AĞIZ -LEHÇE ve ŞİVE Hakkında Bilgiler

[AsiRuH]

ŞİVE

Bir dilin kültür düzeylerine göre gösterdiği değişiklik. Genellikle
lehçe, şive, ağız terimleri birbirine karıştırılmaktadır. Şiveler
arasındaki değişiklikler temelde ses özellikleridir. Buna göre bilinen
şiveler, belirli koşullarda ve dilin herhangi bir döneminde ana dilden
ayrılarak, dilin geneldeki gelişimiyle birlikte bir de kendi içlerinde
özel bir gelişim çizgisi izlemişlerdir. Bunların başlıca ayrımlarını
oluşturan ses, ek ve sözcük özellikleri o dönemin dil malzemeleri ile
açıklanabilir.

AĞIZ


Bir ülkede geçerli olan genel bir şive içinde, o ülkenin çeşitli bölge
ve kentlerindeki konuşma dilinde görülen söyleyiş farkları. Günlük
kullanımda şive ile ağız birbirine karıştırılmaktadır. Oysa ağız,
tanımda da görüldüğü gibi, şive içinde ele alınmaktadır. Somut bir
örnek vermek gerekirse, Türkiye Türkçesi bir şivenin, Konya ağzı ise,
bu Türkçe içinde, bir bölgede görülen söyleyiş farklarının adıdır.
Söyleyiş farkları da salt bölgeler ya da kentler arasında görülmez.
Köyler arasında bile bu tür ayrılıklara rastlanabilir. Söz konusu olan,
biçimsel bir başkalık değil, bir ses değişimidir. Söz gelimi, Karadeniz
ağzında (g) sesinin (c) gibi çıkarıldığı görülür: "Celdum, cittum".
Aynı ağızda, ekteki düz seslinin (ı), yuvarlak sesli (u) olması da bir
ağız özelliğidir. Ağız dediğimiz bu söyleyiş farklarının oluşumunda,
kişilerin konuşma ve işitme organlarından coğrafî özelliklere,
toplumsal yaşayışa dek çeşitli etkenler söz konusudur. Belli ve ortak
bir eğitimden geçen kişilerin, konuşmalarındaki bölgesel söyleyiş
ayrımlarını düzeltmeseler bile, aynı yazı dilini kullandıkları görülür.
Türk edebiyatında da, genellikle tiyatro, roman ve öyküde, kişileri
konuştururken ağıza başvurulmaktadır. Bu, konularını toplumsal
olaylardan alan ve belli bir bölgede geçen yapıtlarda yaygın bir
biçimsel özelliktir.

LEHÇE


Bir dilin, tarihî gelişim sürecinde, bilinen dönemlerden önce o dilden
ayrılmış ve farklı biçimde gelişmiş kolları. Genellikle lehçe, şive,
ağız terimleri birbirine karıştırılmaktadır. Lehçelerdeki değişik
özellikler, ayrılış dönemleri bilinemediği için açıklanamamaktadır.
Örneğin, Türk dilinden bilinmeyen bir dönemde ayrılan Yakutça ve
Çuvaşça iki ayrı lehçedir. Üçüncü lehçeyse Çağatayca, Kıpçakça,
Azerice, Türkiye Türkçesi gibi bilinen şiveleri kapsamaktadır.