Çalışma psikolojisinin bir dalı olan psiko-teknik değerlendirme, bireyin
belirli bir işteki yeterliliğinin ortaya konması amacıyla, gerekli bedensel ve zihinsel
özelliklerinin testler aracılığıyla ölçülmesidir. Başka bir deyişle
psiko-teknik
değerlendirme, bireyin belirli bir işe uygun olup olmadığını anlamaya yönelik olarak
tasarlanmış bir inceleme-değerlendirme yöntemidir.




SÜRÜCÜLERDE PSİKO
- TEKNİK DEĞERLENDİRME:



Sürücülerin güvenli araç kullanmalarını sağlayan zihinsel özelliklerinin (algı,
dikkat, hafıza, muhakeme vb.); psiko-motor yetenek ve becerilerinin (tepki hızı,
göz, el, ayak koordinasyonu vb.); tutum-davranış, alışkanlık ve kişilik özelliklerinin
(risk alma, saldırganlık, sorumluluk, öz kontrol vb.) ölçülmesi ve sürücülük açısından
uygunluğu-yeterliliği hakkında bir sonuca varılmasıdır.



ÜLKEMİZDEKİ UYGULAMA:



Ülkemizde psiko-teknik değerlendirmenin esasları ve uygulama biçimi Karayolları Trafik
Yönetmeliği'nin 79. Maddesi ve aynı yönetmelikte yer alan 4 Sayılı Cetvel'le belirlenmiştir.
Söz konusu cetvelde de belirtildiği üzere, psiko-teknik
değerlendirme:

". . . sürücülerin sahip oldukları güvenli araç kullanmalarını sağlayan zihinsel
ve psiko-motor yetenek düzeylerinin; bu yetenek alanlarında tanımlanan bilgisayar
destekli testler aracılığıyla ölçülmesi"

olarak tanımlanmıştır. Buna göre psiko-teknik değerlendirme,
· 4 sayılı cetvelde belirtilen usul ve esaslara göre,
· psikolog unvanına sahip kişilerce,
· Türkiye toplumu özelliklerine göre hazırlanmış norm (1) çalışmasına sahip olan
ve normları ilgili meslek kuruluşunca (2) (Türk Psikologlar Derneği) onaylanmış
olan testler kullanılarak,
· yine bu cetvelde tanımlanmış altyapı özelliklerine sahip, resmi ve özel kuruluşlar
bünyesinde oluşturulan ve İl Sağlık Müdürlüğü (3) tarafından yetkilendirilmiş merkezlerde
(4) yapılır.




TÜRKİYE'DE PSİKO
- TEKNİK DEĞERLENDİRMEYE ALINMA NEDENLERİ:



Ülkemizdeki uygulama amaçları kısaca şunlardır:



1. Ehliyetin yasal nedenlerle geri alınması halinde, tespit edilen kural ihlallerinin
sürücülük için gerekli yetenek ve becerilerin eksikliğinden kaynaklanıp kaynaklanmadığına
ilişkin bir sonuca varılması amacıyla:
Ülkemizde bu amaç doğrultusunda Karayolları Trafik Kanunu'nun alkolle ilgili 48;
hızla ilgili 51; ceza puanı ile ilgili 118. Maddeleri gereğince (5) ehliyeti geri
alınan kişiler için yasal zorunluluk bulunmaktadır. (EGM Trafik Araştırma Merkezi
Müdürlüğü'nce halen Türkiye genelinde psiko-teknik değerlendirme yapan merkezlerden
derlenen verilere göre, ilgili yasanın yürürlüğe girmesinden bu yana değerlendirmeye
alınan sürücü sayısı ve değerlendirmeye alınma nedenleri hakkında hazırlanan rapor
için bkz. III Rapor.)



2. Sürücü olması uygun olmayan kişilerin belirlenmesi amacıyla: Ülkemizde bu amaç
doğrultusunda, Karayolları Trafik Yönetmeliği'nin, Sürücü Belgesi Alacaklar'ın Sağlık
Muayeneleri'ne Ait Esasları düzenleyen 77. Maddesi gereğince, gerekli görülen hallerde
sürücü adayları, psiko-teknik değerlendirmeye tabi tutulabilmektedir.



3. Mesleği sürücülük olan kişilerin çalışmaya devam ettikleri sürücülük açısından
uygun olup olmadıklarının belirlenmesi amacıyla: Ülkemizde Karayolu Taşıma Yönetmeliği’nin
sürücülerde aranacak şartları düzenleyen bölümünde Madde 60 gereği “Sürücülerin
yolcu ve eşya taşımacılığına ait taşıtlarda çalışabilmesi için”, ”bedeni ve
psiko-teknik
açıdan sağlıklı olduklarını gösteren bir sağlık raporunu yetkili sağlık kuruluşlarından
her beş yılda bir almaları” gerekmektedir.



4. Yüksek sürücülük performansı gerektiren alanlar için sürücü seçimi amacıyla (ağır
vasıta sürücülüğü, uzun yol sürücülüğü, yolcu taşımacılığı gibi): Ülkemizde yasal
bir zorunluluk olmadığı halde, bazı kamu kurumları ve özel şirketler
psiko-teknik
değerlendirme sonuçlarını dikkate alarak sürücü seçme uygulaması yapmaktadırlar.

AÇIKLAMALAR:


(1) Norm çalışması: Norm çalışmasında, söz konusu testin ülkemizde değişik yaş,
cinsiyet, ehliyet tipi, eğitim, meslek gibi değişik gruplardan oluşan yeterli sayıda
sürücü üzerinde çalışılmasıyla elde edilecek ortalama değerler belirlenir. Böylelikle
testlerde alınan sonuçların yorumlanmasında karşılaştırma yapılacak kriterlerin
Türkiye toplumu özelliklerine uygunluğunun sağlanması amaçlanır. Norm çalışması
söz konusu Psiko-teknik Değerlendirme Sistemi'ni geliştiren kuruluş tarafından gerçekleştirilir.


(2) Sağlık Bakanlığı'nca ülkemizde bu kuruluş Türk Psikologlar Derneği olarak belirlenmiştir.
Türk Psikologlar Derneği bu norm çalışmasının bilimsel standartlara uygun olarak
yapılıp yapılmadığını, oluşturacağı Bilimsel Kurul (Test Kalibrasyon Komisyonu)
aracılığıyla inceler ve uygun bulunan test sistemlerine onay verir.


(3) İl Sağlık Müdürlükleri, kurulan merkezleri 4 sayılı cetvele uygunluğu açısından
inceleyerek, gerekli özelliklere sahip olan ve Türkiye toplumu için uygun normlara
sahip testleri kullanan merkezleri yetkilendirir ve aynı cetvelde belirtilen usul
ve esaslara göre denetler.


(4) Sağlık Bakanlığı’nın 13.11.2006 tarih ve B100TSH0150002 / 17590 sayılı yazısına
göre İl Sağlık Müdürlükleri'nden yetki belgesi almış olan toplam 30 merkez bulunmaktadır.
Bu merkezlerin illere göre dağılımı şu şekildedir: ADANA 1, AFYON 1, ANKARA 5, ANTALYA
1, BOLU 1, BURSA 3, DİYARBAKIR 1, ELAZIĞ 1, ESKİŞEHİR 1, GAZİANTEP 1, İSTANBUL 6,
İZMİR 3, KAYSERİ 1, MANİSA–ALAŞEHİR 1, MERSİN 1, MUĞLA 1, SAMSUN 1 (Türkiye genelinde,
sürücülere psiko-teknik değerlendirme yapma yetkisine sahip merkezlerin ad ve adresleri
için bkz.).


(5)
Alkollü içki, uyuşturucu veya keyif verici maddelerin etkisi altında araç sürme
yasağı
MADDE 48- Uyuşturucu veya keyif verici maddeleri almış olanlar ile alkollü içki
almış olması nedeniyle güvenli sürme yeteneklerini kaybetmiş kişilerin karayolunda
araç sürmeleri yasaktır.


Uyuşturucu veya keyif verici maddelerin cinsleri ile alkollü içkilerin etki dereceleri
ve kandaki miktarlarını tespit amacıyla, trafik zabıtasınca teknik cihazlar kullanılır.
Tespit usulleri ve muayene şartları, Sağlık Bakanlığı’nın görüşüne uygun olarak
hazırlanacak yönetmelikte düzenlenir. (Değişik: 08.01.2003-4785/3 md.)

Bu madde hükmüne uymayan sürücüler derhal araç kullanmaktan men olunur.
Toplu taşım araçlarında sigara içilemez. Sigara içenler hakkında 4207 sayılı Tütün
Mamulleri'nin Zararları'nın Önlenmesi'ne Dair Kanun hükümleri uygulanır (Değişik: 25.05.1997-4262/4
md.).
Yönetmelik ile belirtilen miktarların üzerinde alkollü araç kullandığı tespit edilen
sürücülerin, suçun işlendiği tarihten itibaren geriye doğru beş yıl içinde; birinci
defasında sürücü belgeleri altı ay süreyle geri alınır ve haklarında 340.900.000
lira para cezası uygulanır. İkinci defasında sürücü belgeleri iki yıl süreyle geri
alınır ve haklarında 427.300.000 lira para cezası uygulanır. Ayrıca bu sürücüler
Sağlık Bakanlığı'nca, esas ve usulleri Sağlık ve İçişleri Bakanlıkları'nca çıkarılacak
Yönetmelik'te gösterilen sürücü davranışlarını geliştirme eğitimine tabi tutulurlar,
eğitimi başarıyla tamamlayanların belgeleri süresi sonunda iade edilir. Üç veya
üçten fazlasında ise, sürücü belgeleri beş yıl süreyle geri alınır ve altı aydan
aşağı olmamak üzere hafif hapis cezası ile birlikte 684.300.000 lira hafif para
cezası uygulanır. Ayrıca, psiko-teknik değerlendirme ve psikiyatri uzmanı muayenesine
tabi tutulurlar. Bu değerlendirme ve muayene sonrasında uygun görülenlere, geri
alma süresi sonunda sürücü belgeleri iade edilir. Psiko-teknik değerlendirme ve
psikiyatri uzmanı muayenesinin yapılmasına dair esas ve usuller yönetmelikte gösterilir.
(Değişik: 08.01.2003-4785/3 md.)
Uyuşturucu veya keyif verici maddeleri alarak araç kullananlara, eylemi başka bir
suç oluştursa bile ayrıca, altı ay hafif hapis cezası ile birlikte 684.300.000 lira
hafif para cezası uygulanır ve sürücü belgeleri süresiz olarak geri alınır. (Değişik:
08.01.2003-4785/3 md.)




Hız sınırlarına uyma
MADDE 51- Sürücüler aksine bir karar alınıp işaretlenmemişse yönetmelikte belirtilen
hız sınırlarını aşmamak zorundadırlar.
Hız ölçen teknik cihaz veya çeşitli teknik usullerle yapılan tespit sonucu hız sınırlarını;
yüzde ondan yüzde otuza (otuz dahil) kadar aşan sürücülere 83.100.000 lira, yüzde
otuzdan fazla aşan sürücülere 169.400.000 lira para cezası uygulanır. (Değişik:
08.01.2003-4785/4 md.)
Hız sınırlarını yüzde otuzdan fazla aşmak suretiyle ihlal suçunun işlendiği tarihten
geriye doğru bir yıl içerisinde aynı kuralı beş defa ihlal ettiği tespit edilenlerin
sürücü belgeleri bir yıl süreyle geri alınır. Süresi sonunda psiko-teknik değerlendirmeden
ve psikiyatri uzmanının muayenesinden geçirilerek sürücü belgesi almasına mani hali
olmadığı anlaşılanların belgeleri iade edilir. (Değişik: 08.01.2003-4785/4 md.)
Hız sınırlarının aşılıp aşılmadığını, tespit etmekte kullanılan cihazların yerini
tespit veya sürücüyü ikaz eden her türlü cihazın imali, ithali ve araçlarda bulundurulması
yasaktır.
Bu cihazları imal veya ithal edenler, fiil başka bir suç oluştursa bile ayrıca 1.028.000.000
liradan 1.712.600.000 liraya kadar hafif para cezası ve altı aydan sekiz aya kadar
hafif hapis cezası ile, araçlarında bulunduran işletenler ise 684.300.000 liradan
1.028.000.000 liraya kadar hafif para cezası ve dört aydan altı aya kadar hafif
hapis cezası ile cezalandırılırlar ve bu cihazların müsaderesine de hükmolunur.
(Değişik: 08.01.2003-4785/4 md.)


Ceza puanı uygulaması, puanlama ve trafik kazası nedeniyle sürücü belgelerinin geri
alınması
MADDE 118- Bu Kanun'un suç saydığı bir fiilden dolayı haklarında ceza uygulanan sürücülere,
aldıkları her ceza için esasları yönetmelikte belirlenen ceza puanları verilir.
Trafik suçunun işlendiği tarihten geriye doğru bir yıl içinde toplam 100 ceza puanını
dolduran sürücülerin sürücü belgeleri (2) ay süre ile geri alınır ve eğitime tabi
tutulurlar (Değişik: 17.10.1996-4199/37 md.).
Aynı yıl içinde ikinci defa (100) puanı dolduran sürücülerin sürücü belgeleri (4)
ay süre ile geri alınarak psiko-teknik değerlendirmeye ve psikiyatri uzmanının muayenesine
tabi tutulurlar. Muayene sonucunda sürücülük yapmasına engel hali bulunmayanların
belgeleri, süresi sonunda iade edilir (Değişik: 17.10.1996-4199/37 md.).

Bir yıl içinde üç defa (100) ceza puanını dolduran sürücülerin sürücü belgeleri
süresiz olarak iptal edilir (Değişik: 17.10.1996-4199/37 md.).

Ölümle sonuçlanan trafik kazalarına asli kusurlu olarak sebebiyet veren sürücülerin
sürücü belgeleri ise (1) yıl süre ile geri alınır (Değişik: 17.10.1996-4199/37 md.).

Ceza puanlarının tespit ve uygulanmasına ait usul ve esaslar yönetmelikte gösterilir.

Bu madde ve diğer ilgili maddelerdeki hükümlere göre sürücü belgeleri geri alınanlardan,
geri alma süresi içinde araç kullandığı tespit edilenler, bu Kanun'un 36 ncı maddesinin
üçüncü fıkrasına göre cezalandırılırlar (Değişik: 25.05.1997-4262/4 md.).