılıklardan
dolayı terfi etmekte, bunun ardından ordudan ayrılarak Yozgat’a
dönmektedir. Yozgat’ta sevdiği kız alamayınca yeniden orduya katılarak
Kanuni Sultan Süleyman döneminde yapılan Avrupa seferlerinde
bulunmaktadır.116

Yozgatlı Karacaoğlan’a yakıştırılan bu uzun maceralı ve destani hayatın
izaha muhtaç bir çok yeri bulunmaktadır. Pazarda pekmez satan bir
köylünün daha sonra Zile’de medrese tahsili görmesi, medrese
tahsilinden sonra bede içip, aşık olması, Yavuz’un ordusuyla İran’a
Kanuni’nin ordusuyla Avrupa içlerine gitmesi, devşirme çocuklarından
kurulan Yeniçeri ordusundan Kolağası Yardımcılığı rütbesine kadar
yükselmesi, gerçek bir hayatın izlerini taşımaktan çok, musannifi
bilinmeyen bir halk hikayesinin konusuna daha uygun düşmektedir.117

Yozgatlı Karacaoğlan’ın XIX. yüzyılda yaşadığını dile getiren ilk
yazılar M. Şakir Ülkütaşır tarafından kaleme alınmıştır. Ahali Gazetesi
118 ve Yeni Türk Mecmuası’nda 119 yayınlanan yazılarında Ülkütaşır,
“Yozgatlı Karacaoğlan, Yozgat’ın Zeyneddin (Doğanlı) köyünde doğmuş ve
o havalide tanınmış bir halk şairidir. 1260 h. tarihlerinde yani
Osmanoğullarından Abdülmecid zamanında yaşamıştır. Ümmi olup deyişleri
de fıtri istidadının mahsulüdür.” görüşlerine herhangi bir kaynak
göstermeden yer vermekte ve Yozgatlı Karacaoğlan’a ait olarak
gösterdiği beş koşmayı yayınlamaktadır.

Yozgatlı Karacaoğlan’ın XIX. yüzyılda yaşadığını savunan bir diğer
araştırıcı ise tesbit ettiği rivayetlerde Prof. Dr. İlhan Başgöz’ün
şairimizin XVI. yüzyılda yaşadığı görüşünü savunmasına kaynaklık eden
Yılmaz Göksoy’dur. Erciyes dergisinden yayınlanan üç makalesinde 120
başta M. Şakir Ülkütaşır’ın yazıları olmak üzere, Yozgat civarında
dolaşan rivayetleri değerlendirerek ve Yozgatlı Karacaoğlan’ın olduğu
kabul edilen şiirleri inceleyerek sonuca ulaşmaktadır:
Yılmaz Göksoy, A. Gani Telli Hoca adlı kaynak kişinin Karacaoğlan’ın
mezarının Gevrek ile Doğanlı köyleri arasındaki yığılı taşların
arasında olduğunu söylediğini bildirmektedir 121 ki bu rivayet
Ülkütaşır’ın Yozgatlı Karacaoğlan’ın Zeyneddin (doğanlı) köyünden
olduğuna dair verdiği bilgiye de uymaktadır. 122
Yılmaz Göksoy’un tesbit edilen bir başka rivayet ise, Yozgatlı
Karacaoğlan’ın Gevrek köyüne uğradığı, bir kıza aşık olduğu, kızı
alamayınca da üzüntüsünden öldüğü şeklindedir. 123
Yine Göksoy tarafından tesbit edilen bir başka rivayetin Yozgatlı
Karacaoğlan’ın Mamureli (Aydıncık) olduğuna işaret ettiğini ve bu
rivayetin Prof. Dr. İlhan Başgöz tarafından onun XVI. Yüzyılda
yaşadığının delili olarak gösterildiğini daha önce ifade etmiştik. 124
Bu rivayetlere ilaveten Göksoy, Karacaoğlan’ın şiirlerinde geçen yer
isimleri ile Yozgat’taki yer isimleri arasında bağlantı kurmakta ve
meşhur, Karacaoğlan ile Karacakız 125 hikayesinin de Yozgatlı
Karacaoğlan’a ait olduğunu ileri sürmektedir. Göksoy’un bu konudaki
görüşleri şu noktalarda toplanmaktadır:
Karacaoğlan’ın
“Mamalı’dan ben bir Rıdvan oğluyum”
mısraı bazı araştırıcılarca 126 XVII. Yüzyılda yaşayan Karacaoğlan’ın
Mamalı aşiretinden olduğu şeklinde yorumlanmaktadır. Halbuki
Dulkadirlilerin bir kolu olan Mamalı aşiretinin Bozok civarında
yerleşmiş Türkmen oymaklarından olduğu açıktır. 127 Ayrıca;
“Uğran Pazarcık’a Salmanbaba’ya”

mısranın da Yozgatlı Karacaoğlan'a ait olmasının muhtemel olduğunu
belirten Göksoy mamalı aşiretinin yerleştiği çorum un sungurlu ilçesine
bağlı salman köyünün varlığına dikkat çekmektedir.Karacaoğlan ın;
“Tonuz ovasına her gelen çöker”
mısraını değerlendiren Göksoy Yozgat yaylalarının eski adı Tonuz olan
Şarkışla ya kadar uzandığını belirterek yine Şarkışla nın Topaç köyü
yakınlarındaki Kızılırmak’ın geçitlerinden birisinin Karacaoğlan adını
taşımasına dikkat çekerek Yozgatlı Karacaoğlan’ın bu çevrede
çalıp-söylediği kanaatine varmaktadır. Yine Karacaoğlan’ın;
Bozok kazasında Üsyünova da 128
Yavrunun menendi güzel var m’ola”

mısralarının Yozgatlı Karacaoğlan’ın varlığının delillerinde biri
olduğunu bildirmektedir. Göksoy, Karacaoğlan ile Karakız’ın mezarının
olduğu bu köye Karakız adını bu sebeple vermiş olduğu görüşlerini
ortaya koymaktadır.129 Makalelerinde daha sonra Karacaoğlan’ın
şiirlerinde geçen mahalli kelimeler ve yer isimleri sadece Yozgat’ta
kullanılan mahalli kelimeler olduğunu belirterek şiirlerde geçen Emir,
Eymirli, Sincan gibi yer isimlerinin de Yozgat’ta bulunduğuna dikkat
çekmektedir.130

Birbirinden farklı ve dağınık bu rivayetleri değerlendiren Göksoy biri
XVI. yüzyılda diğeri XIX. yüzyılda yaşamış iki Yozgatlı Karacaoğlan’ın
bulunabileceği ihtimali üzerinde duruyor.131 Görüldüğü üzere bu rivayet
şu veya yüzyılda bir Yozgatlı Karacaoğlan’ın yaşadığına hükmetmemize
yetecek bilgi ve belgeleri beraberinde getirmemektedir. XVI.yüzyılda
bir Yozgatlı Karacaoğlan’ın yaşamış olacağı ise büsbütün imkansız gibi
görünmektedir. XVI. büyük ölçüde göçebe hayatı yaşanan, mamur bir
beldeden yoksun olan132 Bozok'ta XVI.yüzyılında yaşamış hiçbir şair
günümüze gelmezken hakkında anlatılanlarda gerçekten çok hikaye
unsurları bulunan Yozgatlı Karacaoğlan’ın günümüze gelmesi oldukça
zordu. Kaldı ki Yılmaz Göksoy’un derlediği hikayeden 133 başka elimiz
de bilgi bulunmadığı halde XVI. yüzyılda yaşamış Yozgatlı Karacaoğlan
dan bahsetmek mümkün değildir.

Bununla birlikte eğer Yozgat’ta Karacaoğlan’ın adına bir şair yaşamışsa
bunun XIX. yüzyılında yaşamış olması kuvvetle muhtemeldir. Yozgat XIX.
yüzyılda Çapanoğulları’nın imar hareketleriyle Orta Anadolu’nun
gelişmiş bayındır şehirlerinden biri haline gelirken açılan onlarca
medresede tahsil görenlerin bir çoğü güçlü birer şair olacak bu
yüzyılında tertip edilen cönk ve mecmualarda yerlerini almışlardır.
Nitekim yaklaşık yüz yıl önce tertip edildiği anlaşılan Yozgat’ın
Fakıbeyli köyünden İbrahim tarafından Yozgat İl Müzesi’ne bağışlanan
bir cönkte XIX. yüz yılında yaşayan Yozgatlı şairlerle birlikte
Karacaoğlan’ın da beş şiiri bulunmaktadır 134 yine bu dönemde yetişen
Hüzni ve Zari’nin cönklerinde Karacaoğlan şiirleri bulunmaktadır. 135
Şiileri sözlü gelenekte yaşayan hayatı hakkındaki rivayetler halk
arasında dolaşan Karacaoğlan’ın günümüze yakın bir tarihte yaşamış
olmasını daha çok ihtimal için buluyoruz.

Bütün bu rivayetler ve şiirlerden hareketle meşhur Karacaoğlan’dan
faklı olarak Yozgat’ta bir Karacaoğlan dan faklı olarak Yozgat’ta bir
Karacaoğlan’ın yaşadığını kabul edersek, bu şairin meşhur
Karacaoğlan’ın etkisi altında bu mahlası aldığını veya halkın
Karacaoğlan’ı taklit etmesinden dolayı kendisine karaca oğlan adını
yakıştırdığını ve zamanla bu mahlasla çerçevesinde tanındığını
düşünebiliriz. Yozgatlı Karacaoğlan’a mal edilen şiirlerin çoğunda
meşhur Karacaoğlan’ın tavrını, edasını görmekteyiz. Bu şiirler
gerçekten Çukurovalı Karacaoğlan’a aittir yada Yozgatlı karaca oğlan,
Karacaoğlan etki sinede şiir söyleyen bir şairimizdir. Karacaoğlan’ın
Anadolu’da yüzyıllardır eksilmeyen şöhreti ve şiirlerinin bir çok şair
tarafından taklit edildiği göz önüne alınırsa her iki ihtimalin de
tabii olduğu anlaşılır.

Yozgatlı Karacaoğlan’a mal edilen şiirlerle, Yozgatlı diğer şairlerin
şiirleri arasında bir takım konu, söyleyiş ve en önemlisi “ayak”
benzerlikleri bulunmaktadır. Bu noktalardan hareketle Yozgatlı
Karacaoğlan hakkında bir sonuca varılamaz ise de Karacaoğlan’ın ve
şiirlerinin yukarıda değerlendirilen belgelerin ışığında Yozgat’a ve
Yozgatlı şairlere uzak olmadığı rahatlıkla dile getirilebilir.

Sonuç olarak biz, buraya kadar değerlendirdiğimiz bilgi ve belgelerin
ışığında Çukurovalı Karacaoğlan’ın etkisi altında şiir yazan XIX.
Yüzyılda yaşamış bir Yozgatlı Karacaoğlan’ın varlığını aksi ispat
olunana kadar kabul ediyor ve Yozgatlı Karacaoğlan’a mal edilen
şiirleri de bu çerçevede değerlendiriyoruz.

1
Her Sabah Her Sabah Çıkar Bakarsın
Bilemiyorum Ne Derdin Var Yar Senin
Dertli Sinem Aşk Oduna Yakarsın
Bilemiyorum Ne Derdin Var Yar Senin

Bahar Gelmeyince Güller Açılmaz136
Yarsız Yaylalara137 Konup Göçülmez
Uykudan Mı Kalktın Gözün Açılmaz
Bilemiyorum Ne Dersin Var Yar Senin

Yaz Gelince Kuru Otlar Sulanır
Cahil Olanların Gönlü Bulanır
Yıl Başında İki Bayram Dolanır138
Bilemiyorum Ne Derdin Var Yar Senin

Bahar Gelmeyince Güllerin Bitmez
Şakıyıp Dalında Bülbüller Ötmez
Her Sabah Ellerin Koynundan Gitmez
Bilemiyorum Ne Derdin Var Yar Senin

Karac’oğlan Der Ki Olduğu Yerde
Ciğer Biryan Olur Gördüğü140 Yerde
Sabah Güneşinin Doğduğu Yerde
Bilemiyorum Ne Derdin Var Yar Senin141

2
Kömür Gözlüm Ben Bu Yerden Gidersem
Gülen Oynan Yaran İle Eş İle
Aralıktan Kem Haberin Duyarsam
Delem Bu Sineme Kara Taş İle

Hey Ağalar Ben Bir Hata İşledim
Gamı Koydum Kasavete Başladım
Elma Deyi Al Yanağı Dişledim
İncitmişim Dökülesi Diş İle

Ememedim Leblerinden Barımı143
Deremedim Has Hasbahçemden Narımı144
Kim Ağlatmışım Benim Nazlı Yarim
Kan Doldurmuş Gözlerine Yaş İle

Karac’oğlan Ben Sevdadan Doyamam145
Ak Gerdanda Çifte Benler Sayamam
Can Tatlıdır Cana Kıyamam
Meğer Ağu Yediler Aş İle146

3
Ateşim Yanmadan Tütünüm Tüter
Havaya Bulutun Ağdığını Gibi
Yarin Bahçesinde Gülleri Biter
Ayın On Dördünde Doğduğu Gibi

O Yar Yine Bize Name Yollanmış
Arif Olan Sözlerinden Anlamış
Al Yanaklar Domur Domur Terlemiş
Rahmetin Güllere Yağdayı Gibi

Karaca Oğlan Aydur Başların Tacı
Ayrılık Şerbeti Zehirden Acı
Kıvrım Kıvrım Olmuş Zülfünün Ucu
Mor Menevşe Boynun Eğdiği Gibi147